I Чарльз (Англия королі)

Карл I (ағл. Charles I of England; 1600 жыл 19 қараша —1649 жыл 30 қаңтар, Лондон) —1625 жылдың 27 наурызынан Англия, Шотландия және Ирландия королі. Стюартовтар династиясынан шыққан. Оның абсолютизм саясаты және шіркеулік реформалары Шотландия мен Ирландияда Англиялық революциялардың болуына әкелді. Азамат соғысы кезінде Карл I жеңіліске ұшырайды, парламент сотына беріліп 1649 жылдың 30 қаңтарында Лондонда өлім жазасына кесілді.

Жастық шағы

Карл I Англия және Шотландия королі Яков I және Анна Датскаяның екінші ұлдары болды. Ол 1600 жылдың 19 қарашасында Данфермлайн сарайында Файфте, Шотландияда дүниеге келді. Кішкентай кезінде Карл ерекше қабілеттерімен көзге түскен жоқ, жүру мен сөйлеуді тым кеш үйренді. Оның әкесі 1603 жылы Англия королі атанғанда Лондонға көшіп келеді, Карл ханзада Шотландияда тағыда кішкене уақыт болады, тым ауырғақ бала болғандықтан, жолды ауыр көтерді.

Революция кезінде пуританизм идеясы бірнеше ағымға бөлінді. Пресвитерианттар ірі буржуазияны және аристократтарды біріктіре отырып, конституциялық монархия идеясын уағыздады. Индепенденттер орта және ұсақ буржуазия қатарындағы топтардан қолдау табады. 1628 жылғы Карл І (1600-1649) тұсында парламентте корольге Петиция құқығы қабылданғаннан кейін қол жеткізілді. Осы құжатта Эдуард І және Эдуард ІІІ заңының бұзылғаны көрсетіледі, яғни парламенттің келісімінсіз ешқандай салық жүргізуге болмайды; король шенеуліктері жағынан жерге жеке меншікке қол сұққаны үшін қорғауды жүзеге асырмайды.

Карл І құқық туралы петицияны бекітуге мәжбүр болды. 1629 жылы король мен парламент арасында жаңадан қақтығыс пайда болды. Осыдан кейін Карл І парламентті таратып, жеке дара корольдің басқаруы жүргізілді. ХҮІІ ғасырдың 20 жылдарындағы саяси дағдарыс қауымдар палатасы мүддесі жағында болды.

Қысқа парламент. 1629-1640 жылдары парламентсіз басқару жылы болды,яғни король билігінің әрекеті толық сипатта болды. Шотландықтардың Англияға қарсы қауіп көрсетуі, Шотландиядағы қарулы көтерілістің пайда болуының нәтижесі болды. Әскери келеңсіз жағдайлар мен құралдардың жетіспеушілігі Карл І –дің парламентті құруға итермеледі. 1640 жылы 13 сәуір - 5 мамыр аралығында жұмыс істеген парламент тарихта Қысқа деген атпен енгізілді. Қауымдар палатасы корольдің шотландықтарға соғыс жүргізу субсидиясы ұсынысын қанағаттандырмады. Осының орнына қауымдар палатасы Карл І- дің жеке дара басқару жылдарындағы саясатты қарауға кірісті. Нәтижесінде мынадай өтініш қабылданды: реформа жүргізгенге дейін қауымдар палатасы корольге субсидия беруге, басымдылық құқығына тыйым салу мүмкіндігінен айырды. Парламент таратылғаннан кейін Карл І ережесі одан әрі сынға айналды. Король парламентсіз әскери және саяси дағдарысты шешу мүмкін еместігін мойындап, 1640 жылы қараша айында жаңа парламент құрды. Ұзақ парламент 1653 жылға дейін әрекет етті. Ұзақ парламент қызметі конституциялық-төңкерістің бірінші кезеңінен басталады.

Дереккөздер

• Т. 1 // Английская буржуазная революция XVII в. — М., 1954.

• Гизо Ф. Ч. 1—2 // История Английской революции. — Ростов-на-Дону, 1996.

• Disraeli, «Commentaries on the life and reign of Charles I» (Эдинбург, 1828 — 31