Үшінші мемлекеттік дума

Үшінші мемлекеттік дума— Ресей империясында үшінші рет сайланған конституциялық-монархиялық бағыттағы заң шығарушы өкілетті орган. Үшінші мемлекеттік дума1907 жылдың 1 қарашасынан 1912 жылдың маусымына дейін жұмыс істеп, барлығы 5 сессия өткізді. 1907 ж. 3 маусымдағы патша жарлығына сәйкес Үшінші мемлекеттік думадағы ұлттық шет аймақтардың өкілдігі шұғыл қысқартылып, Орталық Азия, Якутия мен бірқатар басқа да ұлттық аймақтардың халықтары сайлаудан толықтай шеттетілді. Үшінші мемлекеттік думаның жұмысына бар-жоғы 442 депутат қана қатысты. Мұсылман тобын 10 депутат құрады (Еділ-Жайық, Кавказ және Қырымнан сайланған түркі, мұсылман халықтарының өкілдері). Олар Қ.Тевкелев төрағалық еткен Мұсылман фракциясына бірікті. Үшінші мемлекеттік думаның мәжілістерінде С.Мақсұдов қазақ халқының мүддесін қорғап, патша өкіметінің қоныс аудару саясатын айыптады. Сондай-ақ ол патша өкіметінің панисламизмді сылтау етіп, түркі мұсылман халықтарының зиялы қауым өкілдерін қуғын-сүргінге ұшыратып жатқанын сынға алды. Қазақтарға, бүкіл Түркістан халықтарына Мемлекеттік Думаға өкілдер сайлауға құқылы болуын талап етті. Б.Қаратаев, С.Лапин және Е.Оразаев бастаған бір топ қазақ зиялылары патша өкіметінің қоныс аудару саясатына тосқауыл қою мақсатында қазақтарды жерге орналастыру жөніндегі заң жобасын әзірлеп, оны Үшінші мемлекеттік думадағы Мұсылман фракциясы мен кадеттер фракциясы өкілдерінен құрылған топқа табыс етті. Алайда бұл жоба патша өкіметінің отаршылдық саясатын жақтайтын депутаттардың қарсылығына ұшырап, талқылануға тиіс мәселелердің қатарына енгізілмей қалды. Үшінші мемлекеттік дума Мұсылман фракциясы мүшелерінің қарсылығына қарамастан 1910 ж. 7 сәуірде “Түркістан өлкесін басқару жөніндегі ережеге” толықтыру енгізіліп, өлкедегі жергілікті халықтардың иелігінен өкіметке жер телімдерін кесіп алу құқығын бекітті. Үшінші мемлекеттік дума 1912 ж. 9 маусымда мерзімінің аяқталуына орай өз қызметін тоқтатты. Бұдан кейін Төртінші Мемлекеттік Думаға депутаттар сайлау науқаны жүргізілді.

Сілтемелер өңдеу

"Қазақ Энциклопедиясы", 9 том