Алакүлтелі қызғалдақ

Алакүлтелі қызғалдақ (Tulіpa heteropetala) – лалагүлділер тұқымдасына жататын қызғалдақ туысының бір түрі, көп жылдық баданалы өсімдік. Қазақстанда тек Оңтүстігінде Алтайда ғана өседі. Ол қиыршықтасты, жалаңаш тастақты жерлерде кездеседі. Биіктігі 20 см-ге жуық, сабағы мен тамырының жалғасқан буынында жұмыртқа пішінді баданасы бар, жуандығы 1,5 см-дей болады. Сабағы жұмыр, тік, жалаңаш, 2 – 3 таспа тәрізді жіңішке жапырақты келеді. Гүлі біреу, сабақ ұшында орналасады. Гүл қоршауы сары, сыртынан күңгірт күлгін түсті. Тұқымынан көбейеді. Сәуір – мамыр айларында гүлдеп, маусымда жеміс береді. Баданасын күзде гүлі түскеннен кейін жинайды. Оны құрғақ, салқын жерге сақтап, көктемде егеді. Алакүлтелі қызғалдақ – өте сәнді әсем гүлдейтін хош иісті, өте сирек кездесетін өсімдік. Сондықтан ол қорғауға алынып, Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген.

Сипаттамасы

Биіктігі 10 - 20 см, пиязшығы жұмыртқа тәрізді, жуандығы 1 - 1,5 см, қара қоңыр, қағаз тәрізді, ішкі жағының ұшы жатаған түкті қабықты.

Сабағы жалаңаш; жапырақ саны екеу, өте алшақ орналасқан, қайырылған, сызықты, жалаңаш, тегіс, төменгісі едәуір жалпақ, ені 5 - 7 мм, гүлден аспайды.

Гүлі біреу; тік сабақты\, гүл серігі сары, ұзындығы 17 - 25 мм, ұзын, өте сүйір, жалаңаш, сыртқылары таспа тәрізді, сырты күлгін, ішкілерінен 1,5 есе жіңішке, ішкілері сопақша, біртіндеп жіңішке, ұзын тырнақшаға созылған; аталықтыры гүл серігінен 1,5 есе қысқа, олардың жіпшелері сары, жалаңаш, өртасынан төмен кеңейген, тозаңдықтары сызықты сопақша, ұзындығы 5 - 6 мм, сары; түйіні аталықтарына тең, бағаны ұзын.

Қазақстанда таралуы

Эндемик. Далалы жерлерде, тау шатқалдары мен тасты беткейлерінде, сирек альпілік белдеуде өседі. Алтай мен Тарбағатай флористикалық аудандарында кездеседі.

Қазақстанның "Қызыл кітабына" енген.

Дереккөздер

Қазақстанның қызғалдақтары

Қазақ ұлттық энциклопедиясы