Текей Райымбердіұлы
Текей Райымбердіұлы (шамамен 1680 – 1700 жылдар аралығында туған, өлген жылдары белгісіз) — Байұлы тайпасы Адай руының Бәйімбет бөлімінен шыққан қазақ бай. Текей туыстарымен қатар қоян-қолтық жауға аттанып ерлік істерімен тұлға болғандығын шежірелер айқындай түседі.[1] Үлкендерден жеткен әңгімелерде, Текей барға қанағат ететін, сабырлы, сол пейіліне өзіндік дөңгеленген шаруасы бар болған адам сыңайлы.[2]
| Текей Райымбердіұлы | |
| Азаматтығы | |
|---|---|
| Ұлты | |
| Қызметі | |
| Әкесі |
Райымберді Алдабердіұлы |
| Балалары |
Әтембек, Байшағыр, Мамыртай, Жақау, Әнет |
2021 жылы 2–3 қазан аралығында Текейдің бес баласының ұрпақтары жиналып Қарағашты қорымында үлкен ұлы ас берілді.[3]
Шежіресі
өңдеуАдай Батыр — Келімберді — Мұңал Батыр — Бәйімбет — Алдаберді — Райымберді — Текей.[4]
Текейден 5 бала, олар: Әтембек Би, Байшағыр, Мамыртай, Жақау Батыр, Әнет Би.
Текейдің екі әйелінен туған Әтембек, Байшағыр, Мамыртай, Жақау, Әнеттер ұрпақ дүретіп, соңғылығында «Бес Текей» деген атқа ие болады.[5]
- Әтембектен: Қаратоқа, Қалқаман, Шомақ, Қапан, Қазыбай, Абыз би, Абыл, Қабыл, Шалта.
- Байшағырдан: Мырзатай, Бөрітай, Итемген, Бәйтерек.
- Мамыртайдан: Қарамолда, Қарағасқа, Құлшық, Бақтыгелді, Барақ, Маймақ, Төретай, Айнажан.
- Жақаудан: Әжібай, Арал, Алтай, Шомақ, Қарабұлақ, Түнғатар батыр.
- Әнеттен: Бабақұл батыр, Мая би, Қыдырша, Қырымқұл би, Төлеп батыр, Қоштан батыр.
Аңыз
өңдеуТекей қыс көзі, ақ шұнақ алай-дүлей күннің бірінде көшіп келе жатып бәйбішесіне: «Жақын маңда, анау қырдың астында қара жұрт бар еді. Мен барып, көңді жарып үй тігетін орын дайындай тұрайын. Сендер менің ізіммен келерсіздер», – деп көштен озып кетеді. Осы сәтте қасында 13–14 жасар қыз бала еріткен ақсақалды қария тап болып, аман-саулықтан кейін бәйбішеге: «Мына қызды Текейге тапсыр», – деп өзі кетуге ыңғай білдіріпті. Бәйбіше қонағын құр жібере алмай, көшке бос еріп келе жатқан ақ тайлақ атанып кеткен өзінің сүйікті ақ інгенін қарияға мінгізіп жібереді. Сонымен Текейдің бәйбішесінен Әтембек пен Байшағыр туады да, жаңағы қыдыр сыйлаған екінші әйелден Мамыртай, Жақау, Әнет атты үш бала туады. Соңғы үшеуінің ақтайлақ кемпірдің ұрпағы, нағашымыз “Қыдыр” дейтіні осы аңызға сүйеніп айтылған әңгіме.[6]
Жыры
өңдеуСүгір Бегендікұлының Қосниязға арнауы:
1927 жылдың «жұт қояны», осыған жалғаса белең алып, қасірет-қайғыны үсті-үстіне ала келген «зобалаң-аласапыран» жылдар Маңғыстау елінің берекесін кетіргені мәлім. «Балапан — басына, тұрымтай — тұсына» кеткен нәубет болды ғой. Дос достан, ағайын туыстан айырылды. Жан-жаққа тарыдай шашылып кетті. Жыр сүлейі Сүкең де сол кездерде Хиуа жаққа бас сауғалағаны белгілі. Тағдырдың тәлкегімен бала кезден бір ауылда туып-өсіп, бірін-бірі қимай өскен замандасы қарт Қоснияз Қауиұлымен кездесу сәті 1968 жылдың жаз айында түсті. Қоснияз қарт Красноводск (қазіргі Түрікменстан) қаласы төңірегіндегі Қошоба селосында тұратынды. «Жырау Сүгір Қошобаға келетін болды», – деген хабарды естіген бұрынғы замандастары, жырын естіген, атағына сырттай таныстар асыға күтті. «Елу жылда ел жаңа» дегендей, Қоснияз қарт ел-жұртты тегіс хабарлап, замандас, ағасына сағынышты қонағасын берді. Қарт жырау сағыныш сезімін жырмен білдірді. Қарт жырау Қосниязға арнаған жырынан үзінді:
Келімберді, Мұңалдан,
Талабың оңға оралған.
Одан бері сөйлесем,
Бәйімбет деген ауылсың,
Үстінде халық құралған.
Райымберді Текейсің,
Сасқандар ақыл сұраған.
Талайды тордан шығарған,
Әруақты атаң Текейді,
Ешкім орта демейді.
Бес Текейдің баласы,
Әтембек пен Байшағыр,
Мамыртай, Жақау, Ер Әнет,
Толтырар айтсам көмейді.
Халық аузына ілінген,
Атағы көпке білінген,
Жақсылар өтті ішіңнен,
Сабырлық еткен шүкірмен.
Қасиетті пір де өтті,
Тасбих айтып, зікірмен.
Әруақты ер де өтті,
Суырып қылыш береннен,
Таймаған өңі береннен.
Дұшпанын алған жеделмен,
Ұстасқан жауын шегерген.
Би де шықты ішіңнен,
Кеңес тапқан тереңнен,
Сөйлескен дұшпан бөгелген.
Байлар да өтті ішіңнен,
Ұстаған дәулет кемелмен,
Ортаймаған кемерден,
Тарқатып қайыр шуленнен.
Шеберлер болды ішіңнен.
Айтқыштар да көп өтті,
Үлгі берген өнермен.
Сөз лазымын кезенген,
Алқалаған шаршыда,
Қызыл тілін безенген.
Алдын тосқан кезеңнен,
Атқыш мерген көп өтті,
Киік пенен құланның,
Алын тосқан кезеңнен,
Не жақсылар өткен жоқ,
Астана халық, көп елден![7]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Жақсылық Көңілімқосұлы «Бәйімбет-Райымберді-Текей ұрпақтары» мақаласы.
- ↑ Сегіз арыс Адайым. Танымдық шежіре кітап. 5 том. ISBN 978-601-7524-36-4. Астана: Профи Медиа, 2015. – 560 бет.
- ↑ Райымберліұлы Текей атамға берілген астың қонақасы. 2.10.2021 жыл. Ақтау-Қарағашты YouTube сайтында
- ↑ Шежіре - Сайын Баймұңаловтың және Бисен Өтесінұлының нұсқалары http://sugirali.kz/index.php/shezhire/ata-tek Бейнеу аудандық «Рауан» газеті, 8 қараша 1991 жыл
- ↑ Сегіз арыс Адайым. Танымдық шежіре кітап. 5 том — Астана: Профи Медиа, 2015. — Б. 560. — ISBN 978-601-7524-36-4.
- ↑ Сәбит Әбішұлы Шоңай Құлыш би. Тарихи танымдық баян — Маңғыстау ақын-жазушыларының кітапханасы, 2006. — Б. 325.
- ↑ Сегіз арыс Адайым. Танымдық шежіре кітап. 5 том. ISBN 978-601-7524-36-4. Астана: Профи Медиа, 2015. – 560 бет.