Ұрымдар

Ұрымдар — Украинадағы Донецк облысыныңның Азов теңізі жағалауында, Запорожье облысыныңның Куйбышев ауданында тұратын түркі тілдес халық. Жалпы саны 71 мың адам (2002).

Ұрымдар ертедегі Шығыс Рим империясына қарайтын грек ұлысының жаңа өлкеге қоныс аударған өкілдерінің ұрпағы. Қырымдағы түркі тілді ұрымдар мен грек тілді румейлер христиан дінін тұтынатын бір этникалық топ құраған. XVIII ғасырдыңдың орта шенінде Қырымның теңіз жағалауы мен далалық бөлігіне қоныс тепкен гректер қырым татарлары тілін қабылдап, түркі тілді қауымға айналды. Оларды ұрымдар немесе грек татары деп атаған. Ал таулы өңірге орналасқан гректер өз ана тілін сақтап қалды. Оларды румейлер немесе грек-эллиндер деп атаған. XVIII ғасырдыңдың соңында Ресей үкіметі грек саудагерлерін Қырым түбегінен Украинаға, қазіргі Донецк облысындағы жаңадан салынып жатқан Мариуполь қаласына қоныс аудартты. Көшіп келгендердің едәуір бөлігі ұрымдар тілін сақтап қалған. Алайда діні бір болғандықтан, уақыт өте келе жергілікті украин және орыс халықтарымен сіңісе бастаған.

Тілі түркі тілінің қыпшақ бұтағына жатады. 71 мыңдай адам сөйлейтін ұрымдар тілі азды-көпті зерттелсе де, олардың өздері жеке халық ретінде аталып, санаққа кіріп, бөлек көрсетілмеген. Ұрымдар тілі қырым татары тілінің негізінде қалыптасқан. Ресми аты жоқ. Оны түркі тілінің Мариуполь диалектісі (Н.Ф. Катанов), татар тілі, қырым татары тілі, грек татары тілі деп әрқалай атайды. Аға буын өз тілін “урум дили” деп атайды. Ұрымдар тілінде қысқа және созылыңқы айтылатын он дауысты фонема бар. Дауыссыз дыбыстар саны — 30. Орыс әліпбиіндегі әріптерге қосымша д, ә, ц, я, э, ж, ї, қ, ң әріптері бар. Жалпыға ортақ әдеби нормасы жоқ, үй ішілік тұрмыста ғана қолданылады.

Сілтемелер

"Қазақ Энциклопедиясы", 9 том