Анна Франк

Анна Франк (нем. Anne Frank [ˈʔanə ˈfʁaŋk] ^тыңдау, нидер. Anne Vrank [ˈʔɑnə ˈfrɑŋk]; шын есімі — Аннелиз Мария Франк (нем. Anneliese Marie Frank [ˈanəˌliːs maˈʁiː ˈʔanə ˈfʁaŋk] ^тыңдау, нидер. Anneleese Marie Vrank [ˈɑnəˌlis maːˈri ˈʔɑnə ˈfrɑŋk]); 12 маусым 1929 — наурыз айының басы 1945) — еврей қызы, Германияда туған. Гитлер билікке келген соң нацисттік террордан отбасымен бірге Нидерландта тығылып жүреді. Ол танымал «Анна Франк күнделігінің» авторы. «Анна Франк күнделігі» нацизмді айқындап суреттейтін документ. Бұл кітап кішкентай қыздың тағдырын миллиондаған адамдардың қайғысымен біріктіре алғандықтан бірден әлемдік бестселлерге айналды. 

Анна Франк
нем. Anne Frank
Анна Франк, маусым 1942 ж.
Туған күні	12 маусым 1929 (1929-06-12)
Туған жері	Майнадағы Франкфурт, Веймар Республикасы
Қайтыс болған күні	1945 жылдың наурыз айының басында (15 жас)
Қайтыс болған жері	концлагерь Берген-Белзен, Үшінші рейх
Азаматтығы	(1929-1933) Үшінші рейх (1933-1945) (1934-1945)
Ұлты	Еврей
Мансабы	жазушы және автобиограф
Қолтаңбасы
Ортаққордағы санаты: Анна Франк

Биографиясы

Балалық шағы

Франк қыздарының құрметіне арналып құрылған ескерткіш бітіктасы

Анна Франк 1929 жылы 12 маусымда Франкфурттегі Отандық Әйелдер Қауымдастығы ауруханасында, «Эшенхеймер» зауыты кезінде, еврей отбасында дүниеге келді. Анна Франктың әкесі, Отто Франк бұрын офицер болып, кейін жұмыс беруші болып қызмет атқарды. Ал анасы, Эдит Холлендер Франк, үй шаруасымен айналысты. Сонымен қатар Анна Франктың 1926 жылы 16 сәуірде дүниеге келген әпкесі Марго Франк болды.

Франктар еврей-либералдар тегіне жататын еді. Олар ассимиляцияланып жатқан еврейлік және еврейлік емес қоғамда өмір сүріп, көбінесе католиктер мен протестанттар арасында өмір сүргендіктен, иудаизмнің әдет-ғұрыптарын дұрыс сақтамайтын болды. 

Адольф Гитлер билікке келіп, НСДАП  партиясы 1933 жылы Франкфуртте өткен муниципальды сайлауда жеңгеннен кейін, Отто Франк Амстердамға көшіп, «Opekta» акционерлік қоғамының басқарушы лауазымына ие болды. Cол жылдың қыркүйегінде Амстердамға Эдит, желтоқсанда Марго, ал 1934 жылы Аннаның өзі де көшіп келеді.

Анна 6 жасқа дейін Монтессори мектебінің жанындағы балабақшада тәрбиеленді, кейін сол мектептің өзінде білім алды. Бұнда ол алтыншы сыныпқа дейін оқыды да, Еврейлік лицейге көшті. 

Баспанадағы өмірі

1940 жылдың мамыр айында Германия Нидерландты иеленген соң, үкімет еврейлерді қуғын-сүргінге түсірді. Франк отбасысына 1941 жылдың мамыр айында АҚШ-қа кіруге рұқсат берілмеді.

1942 жылы шілде айында Франктарға Маргоның атына гестапоға ескерту келеді. 6 шілдеде олар Отто Франк жасайтын, «Опекта» фирмасының қызметкерлері құрастырған баспанаға көшіп кетті. Франктар үйлерін асығыс қалдырады да, Отто Франк отбасысының Швейцарияға көшіп кеткені туралы ескерту қағазын қалдырып кетеді. Алтыншы шілде күні таңертен жаңбыр жауып түрды. Бұл жағдай Франктарға өте ыңғайлы көрінді, себебі көшеде гестапо адамдары аз болатын. Сол кезде амстердам еврейлеріне қоғамдық көлікте жүруге тыйым салынғандықтан, Анна ата-анасымен (Марго баспанаға бұрын жеткен болатын) бірнеше шақырым жаңбырдың астында жаяу жүрді. Олар өздерімен алып келе жатырған заттарын білдіртпеу үшін үстеріне бірнеше қабат киім киді.

Амстердамның басқа үйлері секілді Принсенграхттағы 263 үй негізгі және артқы бөліктен тұрады. Офис және тұрғын бөлік негізгі бөлікке жатады. Ал артқы бөлігі көбінесе бос тұрады. Осы бөлікті Отто Франк өзінің жолдастары Виктор Кюглер, Йоханнес Клейман, Мил Гиз және Элизабет (Беп) Фоскейлдің көмектері арқылы болашақ баспананы жасады. Кіретін есікті документтер тұрған шкаф секілді жасап, білдіртпей қойды.

13 шілде күні оларға Оснабрюктан құрамында Герман ван Пельс, оның әйелі Август және ұлы Петер кіретін ван Пельс жанұясы қосылды. Олар бұрын Франктардың баспанаға кеткенін білсе де, құпияларын ашпай, айналасындағыларға олар Швейцарияға кетті деп айтып жүрген.

1942 жылы 16 қарашада баспанаға сегізінші тұрғын – дантист Фриц Пфеффер келеді. 

Баспанада Анна күнделігін нидерланд тілінде жазады (оның алғашқы тілі неміс тілі болғанмен, нидерланд тілін де өте кішкентай кезінен бастап үйренген). Бұл хаттарды Анна ойдан шығарған досы Киттиге арнаған еді. Бұнда ол күн сайын өзімен және басқа да баспананың тұрғындарымен не болып жатқанын жазды. Өзігің күнделігін ол Het Achterhuis («Артқы үйде») деп атады. Қазақша — «Баспана».

Амстердамдағы Анна Франкқа арналып құрылған ескерткіш.

1942 жылғы 19 қарашадағы жазба:

Өзінің алғашқы жазбасын Анна 1942 жылы 12 маусымда, өз туған күнінде 13 жасқа толғанда жазған еді. Соңғысын — 1944 жылы 1 тамызда.

Басында Анна күнделігін өзі үшін ғана жазып жүрді.1944 жылдың көктемінде ол нидерланд радиосы Ораньеден нидерландтардың білім және ғылым министрі Херрит Болкештейннің сөйлегенін естиді. Ол бұл сөздерінде халықтан олардың қайғылары мен зардаптарын растайтын қандай да документтерді сақтап қоюларын сұрайды. Маңызды документтердің бірі күнделіктер екенін де ескертіп айтты.

Анна осы сөйлеуден кейін күнделікті негізге ала отырып роман жазуды ойластырады. Ол сол сәтте-ақ күнделігін жаңа жазбалармен толтыра отырып, бұрын жазған жазбаларын өңдеп, жаңадан көшіре бастайды.

Баспананың тұрғындарына Анна жаңа аттар шығарады. Алдымен өзін Анна Аулис деп, кейін Анна Робин деп атағысы келді. Ван Пельс отбасысын Петронелла, Ганс және Альфред ван Даан деп атады. Кейін күнделік жарыққа шыққан соң кейбір жерлерде олар Петронелла, Герман және Петер ван Даан деп аталды. Фриц Пфефферді Альберт Дюссел деген атпен атады.

Тұтқындау және депортация

1944 жылы үкіметке тығылып жүрген еврейлер тобы туралы ескерту келді, және 4 тамыз күні голланд полициясы мен гестапо адамдары Карл Зильбербауэр бастауымен аталып өткен еврейлердің тығылып жатқан үйін тауып алады. Кітап шкафының артында олар 25 ай бойы еврейлер тығылған орынды тауып алады. Сегіз адамның барлығы да 4 күн бойы Ветерингсханс көшесіндегі түрмеде болды, ал кейін Вестерборк концлагеріне жіберіліп, "айыпбұл бөлімінде" ең ауыр жұмыспен айналысады. 3 қыркүйекте олар Освенцим концлагеріне қуылды. Осы олар барған құрамында 1019 адам бар 93-ші пойыз ең соңғы еврейлерді өлім лагеріне жеткізген пойыз болды. Осыдан кейін еврейлердің Вестерборктан Освенцимға көшірілуі тоқтатылды. Оған қоса баспананың тұрғындары  еврейлерді жою әсіресе күшті бола бастағанда (1944 жылдың екінші жартысы) концлагерьге түскен. 

Келген сәтте Анна, анасы және әпкесі әкелерінен күшпен бөлініп алынады. Тап солай Августа ван Пельс те күйеуі мен баласынан бөлініп алынды. Барлығы да Йозеф Менгеле дәрігеріне тексеріске жіберілді. Ол кімнің лагерьде қалатынын шештін еді. 1019 адамның ішінен барлық 15 жастан кіші балаларды қоса алғанда 549 адам газ камерасына жіберілді. 15 жасқа тек бірнеше ай бұрын толған Анна газ камерасына бармағандардың ішінде ең кішкентайы болып шықты. Августа, Эдит, Марго және Анна 29 баракқа жіберіліп, 3 апта карантинде болды. 7ші қазанда қару фабрикасында жұмыс жасау үшін әйелдерді жинақтады. Жинақталған әйелдердің ішінде Эдит пен Марго болды, алайда сол кезде Аннада қотыр басталғандықтан анасы мен әпкесі оны қалдырмайын деп, ұсыныстан бас тартады. 

Бұрыңғы концлагерь Берген-Бельзен аймағындағы Анна мен Марго Франк мемориалы

30 қазан күні, кеңес әскерлері лагерьден 100 шақырым жерде болғанда Освенцим-Биркенаудың әйелдер бөлімінде Менгеле тағы да таңдау жасады. Анна мен Марго Эдиттен бөлініп алып, 634 әйел құрамымен Берген-Бельзен лагерне көшірілді. Қараша айында оларға Августа ван Пельс қосылды. Сонда Анна өзінің екі досын — Ханна Гослар мен Наннетт Блитцті кездестірді (екеуі де күнделіктің басында кездеседі). Екеуі де лагердің басқа бөлімшесінде болғандықтан Анна олармен дуал арқылы байланысып отырды. Кейін Блитц Аннаны шашы жұқарған, жүдеген, дірілдеп қалған деп сипаттады. Ал Гослар олардың кездесулері 1945 жылдың қаңтарының соңында, не ақпанының басында болғанын есіне түсірді. Олар Маргоны бірде бір рет көрген жоқ, өйткені ол қатты ауырып, төсегінен тұра алмады. Августа ван Пельсті Ханна бір-ақ рет көрді, себебі ол Маргоның қасында жүрді. Анна досарына ата-анасы өлді деп санайтынын айтты жіне де енді өмір сүруге деген құштарлығы жоғын айтты. Кейін Ханна Гослар егер Анна әкесінің тірі екенін білгенде, тұтқыннан босатылғанша шыдар еді деген тұжырымға келді.

Марго мен Аннаның Вестерборктан бері достары болған Янни және Лин Бриллеслейпер Маргоның түрмеде төсектен цемент полына құлап, ешкімнің оны көтеруге мұршасы болмағасын сол жерде жатқанын естеріне түсірді. Анна өте жоғары температуа болып, екеуінде де бөрітпе сүзектің белгілері байқалды. 1945 жылы наурыздың басында Марго қайыс болады да, Анна тіптен қарсыласуды қояды. 1945 жылы 15 сәуірде ағылшындар Берген-Бельзенді босатады.

Франктардың ішінде нацисттік лагерьден кейін жалғыз тірі қалған Аннаның әкесі Отто Франк болатын. Соғыстан кейін ол Амстредамға кері оралады да, 1953 жылы Базельге(Швейцария) көшіп кетеді. 1980 жылы қайтыс болады.

Баспанадағы тұрғындарды концлагерьге жіберген адам белгілі болды. Ол - эсэс мүшесі Карл Йозеф Зильбербауэр болатын. Тіпті өзінің ұйымында да жауыздығымен танымал еді.

Информер

1948 жылы Амстердам полициясы сатқынды іздей бастады. Олардың білуінше ондай адам бар, бірақ кім екенін ешкім білмеді. Белгілі болғаны тек оның әрбір еврей үшін жеті жарым гульден сыйақыға алғаны. Алайда Франк мырза зерттеуге үлесін қосудан бас тартқасын, іздеу тоқтатылды, бірақ 1963 жылы кері басталды. 

Виллем ван Маарен

Виллем ван Маарен (нидерл. Willem van Maaren) (1895—1971) "Опекта" фирмасында қоймашы болып жасаған. Басынан бастап ол "Опекта" складтарының астына әсерлі қызығушылығын білдіріп отырды.Оған қоса бір кезде оның кеңсе тауарларын ұрлау кезінде ұстап алды, алайда ең  қызық кезі оның қызметкерлерден Отто Франктың келгені туралы сұрауы, бірақ ол бұндай есімді білуі мүмкін емес еді.  Әсіресе 1944 жылы 4 тамызда Жасыл Полицияның "Опекта"ға кіріп келгенде Маареннің басты СС-офицері Карл Зильбербауэрмен кездесіп, екеуінің төменде әңгімелесіп қалуы назар аудартты.

Тонни Алерс

Тонни Алерс (нидерл. Tonny Ahlers) (29 желтоқсан 1917ж - 4 тамыз 2000 ж)  НСБ құрамында болды.Ағылшын жазушысы Кэрол Энн Лидің зерттеуі бойынша ол Отто Франкты 1941 жылы кездестіріп, оның немістер туралы айтқан жағымсыз сөздері арқылы Франк мырзаны бопсалағысы келді. Соғыстан кейінгі зерттеулер Алерстің қауіпсіздік қызметінде курьер болып жасамағанын растады. Кейбір мәліметтер бойынша оның ван Мааренмен байланысы болуы мүмкін деген белгілі еді.

2002 жылы Кэрол Энн Алерсті сатқын деп жариялады. Бұл осы тақырыпта 1964 жылдан кейінгі бірінші мәлімдеме еді. Бұл мәлімемеге Алерстің әйелі қарсы шықты. Алайда оның ағасы мен баласы Тониден оның ол айтқаны жөнінде жеке айтқанын естідік деді. 

Күнделіктің басылымы

Анна Франк күнделігінің түпнұсқасы

Тұтқындаудан кейін Мил Гиз Аннаның күнделігін баспанадан ұрлап кетеді. 1945 жылы шілдеде Қызыл крест Франк қыздарының өлгенін ресми түрде жариялағаннан кейін, Гиз күнделікті Отто Франкқа берді. 

Алғашқы рет 1947 жылы Нидерландта, кейін 1952 жылы АҚШ пен Ұлыбританияда "Жас қыздың күнделігі" атауымен жарыққа шықты. Күнделік негізінде бірнеше көркем шығармалар пайда болды.

Естелік

• Анна Франктың күнделігі ЮНЕСКО бүкіләлемдік мұрасының «Әлем естелігі» регистріне кіретін 35 нысанының бірі болды.
• Амстердамда Анна Франктың тығылып күнделік жазған орнында үй-мұражай ашылды.
• Оның атымен Израиль қалаларының кейбір көшелері аталды. Әсіресе Пете Тикве, Ашкелона, Хадере  Рамат-Гане.
• Анна Франктың құрметіне арнап астероидты атады:  (5535) Аннафранк.
• Ресей баспасы "Вече" нұсқасы бойынша ұлы әйелдердің жүздігіне кіреді. 

Кинематографта

Анимация: 

• Анна Франк күнделігі (1995) 103 мин.
• Анна Франк күнделігі (1979) 82 мин.

Кино:

• Анна Франк күнделігі (2009) 5 бөлім 30 минуттан / барлығы 150 мин.
• Анна Франк күнделігі (1959) 180 мин.
• Анна Франк (2001) 190 мин (2 бөлім).

Тағы қараңыз

• Таня Савичева

Сыртқы сілтемелер

• Анна Франк. Убежище. Дневник в письмах. М., Текст, 2010. ISBN 978-5-7516-0912-2
• «Виноваты Звезды». Джон Грин

Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Anne Frank