Әл-Фараби атындағы мемлекеттік ұлттық университетінің қазақ филологиясы кафедрасы

Әл-Фараби атындағы мемлекеттік ұлттық университетінің қазақ филологиясы кафедрасы - Қазақстан Республикасы Ғылым министрлігі- Ғылым академиясының А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтынан кейінгі екінші ғылыми-зерттеу орталығы. Кафедра 1943 жылы университеттің қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасынан бөлініп, "Қазақ тілі кафедрасы" деген атаумен жеке шағын ұжым болып ұйымдасты. Кафедраның тұңғыш меңгерушілігіне доцент I.Кеңесбаев тағайындалып, құрамында доцент Н. Сауранбаев, аға оқытушылар Р. Муллина мен Ы. Маманов ұстаздық қызмет етті.

1946 жылы ҚазКСР ҒА құрылуына байланысты, филология ғылымының докторы, профессор, I.Кеңесбаев пен Н.Сауранбаев академияның толық мүшелері (академиктер) болып сайланды. 50-жылдардың басынан 1976 жылға дейін кафедраға басшылық еткен ҚР ҒА корреспондент-мүшесі, Республиканың еңбек сіңірген ғылым қайраткері, филология ғылымының докторы, профессор М.Бапақаев болды. Одан кейінгі 1976-1980 және 1980-1990 жылдары кафедраны филология ғылымының докторы, профессор М. Томанов басқарды. 1990 жылдан бері кафедра меңгерушісі — ҚР ҒА корреспондент-мүшесі, филология ғылымының докторы, профессор, М.Серғалиев. Ол тіл білімінің синтаксис, стилистика, тіл мәдениеті, көркем әдеби тіл, саланың білікті маманы. Қазақ филологиясы кафедрасының ғалымдары қазақ тіл білімі ғылымының көптеген салалары бойынша монографиялар, мен оқулықтар жазып, бағдарламалар құрастырды. "Қазіргі қазақ тілінің синтаксисі" (М. Балақаев), "Қазақ тілінің морфологиясы" (Ы. Маманов), "Қазақ тілінің тарихы" (М. Томанов), "Көне түркі жазба ескерткіштері" (М. Томанов), "Қазақ тілінің стилистикасы" (М. Бапақаев, М. Томанов, Б. Манасбаев), "Қазақ тілі мәдениеті" (М. Балақаев, М. Серғалиев). "Жай сөйлемнің синтаксисі" (Р. Әміров), "Әдеби тілдің тарихы" (М. Балақаев) оқулықтары - осының мысалдары. Сол сияқты, диалектологиядан (А. Тасымов), тарихи лексикадан (Б. Сағындықов), көркем әдебиет тілінен (М. Серғалиев, X. Кәрімов, Р. Досжанова), синтаксистік синонимнен (М. Серғалиев), морфонологиядан (А. Айғабылов) т. б. оқу құралдары жазылды. Сондай-ақ орысша-қазақша (М. Серғалиев), орфоэпиялық сөздіктер жарық керді. Кафедраның жетекші ғалымдары М.Серғалиев, Р.Әміров, С.Мырзабеков Ғылым академиясының зерттеу жұмыстарына белсене қатысады.

Кафедра қызметкері түркі халықтарының екінші (Алматы, 1976), үшінші (Ташкент, 1980), төртінші (Ашхабад, 1984), бесінші (Фрунзе, 1988), және Қазан мен Абакан конференцияларына қатысып, баяндамалар жасады. Түркологиялық аймақтық (Алматы, 1959), (Ашхабад, 1972), т.б. ғылыми бас қосуларда да тіл білімінің өзекті мәселелерін талқылауға ат салысты. Профессор М.Томанов, М.Серғалиев Түркітанушылардың кеңестік комитетінің (Мәскеу) мүшесі болып сайланған.

Кафедра зерттеулері "Қазақ тілі мен әдебиеті" (1971-1976), "Қазақ тілі мен әдебиеті мәселелері" (1965-1970), "Қазақ тілінің мәселелері" (1980), "Қазіргі қазақ тілінің грамматикалық құрылымы" (1983), "Қазақ әдеби тілі стилистикасының мәселелері" (1987) т.б. жинақтарда жарияланды. Кафедра ұстаздары қазіргі қазақ тілінің барлық сапапары бойынша (Р.Әміров, С.Мырзабеков, Б.Сағындықов, А.Айғабылов), стилистика мен дайындық бөліміне арналған қазақ тілінен (М.Серғалиев), қазақ және орыс тілі салыстырмалы грамматикасынан (А. Салқынбаева), тарихи грамматикадан (Б. Момынов) жоғары оқу орындарына арналған бағдарламалар мен әдістемелік құралдар құрастырды. Жетекші ғалымдар (Р.Әміров, А.Айғабылов т.б.) орта мектеп оқулықтарының авторлары болып табылады. Республикамыздағы тіл біліміндегі үш академиктің екеуі (I.Кеңесбаев, Н.Сауранбаев) - осы кафедраның негізін салушылар болса, біреуі (Ә.Қайдар) осы кафедраның шәкірті; Республика Ғылым академиясының 7 корреспондент-мүшесінің біреуі (М.Балақаев) - ширек ғасырдан астам кафедраны басқарса, қалған азаматтар - (К.Аханов, Ш.Сарыбаев, К.Мұсаев, М.Серғалиев, С.Исаев, Ө.Айтбайұлы) - осы кафедра түлектері болып табылады. Кафедрада ұстаздық еткен немесе шәкірті болғандардың ішінде 20-ға тарта ғылыми докторы, 80-нен астам ғылыми кандидат бар. Кафедрада қазақ тілінен докторлық диссертация қорғайтын кеңес ұзақ жылдардан бері жұмыс істейді. Әр кезде әртүрлі атау алып жүрген бұл кеңестің төрағалары болып 50-жылдардан 1976 жылға дейін ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі М.Балақаев, 1976-1989 жылдары профессор Р.Әміров қызмет етті. 1989 жылдан бері бұл кеңесті ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі М. Серғалиев басқарды. Қазіргі кезде кафедраның профессорлары мен жетекші доценттердің ғылыми жетекшілігімен 30-астам аспирант, стажер, доктор ізденушілер кандидат диссертацияларын жазуда.

Әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік ұлттық университетінің қазақ тілі кафедрасы. Қазақ тіліне мемлекеттік дәреже берілуіне байланысты 1990 жылы тамыз айында ашылды. Қазақ тілі кафедрасының міндеті — университет бойынша барлық факультеттердің күндізгі, сырттай, кешкі бөлімдеріндегі орыс тілді студенттерге қазақ тілін оқыту-үйрету. Қазақ тілінің теориялық және практикалық мәселелерін ұштастыра отырып шешуде кафедра мүшелері ізденіспен жұмыс атқаруда. Қазақ тілін оқып-үйренуші студенттерді бастауыш және жалғастырушы топтарға бөліп, оларға жеке-жеке оқу бағдарламасы жасалынды. Соның негізінде тиімді әдістемелік жолдар табылды. Осы уақыт аралығында кафедра оқушыларының 400-ге жуық ғылыми-әдістемелік мақалалары мерзімдік баспасөз беттерінде жарық көрді. "Қазақ тілін жеделдетіп оқыту" (1995), "Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері" (1992), "Сөз тіркесі және жай сөйлем синтаксисі" (1991), "Синтаксис туралы ойлар" (1996), "Синтаксистің кейбір мәселелері" (1996), секілді профессор Т.Сайранбаевтың монографиялары басылып шықты. Кафедра оқытушылары әдістемелік тәжірбиелерін жетілдіре отырып, "Қазақ тілінің көмекші құралы" (1996), (А.Сыбанбаева, М.Саурықова), "Бақылау жұмысының тақырыптары" (1997) (Қ.Қадықұлов), "Биология факультетіндегі қазақ тілі (А.Таусоғарова, А.Тымболова (1997), "Химия факультетіндегі қазақ тілі" (1996), (Ш.Рамазанова). "Зат есімді оқыту" (1997) (А.Исанова) т.б. өзге ұлттқа тіл үйрету мақсатына арнаған көмекші оқу құралдарын жариялады. Профессор Т.С.Сайранбаевтың жетекшілігімен 7 кандидаттық диссертация қорғалды. Қазір кафедрада I филология ғылыми докторы, 6 ғылым кандидаты, 8 аға оқытушы, 14 ассисент, қызмет істейді. Жаңа оқу жүйесінің талаптарына сай, бакалавр және магисттраура мамандарына қазақ тілін оқытып-үйретудің жетілдірілген оқу бағдарламасы даярланып, баспаға ұсынылды.