Алуа (пьеса)

«Алуа» — Мұхтар Әуезовтың пьесасы. Анда-саңда, оқта-текте бір соққанымен, Әуезовтің кинодраматургиядағы ізденістері әр турлі ойға мегзейді. «Әйел жолы» сценарийімен жете танысқанда, автордың кино талаптарын ерекше ескергенін, оператор, режиссер қиялына қозғау салатын детальдарға айрықша мән бергенін аңғарамыз. Кезге елестер суреттерге ірі планға, контрасқа ден қойған. Тізбектелген эпизодтар, көпшілік сценалары, әр турлі қосалқы персонаждар мол. Тұтастай қарағанда, «Әйел жолы» болашақ кинофильмінің жоспары, ат үсті жасалған эскиз нобайы емес, бас-аяғы тиянақталған, көркемдік деңгейі жоғары шығарма. Бұл туындыны шыңдау, редакциялау, қайта қарау арқылы автор жаңа бір шығарма — «Алуа» пьесасын жазған. Басты қаһарман Алуа есімі драмаға ат болып берілген. Негізінен кинодраматургия, театр драматургиясы — өзектес жанрлар. Дегенмен экранға сыйып кететін өмір құбылыстары, тіршілік суреттері сахнаға бәз қалпында келе алмайтыны хақ. Диалогке, монологке қойылатын талаптар ортақ болғанымен, сценарий композициясы мен пьеса композициясы арасында көп айырма бар. Осындай жәйттерді ойлана отырып, Әуезов «Әйел жолы» кино әңгімесінің етек-жеңін ықшамдап, кино көрермендерге лайықталған картиналарды драмалық сценарийлармен ауыстырып, персонаждар санын шағындап, драматизмді кушейткен. Сценарийде Алуаның әкесі Сатайдың өлімі тұтас эпизод, пьесада бүл қысқа монологпен беріледі. Жаппар, Алуа арасындағы сезім күйлері сценарийде әжептеуір орын алса, пьесада Алуа басынан кезінде өкінішті хал кешкендігі ғана аңғартылады. Майдандағы Арманның артынан Алуаның іздеп бару көрінісі пьесада қысқартылған. Турксіб құрылысына қатысты көпшілік сценалары пьесада жоқ. Мезгіл жағынан пьеса көп уақытты қамтиды.Алғашқы актідегі оқиға 1926 ж. соңғы актідегі оқиға 50-жылдардың ішінде етеді. Драматург қазақстан өмірінде орын алған ерекше мөнді өлеуметтік,саяси факторлардың әйел тағдырына жасаған ықпалын, әйелдердің күресін, Отан қорғаудағы еңбегін, ғылымдағы табысын, бір сөзбен, кеңес заманындағы қазақ қызының бейнесін көрсетуді мақсат тұтқан. Авторлық ниет, нысана пьесаның композициясына ерекше ықпал жасаған. Шағын ортадағы аз уақыттың ішіндегі тартыс емес, мол мерзімді қамтитын әрекет шығарманың көркемдік бітіміне хронологиялық сипат берген. Әрбір жаңа актіде көп жыл өткеннен кейінгі Алуамен дидарласамыз. Басынан қандай күйлер кешкенін, ұтқан, ұтылған жайларын өзі ортаға салады. қысылмай, қымтырылмай сыр бөліседі. Бұдан кейін сегіз жылдың белесті кезендері әкелген өзгөрістерді Алуаның 3-актінің басындағы ұзақ монологынан білеміз. Уақыт өткен сайын қаһармандар тұлғасы іріленіп өседі. Бұл сөздің Алуаға тікелей қатысы бар. Бір кездегі ауылдың аяншақ, қорғансыз қызы келе-келе маңызды мәселелер орайында кесек ой толғайтын, күрделі шаруаларды өзі шешетін қайраткер деңгейіне көтеріледі. Оның қабырғасына қатты бататын әсіресе қыздардың келешегі, әйелдердің кунделікті тіршілігі. Қазан-ошақтың қасындағы, отын-судың маңындағы күйбеңмен ғана қалып қоймаса екен деген ойды тілек етіп айтпайды, қажетті кездеталап қылып қояды. Жеке бастың рақат-тыныштығын, көпшілік ісінің ауыртпалығына айырбастаған Алуаның мінезіндегі қатқылдықты ұзақ жылдар сынап, саралап жүріп ақыры инженер Арман оның суықтық, сезімсіздік емес, мезгіл, заман әсерінен туған сипат екенін ұғынады. Өмір талқысынан, тіршілік күресінен өтіп, білісіп барып табысқан жандар. Айтылмыш пьесаның мол эпизодтылығы, хроникалығы, көп жылдарды қамтуы — әуелгі сценарий негізінен жасалғандығына да байланысты. Драматург қазақ әйелінің өсу жолын көрсететін патетикалық, публицистикалық сарынды шығарма тудырған. Пьеса 1953 ж. жазылған. Әуезовтің 12 томдық (1969, 10-том, 235-295-беттер), 20 томдық (1983, 12-том, 54-114-беттер) шығармалар жинақтарына енгізілді.