Апатрид

Апатридтер - (лат. apatris и көне грекше: ἄπολις; - отансыз) - әлемнің ешбір елінің азаматтығы жоқ адамдар. Апатридтер кейде аполидтер деп те атайды. Апатридтер дәрежесі жекелеген адамдардың бір мемлекеттің азаматтығынан шығып немесе шығарылып, келесі бір мемлекеттің азаматтығын алып үлгермеген уақытта беріледі. Апатридтер өздері тұрып жатқан мемлекеттің заңдарына бағынады. Олар басқа бір мемлекеттің қамқорлығында болмайды. Олардың құқықтық мүмкіншіліктері шектелген. Мысалы, оларда сайлау құқы жоқ.

Кейбір заңды түрде рәсімделмегендер босқындар, бірақ барлық «саяси баспана сұраушылар» босқындар емес, заңды түрде рәсімделмегендердің азаматтығы жоқ емес, бар, дегенмен азаматтығы жоқ адамдар, сондай-ақ босқын дар болып табылады. Көптеген азаматтығы жоқ адамдар, халықаралық шекараны ешқашан кесіп өтпеген.^[1]

Азаматтығы жоқ адам

Азаматтығы жоқ адам немесе апатрид, «кез келген мемлекеттің азаматы немесе ұлты ретінде қарастырылмайтын және оның заңнамасына бағынбайтын» адам.^[2] Басқаша айтқанда, апатрид - азаматтығы жоқ немесе ұлтты жоқ адам. Елдің ішкі заңнамасында екі ұғымдардың арасында айырмашылық болуы мүмкін, дегенмен, халықаралық құқық мәселе ретінде, ұлттық және азаматтық ұғымдары үндес.

Бүкіл әлем бойынша азаматтығы жоқтық себептері көп.^[3] Азаматтығы жоқтық, әлем елдерінің азаматтық туралы заңдарындағы жанжалдардың себебінен болуы мүмкін. Адамның ұлты әдетте екі режимнің бірінің жолымен сұралады не қан қағидатымен (jus soli) немесе қан принципіне (jus sanguinis) сәйкес. Қан қағидатына сәйкес адам қай мемлекет аумағында туған болса, сол мемлекеттің азаматы болып табылады. Бұл Америкада таралған. Екінші жағынан қан принципі ұлты арқылы анықталады, ол бойынша ұлты қандай болса, сол ұлт мемлекетінің азаматы болып табылады; - әдетте, бұл жағдайда, адамға ұлты ата-анасы арқылы беріледі. Бүгінде көптеген мемлекеттерде екі жүйеде қолданылады.

Көптеген мемлекеттерде, соған қарамастан бала дүниеге қайда келгенінен байланысты емес, ата-анасының ұлтының берілуі жолымен азаматтық алуға мүмкіндік береді, дегенмен, әлі күнге дейін көптеген елдерде балаларына анасының, яғни әйел азаматтығын беруге мүмкіндік бермейді.^[4] Әкесінің азаматтығы белгісіз, немесе азаматтығын алмағандығы балалардың азаматтығы жоқтыққа немесе апатридке әкелуі мүмкін. Алайда соңғы уақытта бұл мәселе, әлемнің кейбір бөліктерінде гендерлік бейтараптық пайдасына шешіліп келе жатыр. Сонымен қатар, Әйелдерге қатысты кемсітудің барлық нысандарын жою туралы конвенциясы^[5] азаматтық бер кезіне жыныстық кемсітушілікке тыйым салады.

Туған кезінде азаматтығы жоқтықты болдырмау үшін сол ел аумағында туған балаларға азаматтық бірден берілуін қамтамасыз ету маңызды шара, әйтпесе бала азаматтығы ала алмай қалуы мүмкін. Осы норма 1961 жылғы Азаматтығы жоқтықты қысқарту туралы Конвенцияда қарастырылған.^[6] Ол сондай-ақ бірнеше аймақтық құқық қорғау шарттарының, соның ішінде Адам құқықтары жөніндегі Америкалық конвенцияның, Азаматтық туралы еуропалық конвенцияның және Бала құқықтары мен әл-ауқат құқықтары жөніндегі Африка Жарғысында қарастырылады. Бұл норма Бала құқықтары жөніндегі Конвенцияда да^[7] қарастырылған.^[8]

Әйгілі Апатридтер

Альберт Эйнштейн (Albert Einstein)
Анна Франк (Anne Frank)
Карл Маркс (Karl Marx)
Мартина Навратилова (Martina Navratilova)
Александр Арангелович Мұрағатталған 6 ақпанның 2011 жылы. (Aleksandar Arangelovich)
Даниель Кон-Бендит (Daniel Cohn-Bendit)
Эмиль Чоран (Emil Cioran)
Бунин, Иван Алексеевич
Джидду Кришнамурти (Jiddu Krishnamurti)
Гад Лернер (Gad Lerner)
Фридрих Ницше (Friedrich Nietzsche)
Иштван Ньерш (István Nyers)
Эли Визель (Elie Wiesel)

Дереккөздер

↑ Hovy Bela Human Rights and Citizenship: The Need for Better Data and What to Do about It — Cambridge, Massachusetts, United States: MIT Press, 2011. — P. 90. — ISBN 9780262015271.
↑ Convention relating to the Status of Stateless Persons.
↑ Statelessness. Forced Migration Review. Refugee Studies Centre.
↑ Remarks on Statelessness and Gender Discrimination. US Department of State.
↑ Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women (CEDAW).
↑ Convention on the Reduction of Statelessness.
↑ Convention on the Rights of the Child (CRC).
↑ Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3

[1] Hovy Bela Human Rights and Citizenship: The Need for Better Data and What to Do about It — Cambridge, Massachusetts, United States: MIT Press, 2011. — P. 90. — ISBN 9780262015271.

[2] Convention relating to the Status of Stateless Persons.

[3] Statelessness. Forced Migration Review. Refugee Studies Centre.

[4] Remarks on Statelessness and Gender Discrimination. US Department of State.

[5] Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women (CEDAW).

[6] Convention on the Reduction of Statelessness.

[7] Convention on the Rights of the Child (CRC).

[8] Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]