Үстірт дөңдігі

Үстірт дөңдігі солтүстік-шығысында Солтүстік Арал маңымен, солтүстігінде және солтүстік-баты-сында Каспий маңы ойпатымен, батысында Маңғыстау дөңдігімен шектелген. Солтүстіктен оңтүстікке қарай 600-700 км-ге созылып жатыр, ені 300-400 км, орташа биіктігі 150-200 м, неғұрлым көтеріңкі жерлерінде 300 м-ге жетеді. Қазақстан аумағындағы ең биік нүктелері 340 м (Мұзбелжонының солтүстік-батыс шеті) және 321 м (Көлбай тауы) Үстірттің батыс кертпешіне таяу орналасқан. Үстірттің шекарасын биік, тік жарлы кемерлер (чинк) айқындайды. Бұл кемерлер кеміріліп мүжылу әрекеті нәтижесінде пай- да болған, дүние жүзінде теңдесі жоқ жербедерінің аса ерекше геоморфологиялық туындысы: 200-300 метргежоғары көтерілген тік жар мұнара іспеттес, терткүл немесе конус тәрізді қабырғалары жоғары тік шапшиды. Үстірттің беті түгелдей әктас қабатымен көмкерілген. Оның бетінде және шаймаланған гипсті горизонттарында карст қубылыстары кең тараған. Қазақстандық бөлігінде Солтүстік Қарабауыр және Мүзбел карсты аудандары оқшауланады. Оларда карстың әр түрлі пішіндері кездеседі: шөкпе ойыстар, қуыс шұңқырлар, оқпандар, үңгірлер, ірі құдықтар, қазаншұңқырлар, аңғар тәрізді ойпаттар т.с.с. Үстірт үңгірлерінің көбі аз зерттелген. Ғалымдардың пайымдауынша, Үстірт жербедерінің ірі карст пішіндері ертедегі жоғары ылғалды климат жағдайымен байланысты қалыптасқан сүлбалық форма болып табылады. Олардың ішіндегі ірілері Балаұйық және Өтебай дәлдіз пішінді ұзын да (190 м) терең (120 м) карстлар. Үстірттің айтарлықтай ауқымды алқабында сайлар мен жыралар ұшыраспайды, алайда ондабіршама терең ойыстармен күрделіленген жайпақ қырқалар мен ойысымдар баршылық. Ойыстардың көпшілігіне сорлар мен ащы сулы көлшіктер тән. Құмды сілемдер де кездеседі, олардың ең ірісі - Сам қүмы.