Азот айналымы

Азот айналымы^[1] — табиғатта азоттың үздіксіз айналу құбылысы.

Атмосферадағы азот (75,5%) электр құбылыстары мен фотохимиялық процестердің әсерінен әртүрлі азот қышқылының тұздарын түзеді де, жаңбыр суында еріп, топыраққа сіңеді, сөйтіп мұхит суына араласады.
Түйнек бактериялары ауадағы молекула күйіндегі азотты басқа организмдер сіңіре алатындай органикалық қосылыстарға айналдырады.
Белокты денелерде 17%-ке дейін азот болады.
Денитрификаттану процесі (топырақ және су бактериялары арқылы азот қышқылы тұздарының бос азотқа дейін ыдырауы) жүріп, әуелі азот қышқылына, одан кейін бос азотқа айналады да, ол ауаға түседі. Ал нитрификаттану процесінің (аммиак пен азотты органикалық қосылыстардың тотығуы) нәтижесінде әртүрлі азот тотықтары (N₂O, NO, N₂O₃,N₂O₅) түзіледі.

Азотты бекіту

Өсімідктер азотты тікелей ауадан сіңіруге қабілетті емес. Оның құрамында азот бар қосылыстарды - топырақтан нитраттарды сіңіре алады. Сондықтан азот айналымының маңызды міндеті - оның атмосферадан газтәрізді күйден N₂ өсімдіктерге сіңімді топырақ қосылыстарының құрамына айналуы болып табылады. Азотты бекітудің екі типі бар:

Атмосфералық бекіту - найзағай болғанда көбінесе азот оксиді: N₂ — NO₂ түзіледі. Ол кейін тотығып, сумен әрекеттескен кезде топыраққа түзетін азот қышқылын HNO₃, кейіндеу нитраттар түзеді.
Биологиялық бекіту - ағзалардың негізгі екі тобы: бұршақ тұқымдас өсімдіктердің тамырларымен селбесіп тіршілік ететін түйнек бактериялары және фотосинтездеуші цианобактериялар (көк-жасыл балдырлар) арқылы жүзеге асырылады. Олар да ауа құрамындағы азотты аммиакқа NH₃ айналдырады. Ағзалардың бұл екі тобы атмосфера құрамындағы азотты сіңіру қабілеті бар бірден-бір ағзалар басты рөл атқарады. Мысалы, бұршақ тұқымдас өсімдіктер әртүрлі бактериялармен селбесіп тіршілік етіп, көктем-аз маусымдарында 1 га² жерде топырақта 150-400 килограмға дейін азотты заттар түзуге қабілетті.

Тұздар

Азот қышқылы металдармен қосылып, азот қышқылының тұздарын түзеді. Олар ауа райы ыстық және құрғақ аймақтарда көбірек жиналады.
Суда жақсы еріген азот қышқылының тұздарын тірі организмдер қайтадан қабылдайды.
Міне осылайша табиғатта азот айналымы үздіксіз жүріп тұрады.^[2]

Сілтемелер

Дереккөздер

↑ "Қазақ Энциклопедиясы"
↑ Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Экология және табиғат қорғау / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5

Бұл — мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.

[source1-1] "Қазақ Энциклопедиясы"

[2] Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Экология және табиғат қорғау / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5

[1]

[2]