Үкіаяқ

Үкіаяқ — жоғары жағына асыл тас орнатып, төменгі жағын күміспен күптеп, баскиімге, бесікке тағатын әшекей.

Ертеде үкі киелі құс саналып, оның аяғын, қауырсынын тұмар орнына тұтынған. Үкіаяқ сырғада, сәукеледе, шаштеңгеде құрамдас бөлшек ретінде қолданылады. Баскиімге тағатын әшекейлердің ішінде күміс тұғырға орнатылған үкіаяқ ерекше бағаланады. Қыран құстарды, оның ішінде үкі мен сұңқарды ерекше қастерлеген қазақ халқына тән бұл әшекей бір немесе екі бөліктен тұрады. Екі бөлікті үкіаяқтың құрама бөлігі күміске орнатылған тастан, селдір тоқылған гүл шоғырынан, үшбұрышты немесе ені жалпақтанған пластинадан тұрады. Бұйымға шынжыр арқалы тиындар, моншақтар, қоңырау түріндегі бейнелер, күміске қондырылған тастар және тағы басқалар ілінеді. Солтүстік Қазақстанда кеңінен таралған бұл әшекей баскиімнің бір немесе екі жағына, сондай-ақ ұл және қыз балалардың кәзекейінде тағылған.

Тіл-көзден сақтау үшін үкінің тұяғын пайдалану қазақ арасында кеңінен таралған. Оларды баланың бесігіне де іліп қоятын болған. Үкі тырнағы тіл-көзден қорғаушы ретінде қырғыздарда, өзбектерде де қолданады. Сахалар бесікке жапалақтың басын, тырнағын, аяғы мен тұмсығын іледі. Құс тырнағы түріндегі элементтерді Хорезм йомуттары баланы тіл-көзден сақтайтын әшекей бөлігі ретінде қолданады.

Дегенмен үкіаяқтың қазақтардағы нұсқасы ерекше қызығушылық туғызады, өйткені мұнда күмістелген жұп тырнақ пен тармақталған бөліктерінен пластикалық мазмын көруге болады. Қазақтарда үкіге қатысты екіұдай пікір қалыптасқан. Бір жағынан ол жағымсыз күш өкілі ретінде қабылданады, сондықтан теріс құбылыстарға қарсы тұра алады деп ойлайды. Себебі, зұлымдық өзінен жасалған тұмардың иесіне еш зиянын тигізбейді. Екінші жағынана үкі киелі құс деп саналады. Қазақ ертеден қасиетті құстарды қастерлеген. Бірақ мұнымен қатар үкінің тырнағынан, қауырсынынан жасалған заттарға сұраныс көп болған.