Өтірікшілік

Өтірікшілік – адам мінезіндегі қасиет. Өтірікшілік әрекеті шын мәніндегі жағдайды әдейі бұрмалауға бағытталады. Өтірік айту өтірікшіге ғана емес, оны тыңдайтындарға да опық жегізеді. Өтірікші адам жалған сөзімен айналасын абыржытып, елге іріткі салуы мүмкін. Шәкерім: «Өтіріктен тілін тия алмаған адам арамдықтан ындынын тия алмас», Сайф Сараи: «Өтірік сөз жарақат сияқты, жазылса да орны қалады,»- деп өтірікшіліктің қоғамға зиянды құбылыс екендігін атап көрсеткен. Бауыржан Момышұлының «Өтіріктің балын жалап тірі жүргенше, уын ішіп өлген артық» дейтін аталы сөзі бар.

Тілеген мақсатына жету үшін, қоршаған адамдар алдында өзін мадақтау үшін не жағымсыз жағдайдан құтылу үшін саналы түрде шындықты бұрмалау өтірікшілік болып табылады. Өтірікшілік тұлғаның өзін ұстауының қалыпты жағдайына айналып тұлғаның көрсеткіші болады. Балалар өтірікшілік дифференциясы мен оның нақты көрінісін бағалау осы құбылыстың пайда болу себептері мен салдарларын дұрыс түсінген жағдайда ғана мүмкін болады.

Қазақ халқының «Өтірік өрге баспайды», «Өтірікшінің шын сөзі заяға кетеді» деген сөздер бар. Оған тән сипат өтірікші өзінің сөзін «дәлелді» ету үшін кейбір қулық-сулықты ойлаптабады. Әлеуметтік-психологиялық тұрғыдан өтірік-өсек адами қарым-қатынасқа зиянын тигізетіні көпке белгілі. Ол айналасындағыларды алдап-сулап шатастыру арқылы өз мақсатына жетуді көздейді. Өтірік айтуды әдетке айналдырған кісіні жұрт суайт өтірікші дейді.

Суайт – адам мінезіндегі көргенсіздіктің бір түрі. Өтірік айту, сайып келгенде, өтірікшіге оның өзіне ғана емес, тіпті оны тыңдайтындарға да опық жегізеді. Ол жалған сөзімен айналасын абыржытып, жұртқа ірткі салады. Мәселен, қазір де кейбір осындайлар «қазір сіздер тұрған жерде (мектепте, кеңседе т.б.) жарылыс болады» деп телефонмен жалған хабар таратып, жұртты әбігерге түсіреді, оның айтқаны өтірік болып, бұл жұрттың ашу-ызасын келтіргені өз алдына, олардың алтын уақытын босқа ысырап етеді. Ұлы ғұламалар жас ұрпақты мұндайлардан әркез жирендіріп отырған.