Әйнектеу жұмыстары

Әйнектеу жұмыстары - ғимараттың терезесіне, кейде есіктеріне әйнек орнату жұмыстары.

Үй ішіндегі жылу көбіне-көп сыртқа терезе арқылы шығады. Сондықтан жылулық сыртқа шығындалуын азайту үшін терезені әйнектеу жұмыстарын ұқыптылықпен орындаған жөн.

Аспаптар

Әйнектеу жұмыстарына әйнеккескіш (алмас), сызғыш, бұрыштама, қашау, пышақ, тістеуік (атауыз) және балға пайдаланылады. Әйнеккескіш ұшына алмас немесе қатты қорытпадан істелген ролик орнатылған және кесілмей қалған әйнек бөліктерін сындыруға арналған ойықтары бар балғашадан және саптан тұрады. Алмас әйнек кескіштер пайдалануға ыңғайлы. Оларға салмағы 0,02-ден 0,16 карат (бір карат — 0,2 г) болып келетін алмас кристалы бекітіліп, қалыңдығы 3— 10 мм әйнектерді кесуге пайдаланылады. Кристалдық кескіш қыры мұқалған жағдайда, оны алып 90^о-қа бұрып, кристалдың ұшы корпустан 1—3 мм шығып тұратындай етіп қайта бекітеді.

Қатты қорытпадан жасалған роликті әйнек-кескіштер

Қатты қорытпадан жасалған роликті әйнеккескіштер қалыңдығы 1 — 4 мм әйнектерді кесуге пайдаланылады. Диаметрі 6,6+0,6 мм үш роликті кескіш жүзінің бұрышы 100 +10^о болатын түрде шығарылады. Әрбір ролик кемінде 350 м әйнекті кесуге арналған. Пайдалануға жарамсыз роликті ауыстыру үшін бекіткіш винтті босатып, барабанды 120^о-қа бұрады.

Әйнекті кесу тәртібі

Әйнекті кескен кезде сызғыш (мүмкіндігінше ағаштан жасалған) пайдаланған жөн. Оны әйнекке қатты басып тұрып (қисайып кетсе аспап бүлінеді) кеседі. Кесу сызығы сызғыштан 4 мм-дей алшақтау болатынын естен шығармаған абзал. Алмас әйнеккескішті бас бармақ және сұқ саусақпен корпустан қалам ұстағандай қыса ұстау керек. Оның қисық-түзулігін анықтау үшін алдына ала жоба сызығын жүргізіп көруге болады. Әйнеккескішті дұрыс ұстаған жағдайда әйнектің бетінде түссіз жіңішке сызат пайда болып, кескен кезде шытырлап бірқалыпты дыбыс шығады. Аспапты дұрыс ұстамағанда немесе оны қаттырақ қысып ұстағанда сызат тым баттиып түседі және ақ түсті әйнек ұнтағы пайда болады. Шетіне 3—5 мм қалғанда әйнек шетін ұшырып алмау үшін әйнеккескішке түсетін салмақты азайта түседі. Роликті әйнеккескішті әйнекке перпендикуляр күйде бас бармақ және ортанқол немесе бас бармақ пен аты жоқ саусақтың аралығында үстінен сұқ саусақпен басыңқырап ұстаған дұрыс. Кесілген әйнектің бетінде ақ сызат қалады. Әйнектің кесу сызығын столдың немесе верстактың шетіне туралап сындырады, ал кесілетін бөлік жіңішке болса, балғашадағы ойықпен біртіндеп кеміріп сындырады. Егер әйнек бірден сына қоймаса, онда әйнек кескішпен сызығының астынан, сызат пайда болғанша тықылдату керек.

Материалдар

Әйнектеу үшін қалыңдығы 2—6 мм (көбінесе 3—4 мм) табақ әйнектер пайдаланылады. Қалыңдау әйнектің жылу «Ұстағыштық» қасиеті жоғары болғанмен, онымен жұмыс істеу қиынырақ. Кесілетін әйнек міндетті түрде таза әрі құрғақ болуы керек. Әйнекті белгіленген мөлшерден 3—5 мм кемдеу кескен жөн. Мәселен, егер әйнек орнатылатын ойықтың ұзындығы 600 мм, ал ені 400 мм болса, онда оған салынатын әйнекте ұзындығын 595—597 мм, соған сәйкес елін 395—397 мм мөлшерінде кесу керек (ойықтың жиегінің 3/4-ін әйнек жауып тұрғаны дұрыс). Бұл әйнектің ойыққа оңай қиюласуы үшін қажет. Егер әйнек ойыққа тығыз орналасса, ағаш сәл қисайғанда немесе су тиіп ісінгенде сынып кетуі мүмкін. Тік бұрышты терезе көздеріне әйнек кескенде бұрыштаманы пайдалануға болады және алдын ала барлық көздерге бірден кесіп алған абзал. Шеге ойыққа қондырылған әйнекті бекітуге қолданылады. Оған ұзындығы 15—20 мм жіңішке шегелердің бәрі жарай береді. Әйнектеуге арналған шегені кәдімгі шегенің басын (қалпақшасын) қырқып тастау арқылы да оп-оңай жасап алуға болады немесе диаметрі 1 —1,5 мм сымтемір де жарайды. Сымтемірден жасалған шеге ағашқа жеңіл кіретін және майыспайтын болуы керек. Сымның бүктегенде морт сынып кететін қаттысы дұрыс. Шегені қашаумен тықылдатып қаққан жөн. Ұсақ шегемен сымтемір шегелерді оның әйнекпен параллель қағылуына немесе ұштарының сәл жоғарылау болғанына назар аудару керек. Мұның алғашқысында шеге бүкіл ұзына бойына әйнекті ойыққа жабыстыратын болса, екіншісінде ұшымен ғана тірейді. Егер қаққан шегенің ұшы әйнекке тік түссе, оны сындырып жіберуі мүмкін. Әйнекті сымтемірден жасалған шегемен бекіткен кезде, оның үшкір жағын жақтауға қадап, әйнектің бетіне жапсыра ұш жағы замазканың астында қалатындай мөлшерде қағады. Шеге санын әркім өз қалауынша белгілейді. Дегенмен, тәжірибеде шегені 30 см жиілікте қаққанда әйнектің орнықты, берік бекитіндігі дәлелденіп отыр. Замазка ойықты, тесіктерді бекітуге пайдаланылады. Ол бөлме жылылығын сақтауға едәуір септігін тигізеді. Магазиндерде замазканың сан алуан түрлері сатылады. Дегенмен, оны қолдан жасап алуға да әбден болады. Ол үшін ең болмағанда бор мен олифа (табиғи түрі жақсырақ) керек. Бор құрғақ әрі жиі көздесетіндіктен өткізілген күйде болғаны дұрыс. Замазканы төмендегідей әдіспен жасайды: шағындау қаңылтыр, фанера немесе пластмассаның бетіне борды төгіп, оның ортасын шұңқырлайды да, үстіне олифа құяды. Сосын қойыртпақта айналғанша араластырады (дұрысы қалақшамен). Бірақ мұндай қойыртпақ қолға жабысқақ болады. Сондықтан жаққанда қолға жабыспайтындай әрі пайдалануға ыңғайлы болуы үшін оның үстіне тағы да бор сеуіп, илейді.

Құрғақ күйдегі әйнек

Құрғақ күйде орналастырған әйнекті ойыққа салып, үстінен жиекшемен бекітеді. Төсеніш замазка салғанда, оның бетіне әйнекті орнықтырып үстінен жиекшемен бекітеді. Жайылған замазканы пышақпен қыру немесе тегістеу керек. Ал әйнек пен жиекшені бірдей замазкаға орналастырғанда, төсеніш замазканың үстіне әйнекті салады да, үстінен нығыздап басады. Сосын жиекшенің екі жағына бірдей замазка жағып, ойыққа орнықтырып бекітеді. Жайылған замазканы қырып, тегістейді. Егер терезенің көзін тұтас жауып тұратын әйнек болмаса, сынған әйнекті шұғыл ауыстыру кезінде екі немесе одан да көп бөліктермен әйнектеуге болады. Оның жапсарлай және қиюластыра орналастыратын екі түрі бар. Қиюластыру әдісімен әйнек бөлігінің арасында жылу шығатын саңылау қалмайтындай етіп тығыздап орналастырады. Қалыңдығы 20 мм шамасында болатын әйнекті жапсарлай орналастырғанда, алдымен астыңғы, сосын үстіңгі әйнекті салады. Астыңғы әйнекті шегемен бекітіп, оның шетін ала үстіңгі әйнекті орналастырады. Берік әрі тығыз орналасуы үшін астыңғы әйнек салынғаннан кейін, ойықтың бойына соның деңгейінде замазка жағып, оның бетіне үстіңгі әйнекті орнықтырыл, ойықты замазкалаған жөн. Ені үлкен терезе көздерін әйнектеген кезде үстіңгі әйнек берік орнығу үшін оны қаңылтырдан жасалған сына шегелермен екі жағына да замазка жағып бекітеді. Терезелерді қысқа дайындау кезінде жақтаулар мен терезенің көздері сүртіліп, кептіріліп, саңылау-қуыстар бекітіледі. Саңылауларды бекітуге кәдімгі замазка тиімсіз. Өйткені ол тез құрғайды және жақтауларды ашқан кезде қырып алып тастауға тура келеді. Ал қыру кезінде терезе ағашы бүлінеді. Саңылаулы бекітуге пластилин немесе плас-толи деп аталатын замазка қолданылады. Осы тәріздес замазканы жалпы көлемнің бір бөлігі ұн, ал үш бөлігі ұсақ құм болып келетін қоспадан жасап алуға да болады. Қоспаға ыстық су құйып, қойыртпақ болғанша араластырады. Мұндай замазка ағашқа жақсы жабысады, жарылмайды және із қалдырмайды. Көктемде оны жылы сумен жуса, бірден жібіп, оңай кететін болады. Бөлмеге күн сәулесі көбірек түсуі үшін әйнекті жиі-жиі тазалап отырған жөн. Өнеркәсіп осы мақсатқа арнап жуғыш заттардың сан алуан түрін шығарады. Оларды пайдалану тәртібі жазылған нұсқаулыққа сәйкес қолданады.