Алпарслан Түркеш

Алпарслан Түркеш (1917 жылғы 25 қараша, Никосия, Кипр – 1997 жылғы сәуірдің 5-і Анкара, Түркия) — түрік ұлтшыл саясатшысы. Оны қолдаушылары «Başbuğ» («Жетекші») деп атаған.

Алпарслан Түркеш түр. Alparslan Türkeş
Лауазымы
Ту Националисттік қозғалыс партиясының 1-ші басшысы
ақпан 1969 — 4 сәуір 1997
(Лақап аты «Başbuğ», «Жетекші»)
Ізбасары	Девлет Бахчели
Түркия Премьер-Министрінің 2-ші орынбасары
Премьер-Министр	Сүлеймен Демирел
Ізашары	Зейят Байкара
Ізбасары	Орхан Феррух Ейюпоглу Тұран Гүнеш
Өмірбаяны
Партиясы	Республикалық крестьяндық халық партиясы (CKMP) Националистік қозғалыс партиясы (MHP)
Дүниеге келуі	25 қараша 1917 (1917-11-25) Никосия, Кипр
Қайтыс болуы	4 сәуір 1997 (1997-04-04) (79 жас) Анкара, Түркия
Жерленді	Анкара
Туған кездегі есімі	Әли Арслан Хамди
Әкесі	Ахмет Хамди
Анасы	Фатима Зехра
Жұбайы	Мұзаффар Түркеш Севаль Түркеш
Балалары	Әйзіт Түркеш, Ұмай Түркеш, Селджен Түркеш, Чағры Түркеш, Йылдырым Тұғрұл Түркеш, Ахмет Құталмыш Түркеш, Аюдже Түркеш

Ол Түркия саясатында әскери ретінде де, кейінірек саясатшы ретінде де көп із қалдырған кісі. Оның аты-жөні басында оның лақап аты болатын, 1934 жылы ол осы есімді өзінің ресми аты-жөні ретінде қабылдап алды. Оның бастапқы аты-жөнінің қандай болғаны нақты белгісіз. Кейбір түрік дереккөздерінде, мысалы Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi энциклопедиясында оның туғандағы есімін Али Арслан деп көрсетеді. Оның жақын достары мен таныстары оны «Албай» («полковник») деп атайтын.

Ол 1960 жылғы мамырдың 27-сінде болған премьер-министр Аднан Мендерестің үкіметіне қарсы ұйымдастырылған әскери төңкерістің кезінде атқарған ролі үшін танымал бола бастады. Алайда полковник Түркештің өзі сол әскери топтың ішінде болған төңкерістен кейін қуылды. Ол кейінірек «Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi» (CKMP, Республикалық шаруалардың ұлттық партиясына) мүше болып, кейін оның төрағасына айналды. 1969 жылы CKM-нің аты Milliyetçi Hareket Partisi (Ұлтшыл әрекет партиясы, MHP) болып өзгертілді. MHP-дағы кезінде ол өзінің Ниһал Атсыз секілді ізашарларының көзқарастарын қабылдап алып, оларды зор саяси күшке айналдырды. 1965 жылы Түркеш "Dokuz Işık Doktrini" (Тоғыз жарық доктринасы) атты саяси еңбек жазды. Онда ол өзінің ұлтшыл идеологиясының негізін құраған негізгі тоғыз қағиданы алға тартты. Ол тоғыз қағида мына: ұлтшылдық, идеализм, ахлақшылдық, қоғамшылдық, ғылымшылдық, тәуелсіздікшілдік, ауылшылдық, прогрессившілдік, популизм, өнеркәсіпшілдік, технологизм.

Түркеш оңшыл бағыттағы Milliyetçi Cephe (Ұлтшыл Фронт) секілді үкіметтерде вице-премьер болып қызмет еткен.

Өмірінің кейінгі кезеңінде ол түрік дәстүрі бойынша қарт саясатшы ретінде құрметке бөленіп, түрлі партиялардағы басқа саясатшыларға жиі-жиі ақыл-кеңес беріп жүрді.

1992 жылы Алпарслан Түркеш президент сайлауының қарсаңында өзін ұлтшыл ретінде сипаттайтын Абульфаз Ельчибейді қолдау үшін Бакуға сапар шекті. Әзірбайжан президенті болып сайланған соң Ельчибей ішкі істер министрі етіп Анатолиядан бастап солтүстік Иран арқылы өтіп, Сібір, Қытай, Үндістанға дейінгі жерді қамтитын Ұлы Түркияны құрғысы келетін «Бозқұрттар» қозғалысының мүшесі Исгандар Хамидовты тағайындады. Хамидов Әрменістанға атом бомбысын тастау керек деген сөзінен кейін 1993 жылы қызметтен кетуге мәжбүр болды.

Коммунистер солшыл бағыттағы қозғалыстарға қарсы болғаны үшін және түрік халқының тәуелсіздігін қорғағаны үшін Түркешті фашист және ұлтшыл деп атайды.Үлгі:Fact Түркеш 'Ülkü Ocakları Kültür ve Sanat Vakfı' («Идеалистік мектептердің мәдениет және өнер қоры») қорының көрнекті жетекшісі болған. Ізбасарлары Түркешті түрік ұлтшыл қозғалысының ең жарқын бейнелерінің бірі ретінде қастерлейді.

Works

• "Dokuz Işık"(Тоғыз жарық) (1965)
• "1944 Milliyetçilik Olayı"(1944 жылғы ұлтшылдық оқиғасы) (1968)
• "Türkiye'nin Sorunları"(Түркияның мәселелері) (1969)
• "Yeni Ufuklara Doğru"(Жаңа көкжиектерге қарай) (1972)
• "27 Mayıs - 13 Kasım, 27 Mayıs ve Gerçekleri"(27 мамыр - 13 қараша, 27 мамыр және оның ақиқаттары) (1977)
• "Temel Görüşler"(Негізгі көзқарастар) (1977)

1. Ülkücülük; Hamle Yayınevi; İstanbul, 1995.
2. 12 Eylül Adaleti (!) : Savunma; Hamle Yayınevi; İstanbul, 1994.
3. 1944 Milliyetçilik Olayı; Hamle Yayınevi;
4. Modern Türkiye ; İstanbul.
5. Milliyetçilik Olayları; Berikan Elektronik Basım Yayım.
6. 27 Mayıs ve Gerçekler; Berikan Elektronik Basım Yayım.
7. 27 Mayıs, 13 Kasım, 21 Mayıs ve Gerçekler; İstanbul, 1996.
8. Ahlakçılık; Berikan Elektronik Basım Yayım.
9. Etik (Ahlak Felsefesi), Etik.; Bunalımdan Çıkış Yolu; Kamer Yayınları.
10. Türk Edebiyatında Anılar, İncelemeler, Tenkidler, Anı-Günce-Mektup; İstanbul, 1994.
11. Bunalımdan Çıkış Yolu; Hamle Yayınevi; İstanbul, 1996.
12. Dış Meselemiz; Berikan Elektronik Basım Yayım.
13. İlimcilik; Berikan Elektronik Basım Yayım.
14. Kahramanlık Ruhu; İstanbul, 1996.
15. Temel Görüşler; Kamer Yayınları.
16. Sistemler ve Öğretiler; İstanbul, 1994.
17. Türkiye'nin Meseleleri; Hamle Yayınevi; İstanbul, 1996.
18. Yeni Ufuklara Doğru; Kamer Yayınları.
19. Sistemler ve Öğretiler; İstanbul, 1995