Үлбірек

Үлбірек, хатьма (лат. Lavatera) – құлқайырлар тұқымдасына жататын бір не көп жылдық шөптесін өсімдіктер, бұталар, кейде ағаштар. Қазақстанның барлық аймақтарындағы далалы, шалғынды жерлерде, бұталар арасында, өзен, көл жағалауларында және жол бойында өсетін 1 түрі — тюринген Үлбірегі (L. thurіngіaca) бар. Биікігі 25 — 200 см. Бірнеше жай тармақталған немесе жоғ. жағы бұтақталған сабақтары болады. Жүрек тәрізді жапырақтары бес қалақты. Гүлдері қос жынысты, ірі, олар бір-бірден жапырақ қолтығында орналасады. Күлтесі қызғылт түсті, аталық түтікшелері бүйрек тәрізді тозаңқаптан, түйіні (жатыны) 6 — 40 жеміс жапырақтарынан құралады. Аналық аузы үшкір, ішкі жағы түкті болады. Маусым — қыркүйекте гүлдеп, жеміс береді. Жемісі екі жағынан қысыңқы, ашылмайды, бүйрек тәрізді, піскен кезде шашылады. Тұқымы қара қоңыр түсті, жылтыр. Үлбіректен кендір, арқан жасайтын талшық алынады; гүлі әдемі болғандықтан сәндік үшін өсіріледі, жақсы мал азығы және шірнелі өсімдік. Халық медицинасында тамырынан алынған тұнбаны тыныс жолдарын емдегенде ішеді.

Үлбірек
Lavatera maritima
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер Бөлімі: Гүлді өсімдіктер Табы: Қос жарнақтылар Сабы: Malvales Тұқымдасы: Құлқайырлар Тегі: Lavatera Карл Линней
түрлері
25 түрі белгілі