Өмірге қарсы қылмыстар

Ғылымда адам өмірінің басталуы туралы даулы сәттер орын алды. Мысалы, орталық аурухананың дәрігері туылуына бір-ақ ай қалған баланы түсік жасау жолымен алып тастайды. Осыған қарап, дәрігерді кісі өлтіру қылмысын жасады деп айта алмаймыз. Себебі қазіргі ғылыми көзқарас бойынша адамның өмірі әлі басталған жоқ. Кісі өлтірудің үш түрі болады:

а) қарапайым түрі, яғни бір адамның басқа бір адамды жалғыз өлтіруі (96-бап, 1-бөлігі);

ә) ауырлатылған кісі өлтіру, яғни көп кісі қылмысқа қатысып бір кісіні өлтірсе не бір кісі көп кісіні өлтірсе, яғни аса қатігездікпен немесе жүкті әйелді немесе дене мүшесін пайдалану үшін өлтірсе (96-бап, 2-бөлігі). Бұлардың қарапайым немесе ауырлатылғандығын олардың жазаларынан да байқауға болады, мысалы, қарапайым кісі өлтіру үшін ең жоғарғы жаза он бес жыл бас бостандығынан айыру болса, ауырлатылған кісі өлтіру үшін ең жоғарғы жаза - өлім жазасы.

б) жеңілдетілген кісі өлтіру (97 - 100-баптар).

Жаңа туған сәбиді анасының өлтіруі (97-б)

Бұл кез-келген жағдайда емес, кейбір жағдайда жүкті әйелдің түрлі себептермен психикасы бұзылады. Мысалы, тұрмысқа шығайын деп жүрген жігіті қайтыс болады да, іштегі баласын туғысы келмейді, есі аздап ауытқиды. Бірақ айы-күні келген уақытта баланы бәрібір туады да, есі жартылай ауытқыған күйде өз баласын өлтіреді. Мұның жеңілдетілген себебі - қылмыс субьектісі өз әрекетінің қоғамға қауіптілігін ұғынады, бірақ толық емес. Белгілі бір уақыт өткен соң (бір апта, бір ай), өз баласын өлтірсе ол жеңілдетілген кісі өлтіру емес, қарапайым кісі өлтіру деп есептелінеді. Себебі, ол кезде шешесі өз әрекетін толық ұғынады - психикасы қалпына келеді. Бұл қысмыс құрамының қарапайым кісі өлтіру құрамынан айырмашылығы - оның кейбір жеңілдетуші белгілердің артықтығы. Олар - есінің толық дұрыс еместігі және әйел адам екендігі. Ал жеңілдетілген кісі өлтірудің жазасы қарапайым кісі өлтіруден де төмен болады - қай- қайсысы болса да, үш жыл, бес жыл бас бостандығынан айырудан аспайды.

Жан күйзелісі жағдайында болған адам өлтіру (98-б)

Айталық Сауран өзінің өгей баласы Қайыржанды үнемі ұрып-соғады, қорлайды. Бір күні Қайыржан сыныптастарымен уйде отырғанды Сауран мас күйінде келіп, оны жолдастарының көзінше жұдырықтай бастайды. Әкесінің осы әрекетіне шыдамаған Қайыржан оған ашу үстінде үстелдің үстіндегі пышақты сұғып алады. Бірнеше минуттан соң Сауран көз жұмады. Бұл жағдайда Қайыржан өлтірейін деп әдейі дайындалып емес, өгей әкесінің ұдайы жасаған заңсыз әрекетіне төзе алмай, жан күйзелісіне ұшырап, өз әрекетіне толық ие бола алмай қалып тұр.

Абайсызда кісі өлтіру ( 101-б)

Абайыздықтың сипаттамасын қылмыс құрамының субьективтік жағын қарастыру барысында толыққанды берілген. Бұл 101- бапта қарастырылған қылмыс құрамының қарапайым қылмыс құрамынан бір айырмашылығы - оның тек субьективтік жағында: қарапайым түрі қасақана жасалса, 101-баптағы жеңілдетілген құрам тек абайсызда (менмендікпен немесе немқұрайлықпен) жасалады. Қалған қылмыс құрамының элементтері қарапайым құраммен бірдей болып келеді.

Өзін-өзі өлтіруге дейін жеткізу (102-б)

Сендер жоғарыда 98-бапта қарастырылған жан күйзелісі жағдайында болған адам өлтіру қылмысын еске түсіруге болады. Дәл осындай жағдайда жәбірленген Қайыржан пышақты Сауранға емес, өзіне бағыттағанда да, дәл осы қылмыс болар еді, бірақ мұның субьектісі болып 98-баптағыдай Қайырдан емес, оны өзін-өзі өлтіруге дейін жеткізген Сауран болады. Бұл қылмыстың қарапайым кісі өлтіруден айырмашылығы - оның обьективтік жағында, әрекетте, - қарапайым кісі өлтіруде адам өз қолымен буындырып, пышақтап, не у беріп өлтірсе, 102-бапта дәл ондай әрекетті жасамайды, тек сыналап адамның өзі у ішуіне, өзінің пышақталуына басқа бір қорлық әрекеттермен итермелейді.^[1]^[2]

Сыртқы сілтемелер

«Қылмыс» ұғымы және оның белгіері
Қылмыс - Құқық Мұрағатталған 25 ақпанның 2014 жылы.
ҚЫЛМЫС ҚҰРАМЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫ САРАЛАУДАҒЫ МАҢЫЗЫ Мұрағатталған 28 ақпанның 2014 жылы.

Тағы қараңыз

Дереккөздер

↑ Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2006. - 569 б.ISBN 9965-808-89-9
↑ Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. — Алматы: «Жеті жарғы» баспасы, 2008 жыл. ISBN 9965-11-274-6

[1] Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2006. - 569 б.ISBN 9965-808-89-9

[2] Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. — Алматы: «Жеті жарғы» баспасы, 2008 жыл. ISBN 9965-11-274-6

[1]

[2]