Антарктикалық оазистер

Антарктикалық оазистер — Антарктида материгіндегі қар түспейтін, мұз баспайтын бөлік. Кейбір жерде олар едәуір көлді аймақты алып жатады. Антарктикалық оазистар- антарктикалық мұз қалқанымен немесе жағалауда шельфтік мұздықтармен қоршалған жердің мұздықтардан және тұрақты мұздық немесе қар жамылғысынан бос учаскелері. Антарктидада, Оңтүстік Шетланд және Оңтүстік Оркни аралдарында орналасқан. Әр түрлі бағалаулар бойынша антарктикалық оазистердің ауданы Антарктиканың жалпы аумағының 0,03-тен 0,3% - на дейін құрайды. Антарктикалық оазистердегі ауа температурасы қоршаған аумаққа қарағанда бірнеше градусқа (қыста 1-2 °C, жазда 5-6 °C) жоғары. Бұл атауды 1938 жылы Дж. Римилла, шөлдегі оазистерге ұқсас; антарктикалық оазистерде жылдың кем дегенде бір бөлігінде мұзсыз су бар, көпшілігінде тұзды және тұщы көлдер, тіпті көлдер жүйесі де бар. Алғашқы антарктикалық оазис, құрғақ алқап оазисінің аңғарларының бірінде, 1903 жылы британдық антарктикалық экспедициямен ашылды; 1935 жылы Ларс Кристенсен экспедициясынан норвегиялық "Торсхавн" кемесінің командасы Вестфолл оазисін ашты. Антарктикалық ғылыми станциялардың көпшілігі оазистерде салынған.

Құрылуы

Бұрын жер асты ыстық көздерімен немесе жоғары радиоактивті ыдырау аймақтарымен байланысты антарктикалық оазистердің пайда болу себептері туралы әртүрлі гипотезалар алға тартылды.

Қазір оазистердің пайда болу себебі жердің жекелеген биік учаскелерін мұзбен орау немесе мұздықтың уақытша шегінуі болып табылады деген болжам жиі кездеседі. Екі жағдайда да салыстырмалы түрде қараңғы жартастар, мұздан айырмашылығы, күн сәулесін қарқынды сіңіреді және +20 °C және одан жоғары температураға дейін қызады; Мирный станциясының жартастарында қаңтар айында температура +30 °C шамасында болды.

Жазда қыздырылған тау жыныстарына түскен қар тез ериді; салыстырмалы түрде жоғары температураға байланысты тау жыныстары мен мұздықтардан соққан құрғақ желдер (фён) ылғал тез буланып, оазисте жиналмайды. Нәтижесінде ауа мен топырақ құрғақ болып қалады, сондықтан құрғақ және суық шөл жағдайлары оазиске тән. Ылғалдылық сирек 50% - дан асады және тек жағалаудағы кейбір жерлерде жылдық жауын-шашын 700-1000 мм дейін түседі.

Жер бетіндегі ауа қабаты жартастардан жылынып, күндіз ауа ағымдары көтеріліп, кумулонимбус пайда болады. Көрші мұздардың бетіндегі ауа температурасының айырмашылығы бірнеше метр биіктікте аз болуы мүмкін, бірақ әсер 1 шақырым биіктікке дейін байқалуы мүмкін. Қыста оазистердің беті қармен жабылған.

Жануарлар мен өсімдік жамылғысы

Антарктикалық оазистер ерекше табиғи кешенге ие. Жоғары өсімдіктер тек екі-үш түрден тұрады, әртүрлі мүктер мен көптеген қыналар өседі, көлдер мен топырақта балдырлар бар. Тамыр жүйесі бар тамырлы өсімдіктердің іс жүзінде толық болмауына және цианобактериялардың, қынаптардың, балдырлар мен мүктердің болуына байланысты антарктикалық оазистер ең алғашқы, прекамбриялық, топырақ түзілу процестерінің ерекше модельдері болып табылады.

Жәндіктердің бірнеше түрі бар, оның ішінде қанатсыз шыбындар мен масалар; су қоймаларында сіз ұсақ шаян тәрізділерді таба аласыз. Сүтқоректілер мен құстар теңіз түрлерімен ұсынылған — итбалықтар, бензиндер, скуалар, пингвиндер. Қыста тек император пингвиндері оазистерде қалады

Әдебиет

• Русско-казахский толковый географический словарь. Под общей редакцией академика АН КазССР, проф. С. К. Кенесбаева и кандидата филол. наук А. А. Абдрахманова. Алма-Ата, Изд-во «Наука», 1966, стр. 204. (Академия наук Казахской ССР. Институт языкознания. Сектор физической географии). Составители: Ж. Аубакиров, С. Абдрахманов, К. Базарбаев.