Құттыбай күмбезі
Құттыбай күмбезі – Қызылорда облысының республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері тізіміне енген қала құрылысы және сәулет өнерінің ескерткіші.
| Құттыбай кесенесі | |
 | |
| Жалпы мәлімет | |
|---|---|
| Статусы |
Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіші |
| Түрі |
қала құрылысы және сәулет |
| Орналасуы |
Қызылорда облысы, Қазалы ауданы |
| Ғимараттың маңыздылығы |
киелі нысан |
| Жөнделген уақыты |
2000 ж |
| Биіктігі | |
| Биіктігі |
9 м |
| Төбесі |
күмбезді |
| Ғимараттың ішкі ауданы |
11x9 м (сыртқы ауданы) |
Орналасқан жері
өңдеуҚызылорда облысы Қазалы ауданы, Жанкент ауылынан 5 км жерде.
Кезеңі
өңдеуXVIII–XIX ғасырлар аралығы.
Кесене сипаты
өңдеуКесене шаршы пішіндес, биік күмбезді құрылыс. Күмбез көлемді және барлық іргетасын жауып тұрады, сондықтан нысан қазақтың киіз үйіне қатты ұқсайды. Күмбездің ортасында тесік саңылау бар. Сыртқы ауданы 11x9 м, жалпы биіктігі 9 м. Үлкен бөлме (6x6 м) мен дәліз ретінде соғылған шағын бөліктен тұрады. Орталық Азия аймағына кең тараған пештақты құрылыс үлгісіне ұқсағанмен, олардан өзіндік композициялық шешімімен ерекшеленеді. Есігінің екі жағы мен маңдайшасына үш қатар сәнді ойық түсірілген. Жоғарғы бөлігі өрнектеліп, үсті тік үш қатар ойық қуыспен және дөңгелек оюмен безендірілген. Қасбеті өрнекті кірпішпен әсемделген. Кесенеге кіретін жағы бүйір қасбетінде орналасқан. Кесененің сыртында әшекейлі кірпіш кеңінен қолданылған. Ал ішінде тас табыт бар.
Кесене 1982 жылдан мемлекеттік маңызды тарихи-мәдени мұралар тізіміне енгізілген.[1]
Тарихи деректер, аңыздар
өңдеуҚұттыбай Ақболбыұлы (1807-1900) – Кіші жүз Шектінің (Жаманақ) Әлімұлы Алшын тегінен шыққан. Халық есінде ол күшті және ержүрек жауынгер, шешендігімен, даналығымен ерекшеленетін би болып қалды. Құттыбай хиуа мен қоқандықтардың озбырлық әрекеттерінің алдында қазақтардың құқығын қорғайтыны, өзбектер мен қарақалпақтар арасындағы күрделі даулы мәселелерді шешетіні белгілі. Аңызға сүйенсек, Құттыбайға түсінде үш рет аян беріледі, түсінде оған жақсылықтың молшылық пен сәттіліктің әміршісі әулие Қыдыр ата келген.
Алғаш рет Құттыбай кесенесі 1991 жылы Е.М. Бәйтенов жетекшілік еткен Алматы экспедициясымен зерттелген.
2000-жылдары кесене жартылай қайта жаңартылды. Бүгінгі таңда ол атақты тәуап ететін нысанға айналды. Құттыбай ата адамдарға жақсылық пен сәттілік жібереді.[2]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
- ↑ Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9