Уикипедия

Қазақ рулары: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Мазмұны өшірілді Content added
VisualWikitext
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
Қазақ рулары - бір атадан өрбіген туыстас адамдардың жиынтығы.
==Қазақ руларының саны және өсімі==
== Ұлы жүз рулары ==
Патшалық Ресей XIX ғасырдың аяқ шенінде дала халықтарына ортақ бір санақ жүргізіпті.
{| class="wide"
!class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1>{{cite web|url=http://www.brif.kz/blog/?p=1122|title=Деление казахов на жузы: карта расселения, анализ. &#124; BRIF Research Group BLOG - блог о маркетинговых исследованиях|accessdate=2013-02-21|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EiI7Z0Uw|archivedate=2013-02-26}}</ref>
!''[[Албан]]''
!''[[Шаншыкылы|Шанышкылы]]''
!''[[Дулаты|дулат]]''
!''[[жалайыр]]''
!''[[Канглы]]''
!''[[ошакты]]''
!''[[Суаны]]''
!''[[сиргели]]''
!''[[Шапрашты|шапырашты]]''
!''[[ысты]]''
!''[[Усунь|сары уйсын]]''
|-
!class="bright"|Рулар
|
# ''Байсейіт''
# ''игілік-баба''
# ''айт''
# ''қоңыр-бөрік''
# ''қыстық''
# ''каракыстык''
# ''ақ-қыстық''
# ''қызл-бөрік''
# ''айтбозым''
# ''алжан''
# ''жарты''
# ''құрман''
# ''сегіз-сары''
# ''шоган''
 
'''''[[Ұлы жүз]]''''': [[Жалайыр|Жалайырлар]] (110 мың), [[Ошақты]] (20 мың), [[Дулат|Дулаттар]] (250 мың), [[Суан|Суандар]] (30 мың), [[Албан руы|Албандар]] (100 мың), [[Қаңлы руы|Қаңлылар]] (әдетте шанышқылымен қосып есептеледі) (50 мың), [[Сарыүйсін|Сары үйсіндер]] (10 мың), [[Шапырашты]] (60 мың), Сіргелі (40 мың) және Ысты (45 мың). Шамамен XIX ғасырдың аяғында ұлы жүз халқы 700 мыңдай болса, 1989 – 2 милиондай болыпты. Дулат, Жалайыр және Суандарды ұлы жүздің саны көп рулары деп атауға болады.
 
|
'''''[[Орта жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 300 мың болған екен, ал 1989 – 3.1 милион. Соның ішінде: [[Арғын|Арғындар]] 510 мың, [[Найман|Наймандар]] 430 мың, Қыпшақтар 150 мың, Керейлер 110 мың, Уақтар 60 мың, Тарақты 10 мың және [[Қоңырат|Қоңыраттар]] 45 мың. Орта жүздің ірі рулары деп Арғындар, Наймандар, Қыпшақтар және Кереилерді айтуға болады.
# ''тілеке''
# ''сеңкібай''
# ''ақкісі''
# ''жанкісі''
# ''малдыбай''
# ''жидебай''
# ''шоқтерек''
# ''құттыбай''
 
|
'''''[[Кіші жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 100 мың адам болды. Кіші жүз үш бірлестіктен тұрады: Әлімдер, Байұлы және Жетіру. Соның ішінде Әлімдер жалпы 350 мың, Әлімның рулары [[Шекті]]лер 80 мың, [[Шөмекей]]лер 100 мың, [[Төртқара]] 60 мың, [[Кете]] 60 мың, [[Қаракесек]] 25 мың және [[Қарасақал]] 15 мың құрайды.
# ''[[ботпай]]''
Байұлының жалпы саны 550 мың. Байұлының ішінде: [[Адай|Адайлар]] 100 мың, [[Байбақты]]лар 40 мың, [[Беріш]]тер 40 мың, [[Таз|Таздар]] 20 мың, [[Шеркеш]]тер 45 мың, [[Масқар]] 20 мың, Тана 25 мың, [[Қызылқұрт]] – 40 мың, Алтын – 30 мың, [[Жаппас]] – 50 мың, [[Ысық]] – 20 мың, Шихлар – 70 мың, Есентемір 20 мың, Алаша – 40 мың.
# ''[[жаныс]]''
Жетірудің жалпы саны 300 мың. Соның ішінде: Табын 80 мың, [[Жағалбайлы]] 70 мың, [[Керейт]] 33 мың, [[Тама]] – 45 мың, [[Төлеу]] - 20 мың, [[Кердері]] 20 мың және [[Рамадан]] 5 мыңға жуық. 1989 жылы кіші жұз шамамен 1,4 милион адам болды.
# ''[[сикым]]''
Кіші жүздің ірі рулары деп Шөмекейлер мен Адайларды айтуға болады.
# ''[[шымыр]]''
 
|
Саны 200 мыңан асатын руларды қарасақ, жалпы қазақ халқындағы ең ірі рулар деп Арғын, Найман, Дулаттарды айтуға болады.
# ''акбиюм''
# ''андас''
# ''арыктыным''
# ''байчигир''
# ''балгалы''
# ''кальпе''
# ''кайшылы''
# ''карашапал''
# ''кушук''
# ''мырза''
# ''оракты''
# ''сиырши''
# ''сыпатай''
 
|
Ұлы жүздің 150 жыл ішіндегі өте үлкен өсімі (700 мыңнан - 2 милион-ға дейін) үш есе өсті. Кіші жүз халқының 200 жыл ішінде ешқандай өсім болмады (19 ғ. 1,100 милион - 1989 жылы 1,3 милион). Орта жүз де аз шығынға ұшыраған жоқ алайда, таяу аймақтарға көшіп ығысып кетті және халық өсімінің жоғарылығымен кеиін соғыстан кеиінгі жылдары (1945-тен) тез толықтырып алды (19 ғ. 1,300 - 1989 жылы 3,1 милион орта жүзде 20 ғасыр бойынша халық өсімі өте төмен болды.
# ''кара-канлы''
# ''кзыл- канлы''
# ''капсан- канлы''
# ''сары- канлы''
 
== Дереккөздер ==
<references/>
== Сыртқы сілтемелер ==
* http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417
 
|
[[Санат:Қазақ рулары]]
# ''аталык''
# ''байлы''
# ''коныр''
# ''тасжурек''
 
|
# ''байтюгей''
# ''токарстан''
# ''багыс''
# ''сартай''
# ''нартай''
 
|
# ''айтбозым''
# ''акконирдек''
# ''байжигит''
# ''батыр''
# ''елибай''
# ''жайдак''
# ''жанабай''
# ''кайшылы''
# ''карабатыр''
# ''караконирдек''
# ''тутанбалы''
# ''тогонас''
# ''шалдар''
 
 
|
# ''айкым''
# ''асыл''
# ''екей''
# ''ескожа''
# ''кебенек''
# ''шыбыл''
|
# ''ойык''
# ''тiлiк''
 
|
# ''Бура''
# ''Тайлак''
# ''Бори''
|}
 
== Орта жүз рулары ==
{| class="wide"
!class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 />
!''[[Аргыны]]''
!''[[Найманы]]''
!''[[Кипчаки]]''
!''[[Коныраты]]''
!''[[Кереи]] ''
!'' [[Уак]]''
|-
!class="bright"|Рулар
|
# ''[[Атыгай]]''
# ''[[Басентиын]]''
# ''[[Бегендик]]''
# ''[[Жогары-шекты]]''
# ''[[Канжыгалы]]''
# ''[[Каракесек]]''
# ''[[Карауыл]]''
# ''[[Куандык]]''
# ''[[Суюндик]]''
# ''[[Таракты]]''
# ''[[Тобыкты]]''
# ''[[Томенги-шекты]]''
# ''[[Шубуртпалы]]''
|
# ''[[Ак-найман]]''
# ''[[сыбан]]''
# ''[[баганалы]]''
# ''[[байжигит]]''
# ''[[балталы]]''
# ''[[бура]]''
# ''[[каракерей]]''
# ''[[картай]]''
# ''[[кожамбет]]''
# ''[[кокжарлы]]''
# ''[[кыржы]]''
# ''[[матай]]''
# ''[[мурын]]''
# ''[[садыр]]''
# ''[[трестамгалы]]''
# ''[[торгул]]''
|
# ''[[карабалык]]''
# ''[[колденен]]''
# ''[[бултын]]''
# ''[[узун]]''
# ''[[торы]]''
# ''[[кулан кыпшак]]''
# ''[[сары кыпшак]]''
# ''[[китай кыпшак]]''
 
|
# ''[[шимойын]]''
# ''[[шубарайгыр]]''
# ''[[меркит]]''
# ''[[байназар (бекназер)]]''
# ''[[кошебе]]''
# ''[[малик]]''
# ''[[жанат]]''
# ''[[жантекей]]''
# ''[[жадик]]''
# ''[[сарбас]]''
# ''[[каракас (сидалы)]]''
# ''[[косай]]''
# ''[[итимген]]''
# ''[[култай-Болат]]''
# ''[[консадак]]''
# ''[[балта]]''
# ''[[тарыши]]''
# ''[[молкы]]''
# ''[[ители]]''
# ''[[шеруши]]''
 
|
# ''[[абақ]]''
# ''[[ашамайлы]]''
# ''[[аксары]]''
# ''[[балта]]''
# ''[[курсары]]''
 
|
# ''[[абрай]]''
# ''[[ажибек]]''
# ''[[шога]]''
 
|}
 
== Кіші жүз рулары ==
{| class="wide"
!class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 />
!''[[алимулы]]''
!''[[байулы]]''
!''[[жетыру]]''
!''[[ногай-казах]]''
|-
!class="bright"|Рулар
|
# ''[[шекты]]''
# ''[[каракесек (алимулы)]]''
# ''[[карасакал (казахский род)]]''
# ''[[кете]]''
# ''[[торткара]]''
# ''[[асан (казахский род)]]''
# ''[[шомекей]]''
|
# ''[[шеркеш]]''
# ''[[адай]]''
# ''[[алаша]]''
# ''[[алтын (казахский род)]]''
# ''[[байбакты]]''
# ''[[берш (казахский род)|берш]]''
# ''[[есентемир]]''
# ''[[жаппас]]''
# ''[[кызыл-курт]]''
# ''[[маскар]]''
# ''[[таз (Тайпа)]]''
# ''[[тана (казахский род)]]''
|
# ''[[тама (казахский род)]]''
# ''[[Табын (казахское Тайпа)|табын]]''
# ''[[кердеры]]''
# ''[[кереит (казахский род)]]''
# ''[[телеу]]''
# ''[[рамадан (казахский род)]]''
# ''[[жагалбайлы]]''
|
# ''[[кос танбалы]]''
# ''[[кояс]]''
# ''[[казан кулак]]''
# ''[[уйсын-ногай]]''
|}
 
== Жүздерден тыс ==
* [[Төре]]
* [[Қожа]]
* [[Төлеңгіт]]
== Таңба және ұран ==
Казахские тамги частично совпадают с башкирскими — это связано со сложным этногенезом этих родственных [[Кыпчаки|кыпчакских народов]]. Некоторые древнетюркские племена могли принять участие в этногенезе сразу нескольких народов; так, [[табын]]цы влились в состав как казахов, так и башкир. Вследствие этого, тамги у этих народов также могли быть похожими или частично совпадать.
{| class="wide"
! Ру
! Кіші ру
! Таңба
! Ұран
|-
! [[Ұлы жүз]]
!
! [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]]
!Нел
|-
| [[Канлы]]
|
| [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] косеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр
| Байтерек
|-
| [[Жалаир]]
|
| [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарак
| Бактияр, Кабылан
|-
| [[Дулат]]
|
| [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]] донгелек, [[File:Kazakh Tamga 74.svg|30px]] абак
| Бактияр
|-
|
| [[Сикым]]
| [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 63.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]]
| Сикым, Рсбек
|-
|
| Жаныс
| [[File:Kazakh Tamga 65.svg|30px]]
| Жаныс, Толе
|-
|
| Ботбай
| [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]]
| Ботбай, Самен
|-
|
| Шымыр
| [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]]
| Шмыр, Койгельды
|-
| [[Албаны (казахский род)|Албаны]]
|
| [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]]
| Райымбек
|-
| [[Суаны]]
|
| [[File:Kazakh Tamga 09.svg|30px]]
|
|-
| [[Сарыуйсын]]
|
| [[File:Kazakh Tamga 08.svg|30px]]
|
|-
| [[Шапрашты]]
|
| [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] ай, [[File:Kazakh Tamga 14.svg|30px]] тумар, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]]
| Карасай
|-
| [[Ошакты]]
|
| [[File:Kazakh Tamga 07.svg|30px]] тумар
|
|-
| [[Ысты]]
|
| [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] косеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр
| Жауатар
|-
|
| Ойык
| [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] косеу, [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] коз
|
|-
|
| Тилик
| [[File:Kazakh Tamga 66.svg|30px]] косеу
|
|-
| [[Сиргелы]]
|
| [[File:Kazakh Tamga 10.svg|30px]] сирге, [[File:Kazakh Tamga 11.svg|30px]] курай, [[File:Kazakh Tamga 12.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]]
| Туганаз
|-
| [[Шанышкылы]]
|
| [[File:Kazakh Tamga 15.svg|30px]] кол-тамга, [[File:Kazakh Tamga 16.svg|30px]]
| Аирлмас
|-
! [[Орта жүз]]
!
! [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босага
!
|-
| [[Аргын]]
|
| [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] коз
| Акжол, Кара Ходжа
|-
|
| Таракты
| [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарак, [[File:Kazakh Tamga 24.svg|30px]]
| Жаукашар
|-
|
| Жогары шекты
| [[File:Kazakh Tamga 76.svg|30px]] жогары-шекты
|
|-
|
| Томень шекты
| [[File:Kazakh Tamga 77.svg|30px]] томень-шекты
|
|-
| [[Найман]]
|
| [[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] шомыш, [[File:Kazakh Tamga 23.svg|30px]]
| Каптагай
|-
|
| Балталы
| [[File:Kazakh Tamga 71.svg|30px]] балта
|
|-
|
| Баганалы
| [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]] багана, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 73.svg|30px]]
|
|-
|
| Бура
| [[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]]
|
|-
|
| Каракерей
| [[File:Kazakh Tamga 78.svg|30px]]
| Кабанбай
|-
|
| Матай
| [[File:Kazakh Tamga 79.svg|30px]]
| Борибай
|-
|
| Садыр
| [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]]
| Алдияр
|-
| [[Кыпчак]]
|
| [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] кос алип
| Айбас
|-
| [[Конырат]]
|
| [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босага
| Алатау
|-
|
| Сангыл
| [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босага
| Мулкамал
|-
| [[Уак]]
|
| [[File:Kazakh Tamga 25.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 26.svg|30px]]
| Жаубасар, Бармак
|-
|
| Ергенекты Уак
| [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] ергенек, [[File:Kazakh Tamga 80.svg|30px]] ай
| Алга
|-
| [[Керей]]
|
|
| Кара Кожа
|-
|
| Ашамайлы
| [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] ашамай
|
|-
|
| Абак
| [[File:Kazakh Tamga 21.svg|30px]] абак
|
|-
! [[Кіші жүз]]
!
!
!
|-
| [[Байулы]]
|
|
|
|-
|
| Адай
| [[File:Kazakh Tamga 27.svg|30px]] садак, [[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]] ок
| Бекет
|-
|
| Берш
| [[File:Kazakh Tamga 36.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 37.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 06.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 38.svg|30px]]
| Агатай
|-
|
| Алтын
| [[File:Kazakh Tamga 32.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 33.svg|30px]]
| Баймурат
|-
|
| Жаппас
| [[File:Kazakh Tamga 41.svg|30px]] туйе моин, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 43.svg|30px]]
| Баймурат
|-
|
| Есентемир
| [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]]
| Алдонгар
|-
|
| Таз
| [[File:Kazakh Tamga 55.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 56.svg|30px]]
| Бакай
|-
|
| Байбакты
| [[File:Kazakh Tamga 72.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 34.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]]
| Даукара
|-
|
| Тана
| [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] алип, косеу
| Тана
|-
|
| Маскар
|
| Каратай
|-
|
| Алтыбас (Алаша)
| [[File:Kazakh Tamga 29.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 31.svg|30px]]
| Байбарак
|-
|
| Кызылкурт
| [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 49.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 50.svg|30px]]
| Жиембай
|-
|
| Черкеш
| [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]]
| Шагырай
|-
|
| [[Ысык]]
| [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]]
| Байтерек
|-
| [[Алим-улы]]
|
|
|
|-
|
| Карасакал
| [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 48.svg|30px]]
| Алдажар
|-
|
| Каракесек
| [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]]
| Акбан
|-
|
| Торткара
|
| Аиртау
|-
|
| Шекты
| [[File:Kazakh Tamga 61.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 62.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]]
| Бактыбай, Жанходжа
|-
|
| Шемекей (Шомень)
|
| Доит
|-
| [[Жетыру]]
|
|
|
|-
|
| Табын
| [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] тостаган, [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]] тарак, [[File:Kazakh Tamga 58.svg|30px]] алып
| Тостаган
|-
|
| Тама
| [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] косеу, [[File:Kazakh Tamga 59.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]]
| Карабура
|-
|
| Жагалбайлы
| [[File:Kazakh Tamga 39.svg|30px]] балта, [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] шеккиш
| Малатау
|-
|
| Телеу
| [[File:Kazakh Tamga 60.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]]
| Тулпар, Аргымак
|-
|
| Кердери
| [[File:Kazakh Tamga 53.svg|30px]] тостаган
| Кожахмет
|-
|
| Керейт
| [[File:Kazakh Tamga 51.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 52.svg|30px]]
| Аксакал, Унтум
|-
|
| Рамадан
| [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] шомиш
| Дулат, Кайгулым
|-
! Торе
|
| [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 70.svg|30px]]
| Архар, Аблай, Санхай
|-
! Кожа
|
| [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 69.svg|30px]]
|
|-
! [[Толенгут]]
|
|
[[File:Kazakh Tamga 03.svg|thumb|31x31px]]
Тарақ
|
|}
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Қазақ_рулары» бетінен алынған