Қытай қазы

Қытай қазы, қутұмсық қаз (лат. Anser cygnoides) – қазтәрізділер отрядының үйректер тұқымдасына жататын құс.

Қытай қазы
Anser cygnoides cygnoides
Амандық күйі
Vulnerable (IUCN)
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Жануарлар Жамағаты: Хордалылар Табы: Құстар Сабы: Қазтәрізділер Тұқымдасы: Үйрек Кіші тұқымдасы: Қаздар Тегі: Anser Түрі: A. cygnoides
Екі-есімді атауы
Anser cygnoides (Linnaeus, 1758)
Breeding (northern areas) and wintering (southern areas) ranges in orange
Түршелері
A. c. cygnoides (Linnaeus, 1758) A. c. domesticus
Синонимдері
Anas cygnoid Linnaeus, 1758 Anas cygnoides Linnaeus, 1758 (emendation) Cycnopsis cygnoides (lapsus) Cygnopsis cygnoides (Linnaeus, 1758)

Биологиялық сипаты

Қолға үйретілген қытай қазысын тұмсығындағы нүктесі мен жуан келген құйрық жағымен тануға болады.

• Қанатының ұзындығы 47 см, салмағы 3,5 кг-дай.
• Басқа қаздардан ерекшелігі – арқасы мен бүйірі ақшыл көлденең жолақты қоңыр-сұр, бауыры – ақ.
• Мойны ұзын әрі жіңішке және қауырсындарының түсі әр түрлі.
• Тұмсығы қара, басқа қаздарға қарағанда ұзын. Өсімдіктердің жапырағы, сабағы және тұқымдарымен қоректенеді.

Anser cygnoides

Көбеюі

Жағалауларында қамыс пен құрақ, қоға өскен көлдер мен өзендердің биіктеу жағалауына ұя салады. 6 – 7 жұп болып ұшып келіп, бір-бірінен алыс қоныстанады. 3 – 5 (кейде 9) жұмыртқа басып, оны атақаз бен анақаз кезектесіп 30 күндей шайқайды. Балапандары жұмыртқадан шыққан соң қытай қазы су қоймаларының құмды және батпақты жағалауларын мекендейді.

Таралу аймағы мен өрісі

Қытай қазы – жыл құсы. Қазақстанда сәуір айында қыстаудан қайтқан мерзімде кездеседі.
Қытайдың шығысы, Корея мен Жапония аймағын қыстайды. Саны аз, соңғы 30 жылда Қазақстанда тек екі рет – 1967 жылы Қара Ертіс өзеніне жақын жерде бір, 1978 жылыЗайсан ойпатынан он қутұмсық қаз кездескен. Мекендейтін жерлерінің құрғауынан және есепсіз ауланудың нәтижесінде қытай қазының саны жылдан жылға күрт азаюда.
Эвенкілер, сахалар, қытайлар мен басқа Шығыс Азия халықтары бұл қазды өте ертеден қолда өсірген, яғни қытай қазын қытай үй қазының арғы тегі деуге болады. Қолға тез үйренеді.
Қазіргі уақытта бүкіл Сібірде Торей көлдерінде ғана ұялайды. Бір кездері Қазақстанда Зайсан көлі мен Ертіс өзені жағасында ұялаған, ол ұшып өту кезеңінде Сырдарияда байқалатын. Қалың қамыс-қоғалы, әсіресе таудағы, көлдерде мекендеген. Түрді Линнеус (Linnaeus) 1758 жылы ашқан. Қытай қазы қорғауға алынып, Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген.