Андорралықтар
Андорралықтар — Андорраның байырғы халқы (25,8 мың адам – 2011 ж. санақ), сонымен қатар Испания, Франция және т.б. елдерде тұрады. Жалпы саны 71 мың адам (2015). Олар ежелгі тау аңғарларына қоныстанған каталондық шаруалардың ұрпақтары.
| andorrañs | |
| Андорралықтар | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
71 000 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Этникалық топтары өңдеу
Андоррадағы этникалық топтарға андорралықтар (каталан тілінде сөйлейтіндер), испандар, француздар және португалдар кіреді.
Этимологиясы өңдеу
Андорра тумасы немесе Андорра-ла-Вьеха қаласының тұрғыны.
Тілі өңдеу
Андорралықтардың басым көпшілігі каталан тілінде сөйлейді. Ол Галло-Рим тобының ішінде құрылды. Каталан тілі бір-біріне әсер ететін испан тіліне қарағанда, ортақ тамыры бар француз тіліне жақынырақ. Бұл тілде ел халқының 40%-ға жуығы сөйлейді. 30%-дан сәл астамы испан тілінде сөйлейді. Дегенмен, ағылшын тілі Андоррада, әсіресе туристік аймақтарда кеңінен қолданылады.[1]
Діні өңдеу
Христиандық - Андорранлықтардың басым діні. Католик христиандары ел халқының 89%-ға жуығын құрайды. Екінші дін – ислам, ол халықтың шамамен 0,8% құрайды, ал басқа да көрнекті діндер қатарына яһудилік, буддизм, индуизм және т.б. жатады.[2]
Тарихы өңдеу
Андорраның пайда болуының бастауын мезолит пен неолит арасында болу керек. Жасы шамамен 8 мың жыл болған Балма Марджинеда елді мекенінде археологиялық қазба жұмыстары жүргізілуде. Рим империясының кезінен бастап Андорра тұрақты халық санымен ерекшеленді. 8 ғасырда бұл аймақты арабтар басып алғанға дейін Иберия халқы Орталық Еуропаның басқа халықтарымен араласпаған. 9 ғасырдың басында мұнда иммигранттар келе бастады. 13 ғасырдың аяғында Урхел епископы мен Фуа кеңесі арасындағы қақтығыстар аяқталғаннан кейін Андоррадағы қос билік режимі туралы шешім қабылданды. Ол бүгінге дейін күшінде қалуда - Андорраны теңдей Франция президенті және Урхел епископы басқарады. Француздардың Андорраға құқығы 15 ғасырда граф Фуадан Навар короліне, кейін 16 ғасырда Франция короліне өтті, ал 19 ғасырда Франция президенті мемлекетті басқаруға қатысады.[3]
Кәсібі өңдеу
Андорралықтардың жартысына жуығы саудамен және шетелдік туристерге қызмет көрсетумен, бір бөлігі шағын өнеркәсіптік кәсіпорындарда айналысады. Ауыл шаруашылығында қой шаруашылығы басым.[4]
Тұрмыс салты өңдеу
Олар мәдениеті жағынан каталондықтарға жақын, бірақ оларда Андорраға жаппай иммиграцияға байланысты күшейіп келе жатқан этникалық ерекшелік бар. Жергілікті мерекелер мен материалдық мәдениет ерекшеліктері сақталған.[5]
Бірнеше ғасырлар бұрын князьдіктің барлық жерлері отбасылар арасында бөлініп, мұрагерлік жолмен берілді. Қазір шаруалардың ұрпақтары - Андорраның ең бай адамдары, олар тіпті мемлекетке жерді жалға береді.[6]
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары. Соңғы уақытқа дейін андорралықтардың көпшілігі әрқайсысы 5-6 үйден тұратын шағын елді мекендерде тұрды. Екі қабатты үйлер - «масия» - жергілікті сұр тастан жасалған, тар саңылау-терезелері бар. Бірінші қабатта қосалқы бөлмелер, ал екінші қабатта тұрғын үй-жайлар болды.[7]
Дәстүрлі киімдері. Мереке күндері Андорра ауылдарының тұрғындары каталондықтарға ұқсас ұлттық киімдер киеді. Әйелдер киімі қара барқыттың кең жолақтары бар жасыл немесе күлгін түсті кең жиналған белдемшеден және кең жеңі бар ақ блузкадан тұрады. Блузалардың үстіне кестелері бар қара барқыт жилеттер киіледі. Белдемшелеріне кестелі жібек алжапқыштар байланады. Белдемшелер мен блузкалар шілтермен безендіріліп, басына ақ қалпақшалар киіледі. Қақпақтар иек астына жасыл, күлгін, сары түрлі-түсті ленталармен байланады.
Ерлердің ұлттық киімі ашық жағасы ұзын өрілген ақ көйлектен, тізеге дейін тар қара шалбардан тұрады. Белге бос ұшы салбырап тұратындай етіп байланған кең қызыл белбеу болады. Бұл костюмнің үстінде ерлер кең, бос жеңдері бар ұзын кестеленген сұр немесе көк жилет, басында береттер немесе кең жиектері бар қалпақ киеді.
Жұмыс күндері ерлер былғары күртелер мен эспадриллер (биік етік), ал әйелдер қарапайым қара көйлек киді. Ер адамның басына «берретина» - ұзын және кең ұшы маңдайына түсетін мата қалпақ киіп, ал қыздар мен әйелдер - қара орамал тақты. Алайда, андорралықтардың киіміндегі ұлттық элементтер барған сайын кәдімгі еуропалық киіммен ауыстырылуда.[8]
Дәстүрлі тағамдары. Андорра тағамдары ет, бақша көкөністері және кейбір балық тағамдарына негізделген. Ауылдық және қалалық жерлерде ең көп таралған қысқы тағам - бұзау, тауық еті, картоп және көкөністерден жасалған эскуделла сорпасы. Ұзақ уақыт бойы Андорра ұлттық дәстүрлерінің негізгі тасымалдаушылары каталондық бақташылар мен шаруалар болғандықтан, бұл ерекшелік Андорра ұлттық тағамдарында да көрініс тапты. Атап айтқанда, ет және шикі сүт тағамдары басым, олар жергілікті көкөністерден, жемістерден, сондай-ақ жергілікті балық пен аң аулаудан жасалған тағамдармен үйлесімді түрде толықтырылады.[9]
Фольклоры. Андорра әсіресе Сант-Хулия де Лорияда танымал Контрапас және Марратха сияқты халық билерінің отаны. Андорра халық музыкасы барлық көршілерімен ұқсастықтары бар, әсіресе сардана сияқты билермен үйлескенде, каталандық сипатқа ие. Басқа Андорра халық билеріне Андорра-ла-Вельядағы контрапа және Эскальдес-Энгорданиядағы Әулие Анна биі кіреді.
Андоррада туған атақты адамдар өңдеу
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Андорра халқы: саны, ұлттары https://fb.ru/article/259580/naselenie-andorryi-chislennost-natsionalnosti?ysclid=lsyiyd7tmy558501672
- ↑ Андорраның мәдениеті мен дәстүрлері https://stranatur.ru/important-aspects-of-the-culture-of-andorra.html
- ↑ Любовь Захарова. История Андорры https://travelask.ru/articles/istoriya-andorry
- ↑ Энциклопедия народов мира. Андоррцы
- ↑ Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004-2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603654?ysclid=lr6g99835q90847241
- ↑ Андорралықтар кімдер? https://www.facebook.com/AndorraImmigration/posts/1238457373006804/
- ↑ Андорра https://www.krugosvet.ru/enc/strany_mira/ANDORRA.html
- ↑ Андорра ұлттық киімі https://vk.com/wall-53366738_228?ysclid=lr6h6iv196992057615
- ↑ Андораның дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары https://www.world-card.ru/traditsii-narodov/1242-interesnoe/traditsii-i-obychai-narodov-kuby/4125-obychai-i-traditsii-andorry
- ↑ Бонни Ааронс https://www.peoples.ru/country/AD-born.html?ysclid=lts8drh1px90805603
- ↑ Жауме Бартумеу Кассани https://likefrend.ru/stati/26185-bartumeu-kassani-zhaume.html
- ↑ Ксавьер Эспот Самора https://www.peoples.ru/state/king/andorra/xavier_espot-zamora/