Ұлыма

Ұлыма – 1. Зат. Табу қасқыр(қолжетпейтін сілтеме). 2. Зат. Эфм. Қасқыр. Қасқыр ұлиды, қой маңырайды ендеше солардың дауысына лайықты «ұлыма», «маңырама» дей салу қандай жеңіл (С. Телжанов, Сейфулла). Қазақ халқының қасқырға қойған жанама аты. Қазақ түз тағысын сөз еткенде, табиғатына дүлей долылық, қайтпас қайсарлық және жанкештілік тән қасқырға басқаша атау беруге тырысқан. Ертедегі қазақ халқының негізгі шаруашылығы мал болғандықтан ең үлкен қауіп күтетін аңдарының бірі қасқыр болған. Сондықтан атын тікелей атасаң қырсық шалады, жамандық шақырады деген түсінікпен малға шабатын аңдардың атын тура атамай жанамалап атаған. Міне, қасқырға осы мақсатта қойылған атаудың бірі болып табылады. Сондай-ақ, қазақ халқының ат тергеу салтында да қасқырды ұлыма деп атау кездеседі. ==

Тарихы

Мысалы: Ыбырай Алтынсариннің «Орынбор ведомоствосы қазақтарының құда түсу, қыз ұзату және той жасау дәстүрлерінің очеркі» дейтін еңбегіндегі (1879): «Бір қазақтың бес ұлы болыпты. Олардың аты: Көлбай, Қамысбай, Қасқырбай, Қойлыбай және Пышақбай екен. Бір күні келіні суға барса, көлдің ар жағында, қамыстың бер жағында қасқыр қойды жеп жатыр екен. Сонда келіні ауылға жүгіріп келіп: «Сарқыраманың ар жағында, сылдыраманың бер жағында маңыраманы ұлыма жеп жатыр, тезірек жанығыш пен кескішті жеткізіңдер» дейтін тәмсіл ел ішінде мәшһүрлігімен аян. Бұл – жұмбақтап, ишараттап, нақты жайттарды ұқсастыққа ие құбылыстармен салыстырып сөйлетудің таза классикалық үлгісі, қазақ халқының сөйлеу, ойлау мәдениеті тарихындағы астарлап айтатын ғибратты қағидаты.