Ілім

Ілім, илм (араб. - илм, көпше - улум) – рухани және материалдық дүниені қамтитын жалпы мағынасындағы білім. Бақилық, барлығын қамтитын, уақыт ауқымына сыймайтын Құдайлық Ілім – Алланың құдіреттілігінің бір белгісі, оның көркем сипаттарының бірі. Адамға тән Ілім екі түрлі: кәдімгі дүниелік және діни, имандылық білім. Құранда Ілім сөзі, онымен түбірлес зат есімдер мен етістіктер шамамен 750 рет кездеседІлім І-ге әуелден-ақ басым көңіл бөлудің нәтижесі мұсылман дүниетанымдық жүйесінде, діни, құқықтық, филос. және әлеум.-этик. ұғымдар жүйесінде білім тұжырымдамасына ерекше маңызды орын беруге алып келді. Білімге ұмтылу – әрбір мұсылманның борышы әрі міндеті, сонымен қатар имандылықтың белгісі деп жарияланды. Ислам тарихының барлық кезеңінде “Ілім” термині, оның мазмұны мен көлемі жайлы көптеген анықтамалар ұсынылып, талқыланды. Ілім туралы толғамдардың сүйенер негізі Құраннан, Хадистерден алынған дәйек пікірлер болды.

Ілімнің мазмұны негізінен мына мәселелерді қамтыды:

1. Ислам дәстүрлерін меңгеру;
2. мистикалық нұр құйылу, нұрдың мәніне жету, нұрлану;
3. логикалық ақыл-ой көмегімен түйсіну;
4. энциклопедиялық білімділік, яғни Құран, сунна, дәстүрлі құқық, қасиетті тарих. Оларды жүйелеумен, түсіндірумен және негіздеумен дін ғылымдары айналысты. Бұл ғылымдардың әрқайсысы өз алдына Ілім болып аталады. Сопылар мен философтар білімді екі түрге ажыратты: захири – көзге көрінетін сыртқы білім; батини – асыл, құпия білім. І-нің ең басты қасиеті білім мен іс-әрекет арасындағы үйлесім болып саналды. Ілім терминінің араб тіліндегі “білу” мағынасын беретін баламалары бар, соның бірі мағрифа сөзі – “гносис” – Құдай туралы білімді білдіреді. Көптеген ортағасырлық кітаптардың авторлары өз еңбектерінің кіріспе бөлімінде І-ді мадақтауға арнайы шумақтар арнады. Қазіргі заманғы мұсылман ойшылдары мен публицистері Ілім жайлы пікірталасты әлі де жалғастыруда.