Абыз би Әтембекұлы
Абыз Әтембекұлы (туған-өлген жылы белгісіз) — Адайдың Мұңал - Бәйімбет бөлімінен шыққан би, шешен. Әтембектің 9 баласының ішінен "Абыз би" атанған, есімі халық арасына кеңінен танымал Абыз Шегем Көбен би, Жары Назарұлы Шотан батыр, Табынай Айбас, Кенже Қонай батырлармен, Жаманадай Қарпық билермен замандас, сапарлас болған кісі. Абыз бидің кейінгі тікелей ұрпақтарының атадан балаға ұласқан тұқымды би болғандығына тарих куә.[1]
| Абыз би Әтембекұлы | |
| Ұлты | |
|---|---|
| Қызметі | |
| Әкесі |
Әтембек би Текейұлы |
| Балалары |
Есенжан би, Жылтыр, Есқара, Жүсіп, Діңгіл |
Шежіре
өңдеуАдай Батыр – Келімберді – Мұңал Батыр – Бәйімбет – Алдаберді – Райымберді – Текей – Әтембек[2] – Абыз
- Абыздан: Есенжан би, Жылтыр-Дәрігер, Есқара, Жүсіп, Діңгіл.
- Есенжаннан: Төлеген, Бөлек, Мүшекөз, Шәмеке, Тоғызбай, Аманқұл, Қожамқұл, Жылқыайдар, Алдар би.
- Жылтырдан: Қамысбай, Қалдыбай, Шотыр, Бектұр, Шакірбай, Алдаберген, Қызыл Қисық Тиленші.
- Есқарадан: Досқара.
- Жүсіптен: Текей.
- Діңгіл: Молдабек, Еспенбет, Байәділ, Баймен, Жақсымбет, Досмамбет, Шотанбай.
Ел ауызында мынадай аңыз бар: Әтембектің Абыз деген баласының тұқымы би болған: олар Әтембек би, одан Абыз би, одан Есенжан би, одан Алдар би, одан Тілеген би, одан Сәдуақас пен Қожа билер, Сәдуақастан Бәшен би.[3]
Сөздері
өңдеуЕт тәттілігін қойса, мен ұрлығымды қоямын деген екен қасқыр...
Бәйімбет Абыз би: Тоқтының еті су, бойдақтың еті бу, құнан қойдың еті құрыш, дөнен қойдың еті бұрыш, қыс түспей үйтілген бесті қой, көкейімді тесті ғой деген екен.
Жиналған көпшілік бір астың үстінде, - Ереке, қай малдың еті тәтірек? - деп сұраған екен.
"Түйенің өркеш майына жон етін қуырғанда тәтті емес пе, жылқының жал-жаясы, қазы-қартасынан артық не бар, сиырдың тоқ ішегі, ешкінің бөтеке майы тәтті ғой" - депті, Есен Ермембет би.
Мал баққан қазақта тамыздың он төрті болмай лақты соймаған. Дәмсіз болады деп. Жалпы қозыны соя берген, бірақ лақты тамыздың он төртінен кейін сойған.
Қараша айында марқа, бұзау, құлын сойып, содан кейін, желтоқсанның басында еті дәмді кәрі қойды тауысқан. Қауыс, кәрі құртаңды тауыс деп, содан айтқан.
Кәрі қойдың етінен кейін, жылқының етін жеген. Содан ақпан айында түйенің етін жеген. Науырыздың он бесінен кейін ет жемеген.
Сонау мамырдың он төртіне дейін сүт, шұбат, қымыз ішкен. Ас қазанды жазған ғой. Екі ай ағарған ішсе асқазан қайтадан қалпына келеді екен. Мамырдың он төртінен бастап қайтадан қозы бағлан етін жей бастаған...[4][5]
Сілтемелер
өңдеу"Хан кегі" дастанында Светқали Нұржан ел басына келген ең бір шешуші кезеңдегі Абыз бидің әрекетін, оның елге басшы, ерге батагөй болғандығын былайша суреттейді.
Сүйіндікқызы Бопай ханымның Орынбор генерал-губернаторы И.И. Неплюевке жазған талап-арызынан үзіндісі:
Абызы Әтембектің төкпек қағып, Ерлерге берді бата – от боп қарып!.. Ер Шотан, Арғынбай мен Айбас, Қонай Белге ұрып бес қаруын кетті аттанып...[6][7]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Сегіз арыс Адайым. Танымдық шежіре кітап. 5 том. Астана: Профи Медиа, 2015. - 560 бет.
- ↑ Шежіре - Сайын Баймұңаловтың және Бисен Өтесінұлының нұсқалары http://sugirali.kz/index.php/shezhire/ata-tek Бейнеу аудандық «Рауан» газеті, 8 қараша 1991 жыл
- ↑ Сегіз арыс Адайым. Танымдық шежіре кітап, 5 том. Астана: Профи Медиа, 2015. - 560 бет.
- ↑ https://vk.com/wall-154382761_205670
- ↑ https://m.facebook.com/Auldastar/photos/a.838751506205540/3689084137838915/?type=3
- ↑ https://ult.kz/post/svetkali-nurzhan-khan-kegi-dastan
- ↑ Сегіз арыс Адайым. Танымдық шежіре кітап. 5 том. Астана: Профи Медиа, 2015. - 560 бет.