Өгейсу

Өгейсу. Қазіргі сөздігімізде бұл сөздің мағынасын —бөтенсу, жатсыну; құлазу; аңсау, сағыну сияқты сөздермен түсіндірген. «Әжесін өгейсіп, менен қашқалақтап жүр» (Қ. Оразалин, Абай.).

Сөз түбірі «өгей» екені даусыз. Бірақ «өгей шеше», «өгей әке» тіркестеріндегі «өгей» -мен мағыналас, түбірлес деп қарасақ қателескен болар еді. Алғашқы төркіні — моңғол, қалмақ тілдері. моңғолдарда «үгүй», қалмақ тілінде «уга» біздегі «жоқ» мағынасында қолданылады. Тіпті моңғол тілінде «үгүйлех» тұлғасындағы сөз — жоқсыну, жоқтығын байқау мағыналарын меншіктенеді. Осы сөздің соңындағы моңғол тіліне тән қосымша -лех түсіріліп, қазақтар ездеріне тән -сін жұрнағын қосқанда, алғашқы кезде «үгүйсін» кейін өз тіліміздің ыңғайына түсіп, «өгейсін» болып қалыптасқан деп жорамал жасаймыз. Сонда «өгейсу» дегеніміз «жоқсыну»-мен мағына жағынан бірдей. Жоғарыдағы сөйлемді «әжесін жоқсынып, менен қашқалақтап жүр» десек те, мағынасына нұқсан келмейді. Жалпы алғанда, «Түсіндірме сөздігімізде» берілген «бөтенсу, жатсыну, құлазу» сияқты түсініктер «өгейсуге» балама бола алмайтын тәрізді. Қалған түсініктер (аңсау, сағыну)—ауыспалы мағына ретінде болса да, дұрыс балама деп қараймыз. моңғолдың «үгүй» тұлғасының «өгей» қалпына дейін өзгеруін түсіндіріп жату артық.