Лалагүл

Лалагүл (лат. Lilium) — лалагүлдер тұқымдасына жататын көп жылдық, жуашықты өсімдіктер. Қазақстанда кездесетін жалғыз түрі — бұйра лалагүл (L. martagon) — Алтай, Тарбағатай, Жетісу (Жоңғар) Алатауында кездеседі. Орманды, таулы, шалғынды жерлерде өседі. Биіктігі 60 — 100 см, сабағы түкті. Жапырағы таспа, немесе қандауыр пішінді, ұзындығы 8 — 10 см, ені 1,5 — 2 см. Гүлдері ірі, жеке немесе шашақ гүл шоғырына топталған. Ашық қызыл, қызыл сары түсті қара дақтары бар, түкті, олар түтік немесе қоңырау пішінді, ұзындығы 13 — 15 см, хош иісті. Жемісі — қауашақ, көп тұқымды. Маусым — шілдеде гүлдейді. Лалагүл әсемдік үшін ерте заманнан бері қолдан өсіріледі. Одан медицинада дәрі жасалады, бояу алады, жуашығы тағамға жарамды, гүлінен ара бал жинайды, эфир майы алынады.

Лалагүл
Lilium bulbiferum ssp. croceum
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер Бөлімі: Гүлді өсімдіктер Табы: Дара жарнақтылар Сабы: Liliales Тұқымдасы: Liliaceae Кіші тұқымдасы: Lilioideae Тегі: Lilium L.
түрлері
110 түрі белгілі

Өсімдік туралы

Лала – екі мыңға жуық түрі бар бақша гүлі. Маусым айында гүл жарады. Сұрпы мен түріне байланысты гүлінің түсі әр алуан. Оның Қазақстан табиғатында Алтай, Тарбағатай тауларында табиғи бір түрі ғана өседі. Көгалдандыруда лалагүлін көбінесе ауладан көруге болады. Алты күлтелі гүлі гүлсабақтың басына орналасқан. Биіктігі 60-100 см аралығында. Соңғы уақытта шет елдерден гүлі сабақтың бойына қатарласа орналасқан түрлері әкелініп жатыр. Шетелден әкелінетін лаланың жерсіндірілген лаладан айырмашылығы, жергілікті лалалардың түбінен жыл сайын балапандары өсіп шығады. Ал, шетелдік лала төрт, бес жылға дейін тек бір пиязшықтан ғана өнеді. Лалагүлдің күзде сабағын қырқып тастап отыру керек. Бүгінде лалагүлдің сұрыптарын өсіріп шығарушылардың қатары көбейіп отыр. Ресейлік мамандар будандастырған лалалардың ерекшелігі, суыққа төзімді, көп күтімді қажет етпейді және маусым айында гүлдейді. Ал, Америкадан келетін лалагүл – хош иісті, гүл күлтесінде секпілі бар және шілде айында кеш гүлдейді. Лалагүлін флористика саласында да көп пайдаланады.

Күтімі

Жас пиязшықтарын жақсылап суғарып тұру керек. Лалагүл жел өтінен аулақ ық жерде және топырағы құнарлы жайлы орында түбін бөлмесе де, жеті-сегіз жылға дейін өсе алады. Ашық күн көзіне егілсе гүлі көп болады.

Көбейтілуі

Пиязшығын бөлу, жас пиязшықтарды жекелеп алу және жанама пиязшықтары арқылы көбейтеді. Бірақ жанама пиязшықтары арқылы көбейтілген лала гүлінің түсі өзгеріп, бойы тым биіктеп немесе аласарып қалуы мүмкін. Ең тиімді әдіс аналық пиязшықты бөліп көбейту. Үлкен пиязшықтан көбейтілген лала 2 жылдан кейін гүлдейді. Ал тұқымы арқылы көбейтілген көшет 7 жылдан кейін ғана нәтиже беруі мүмкін. Пиязшықтарды отырғызу жұмыстарын тамыздың соңымен қыркүйек айында қолға алған жөн. Пиязшықтың отырғызу тереңдігі көлеміне қарай 2-3 см аралығында болады.

Лалагүл – көпжылдық бақша өсімдігі. Көгалдандыру саласына ежелгі Рим дәуірінде енген. 110-ға жуық табиғи түрі болса,бүгінде сұрыптаушылардың арқасында саны 4000-ға жетті. Гүлінің түсі ақтан қараға дейінгі аралықта. Тіпті, бір гүл бірнеше гүлден тұратын түрлері де бар.Шілде, тамыз айларының аралығында гүлдейді. Бойының биіктігі 40 см-ден 3 метр аралығында. Лалагүлді күн жақсы түсетін гүлзарларға отырғызу қажет. Жапондық лалагүл ғана суыққа шыдамсыз келеді.Сондықтан оны қысқы суықтан қорғап, күзде бетін топырақпен жабу керек. Тұқымы арқылы өте сирек көбейтіледі. Сұрыпты түрлерін тұқымы арқылы көбейтуге болмайды. Аналық көшеттің түбін бөлу арқылы көбейтеді.

Лалагүл туралы тақпақ

Лалагүлі бір түптен

Бірнеше гүл жарады.

Көрген жанның назары

Оған бірден ауады.

Бақшаларды Лала егіп

Жайнатуға болады.

Сілтемелер

• Гүлстан, өсімдіктер туралы сайт Мұрағатталған 20 ақпанның 2012 жылы.

Дереккөздер

"Гүлстан" республикалық ғылыми-танмыдық, көпшілік журнал, 2010 жыл ISSN 2078-6727