Өкпе обыры

Өкпе обыры (рак, қатерлі ісік) - өкпе тінінде бақыланбайтын жасуша өсуімен сипатталатын қатерлі ісік. Бұл өсу метастаз процесі арқылы жақын жерге немесе дененің басқа бөліктеріне қарай өкпеден тыс таралуы мүмкін. Өкпедегі бастапқы өкпе ісігі ретінде танымал болатын көптеген ісіктер канцероды болып табылады. Өкпенің қатерлі ісігі - бұл эпителий жасушаларынан пайда болатын ісік.

Қатерлі ісік белгілері:

• Дем алудыңбұзылу симптомдары: жөтел, қанмен жөтелу, өкпелу немесе тыныс алудың қысқа болуы
• Жүйелік симптомдар: салмақ жоғалту, әлсіздік;
• Кеуде ауыруы, сүйек ауруы;

Егер қатерлі ісік ауада өссе, ол ауа ағынына кедергі жасай отырып, дем алу қиындықтарын тудыруы мүмкін. Кедергіден кейінгі секрецияның жиналуына және пневмонияға бейімділігін тудыруы мүмкін. Өкпе ісігінің симптомдарының көпшілігі (тәбет болмауы, салмақ жоғалту, әлсіздік, шаршау) нақты емес. Бұл метастаз болуының белгілері (бас ауруы, әлсіздік, конвульсия немесе қолдың әлсіздігі). Спрецияның құрамына ми, сүйек, бүйрек үсті бездері, өкпе, бауыр, перикардия және бүйрекке қарама-қарсы. Өкпенің қатерлі ісігі бар адамдардың шамамен 10%; бұл рак аурулары күнделікті кеуде радиографиясында кездеседі.

Этиология

Өкпе рагын 80% жағдайда тудыратын негізгі фактор шылым шегу. Сонымен қатар асбестаз, автомобильдердің және өндіріс кәсіп-орындардың қалдықтарымен ауаны ластауы да аурудың дамыту факторы болып табылады. Шылым түтінінде және смоланың құрамында спектрлі талдау көмегімен 50-ге жуық канцерогендер табылған. Олардың ішіндегі ең зияндылары жартылай ыдырау уақыты ұзақ полонийдің (210 Ро) радиоактивті изотобы, нитрозаминдер (диметил және диэтилнитрозаминдер) бензпирендер болып табылады. Шылымдардың фильтрлері канцерогендердің өкпеге түспеуіне жауап бермейді. Пассивті шеккіштер қатарына үнемі шылым шегілетін бөлмеде еріксіз дем алатын адамдар жатады.(жанұя мүшелері, қызметтестер). Шылым түтінің әсеріне түспейтін адамдармен өкпе обырымен жиі ауырады. Ұзақ және көп шылым шегетіндерде (күніне 1 қораптан артық) өкпе шекпейтіндерден 10,8 есе жиі кездеседі. Канцерогендік әсері бар заттарға сонымен қатар мұндай және оның өнімдері жанғанда түзілетін, радиоактивті кеніштер немесе кобальт(Со), никель (Ni), мышьяк (As), асбест жатады. Бұл заттардың организмде ұсталып, өкпе мен бронхтардың эпителиінің ДНҚ-сына әсер етіп, оларда мутагенді өзгерістер шақырып қалыпты жасушаларды ісік жасушаларына айналдырады. Организмде қалыпты жасуша ісік жасушаға айналуына сыртқы , ішкі факторлар әсер етеді. Шылым шегетіндердің созылмалы бронхиті кірпікшелі эпителийдің метаплазиясына жағдай жасайды. Өкпе рагы – өлімге әкелетін ауру. Клиникалық белгілерінің көрінген 75 пайызға жуық науқастар инкурабельді болып келеді. Болжамы қолайлы болады, егер клиникалық көрінісі ұзаққа созылмаса (3 айға ) дейін . Егер айқын белгілері 9 айдан көп созылса, болжамы соғұрлым нашарлайды. өкпе рагымен ауырғаннан кейін 1 жыл ішінде қойса, 20 пайыз науқас тірі қалады, 5 жыл өтіп кетсе небәрі 8 пайыз.

Өкпе рагының пайда болу себептері

Экзогенді:

• Темекі шегу (90%).Темекі түтінінде ісік шақыратын канцерогенді заттар бар (бензпирена, бензатрацен), олар бронхыларды ағаштың кілегейлі қабығының кірпікшелі эпителиін зақымдап рак тууына себеп болады.
• Ауыр металдармен жанасу (асбест, мышьяк, никель, калий, хром, хлорметил эфирі)
• Қоршаған ортаның канцерогенді заттармен ластануы
• Радиоактивті элементтер мен радиоактивті сәулелер

Эндогенді

• Генетикалық ауытқулар
• 50-ден жоғары жаста болу
• Өкпенің созылмалы аурылары (Туберкулез, бронхит, пневмония,локальды пневмофиброз).
• Эндокринді аурудар

Клиникалық диагностика:

• Рентгенологиялық диагностика - өкпе обырын анықтауда негізгі әдістердің бірі. Ауруды 80% анықтап, профилактикалық мақсатта флюрография жүргізеді. Егер флюрографияда өзгерістер байқалса, екі проекцияда рентгенография және компьютерлік томография жүргізеді. Компьютерлік томографияда һкпедегі метастаздарды анықтауды тиімді әдіс болып табылады.
• Қақырықты цитологиялық зерттеу - 90% жасушалардағы өзгерістерді анықтауға және морфологиялық диагноз қоюға мүмкіндідк береді, тек 1-6% жағдайларда жалған оң нәтиже береді.
• Бронхоскопия - трахеяны, негізгі, улестік сегменттік, субсегменттік бронхтарды, тіпті 6-шы, 7-шіден жоғары қатарларды визуальді зерттейтін әдіс. Бронхоскопия ісікті көріге жіне биопсияны жасауға мүмкіндік береді.
• Ультрадыбыстық диагностика - өкпе қабырғасындағы қатерлі ісіктердің өсуін және өкпе тінінің қараюын анықтауда аса тиімді әдіс. Өкпенің ауасыз тіні арқылы ісікті еш кедергісіз көріг болады. Бұл әдіс қауіпсіз, қарапайым және үнемді. УДЗ ісіктің көкірекаралықтың қан ағзасында орналасқаның және сол іск қаншалықты ағзаны бүлдіргенін нақты анықтап бере алады.

Өкпе обырының емделуі

• Хирургиялық емдеу - ісіктік кешен толығымен алынып тасталанды (біріншілік ошақ,метастаздар және т.б.)
• Сәулелік терапия - науқас операциядан бас тартқан жағдайда немесе операцияға қарсы көрсеткіштер болғанда жасалады.
• Химиотерапия - хирургиялық немесе сәулелік терапия жасауға болмайтын кезде қолданылады. Оның тиімділігі төмен. Алыс аймаққа берілген метастарды жоя алмайды. Тек ісіктің көлемін кішірейтуге ғана мүмкіндік береді.
• Паллиативті терапия - басқа ем қабылдай алмаған кезде ғана қолданылады. Бұл терапия жазылмайтын науқастардың жағдайғын жақсартуға негізделген. Онық құрамында жансыздандыру, психологиялық көмек, детоксикация, паллиативті хирургиялық араласу және ісікпен бірге жүретін өкпе ауруларының емі бар.

Алдын-алу шаралары.

Алдын-алу шаралары қоғамдық жерлерде , автомобиль , өндіріс орындары өте көп , дамыған елді мекендерде , фабрика т.с.с –да фильтр, қалдықтарды қайта өңдеу технологияларды жетілдеру тағы басқаны қамтиды. Қауіп-қатер тобына жататын адамдар (созылмалы пневмониямен , 45 жастан үлкен шылым шеккіштер , зиянды өндіріс орындарының қызметкерлері т.б)үнемі дәрігерге қаралуы тиіс . рентгенологиялық, цитологиялық қақырықты зерттеу.сонымен қатар шылым шегудің қолжетімділігін шектеу және ағарту жұмыстарын жүргізу.

Тағы қараңыз

• Өкпе