Абай ақындығының айналасы (мақала)

«Абай ақындығының айналасы»,Мұхтар Әуезовтың мақаласы. «Әдебиет майданы» журналының 1934 ж. 11-12-санында, сол жылы «Социалды Қазақстан» газетінің 30 желтоқсандағы нөмірінде жарияланды. Кейін Мұхтар Әуезовтің 20 томдық (15-том), «Абай Қүнанбаев» шығармалар жинақтарына енді. Абайдың қайтыс болғанына 30 жыл толуына орайластырылып жазылған. Бұл ұзак жылдар бойы ұлы ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы жинап-терген, зерделеп-зерттеген ізденістері мен пікірлерін бір арнаға тоғыстырған, қысқаша түрде жүйелеп қорытындылаған абайтану ғылымының бағдарламалық, тұжырымдамасы еді. Мақала екі шешенің тәрбиесін бірдей көріп өскен Телғараның (Абайдың) Шығыс, Батыс сияқты екі арнадан рухани нәр алған тұстарын атап өткен. Науаи, Шәмси, Сәйхали сияқты Шығыс ақындарына еліктеп, бәйіт, жыр жазғанын, бұл кез Абайдың шағатай поэзиясына таза еліктеу ретінде ілеспек болған талабын көрсетеді. Рухани нәр алған үш саласының түңғышы осы Шығыс жағасы екендігіне назар аударады, шығыс әсерінің Абайға дейінгі кезеңде де, яғни Ыбырай, Албан Асан, Мәшһүр, Ақан сері сияқты Арқа, Жетісу ақындары, әсіресе Сыр бойы ақындары мен Шортанбай бастаған Шәді, тағы басқа ақын шығармаларында көп болғандығын айтып өтеді. Ұлы ақынның «Шығысым батыс, батысым шығыс боп кетті» деген сөзін оның рухани нәрінің екінші бұлағы еуропа әдебиетімен желі болып тартылған Пушкин, Лер­монтов шығармаларын аударуымен байланыстырып, Абайдың қазақ поэзиясына әкелген жаңалықтарын ашып көрсетеді.Абайдың Еуропаның Гете, Лермонтов сияқты ұлы ақындарының жоғары сатыдағы жыр мәдениетін жете меңгеріп, Еуро­па жағасынан... махаббат жырының өте шебер, өте нәзік, көркем улгісін туғызғанын, ерекше атайды. Мақалада екі рухани нәрден бөлек,Абайдың өзгеге берген нәрі турасында қысқаша сөз болып, ұлы ақынның «өз тұлғасы сияқты боп қапыптанған» әдеби тумалары шәкірттері, ез балалары Ақылбай мен Мағауиялардың шығармашылығына тоқталады. Ақылбайдың Байрон, Пушкин үлгісін тұтынып, Мағауияның қазақ тұрмысынан Абылай хан туралы тарихи жыр мен «Еңлік Кебек» жырын поэмаға айналдырғанына,Абайдың ақындық мектебінің игі ықпалына ерекше тоқталған.