Әбу Әл－Каражи

Әбу Бекр ибн Мұхаммед ибн ал－Хусайн Әл－Каражи ((парсы: ابوبکر محمد بن حسین کرجی‎, ағылш. Abū Bakr ibn Muhammad ibn al Husayn al-Karajī (or al-Karkhī), 953 жылы 13 сәуірде (кейбір кітапта оны Бағдатта тулған деп есептейді) дүниеге келіп, 1029 жылдары шамасында қайтыс болған) - ірі парсы математигі. Еңбектерде оның атын екі түрлі жазады,бірақ еңбектері бірдей, кей еңбектерде ал－Каражи болып жазылса, ал Парсы тарихын зерттеген ғылыми еңбектерде оның атын ал－Карқи деп жазады. Қалай жаздаса, ғылыми еңбектері бірдей болғандықтан оның атын тек жалпы энциклопедиядағы аты бойынша жаздым. Атының жазылуына байланысты оның туған жері туралы талас бар, кейбірі оны Иранның каражи қалсынан келген деп қарса, енді бірі атының жазылуы бойынша Бағдаттың жанынадығы Карқи қаласынан келген деп есептейді, бұл әлі күнге шешімін таппаған мәселе.Қайда туылғаны белгісіз болғанымен ғұлама бір мезет Бағдатта тұрғаны анық. оның ең алгебрадағы басты еңбегі «Әл－Фақри» осы қалада жазылған. Бірақ, ол соңында белгісіз себептермен Бағдаттан кетіп, өзінің жазуы бойынща “таулы мемлекетке “кеткен. Оның айтқаны қай ел екені белгісіз.

Әл－Каражидің математика дамуындағы қосқан ұлесін осы заманғы математика тарихын зерттеушілер әр түрлі бағалайды, кейбірі оның еңбегін жоққада шығарады. Кезіндегі кейбір «ғалымдар» әл－Хорезмидің еңбектерін де жоққа шығарған еді. Ал кейбір еңбектер оны геометриялық амалдардан бос алгебраны толығымен ажыратқан адам ретінде қарайды (J N Crossley, The emergence of number (Singapore, 1980)). Қалай десекте оның математикадағы ойларын мойындайтындар көп.

Математикдағы еңбектері арифметикалық амалдарды, соның ішінде көпмұшеліктердің өзара көбейту амалында байланысты. Осыларға сандық жағынан мысал келтіріп отырған, бірақ дәлелдері жоқ . екінші дәрежелі теңеулерді шешудің жолдарын,көне грек ғалымы Диофантустың еңбегі негізінде жазған теңдеулерді шешу амалдарын қамтыды.

Оның еңбектерінің тарихи маңызы да бар,Себебі, ғұламаның жазған еңбектерін зерделей оқу барсында біз Диофантустың жоғалған бір еңбегі мен әл－Хорезмидің кейбір еңбектерін таба алдық, сонымен қатар басқада ислам әлемінің математиктерінң еңбектері де оның трактаттарында бар. Ол бұдан да басқа кітаптар жазған болуы ықтимал, бірақ бізге жеткені осы ғана