Жұт: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

▲'''''ЖҰТ''''' – [[Ауа райы|ауа райының]] аса қолайсыз құбылыстары (қуаңшылық, жерді көк мұз басуы, тағы да басқа) салдарынан белгілі бір [[аймақ]] тұрғындарының [[экономика|экономикалық]] күйзеліске ұшырауы. [[Қазақ]] [[халық|халқы]] Жұтты “жеті ағайынды” дейді. Олар: Жұтты, [[құрғақшылық]], [[өрт]], індет, [[сел]] (көшкін, [[топан су]]), [[зілзала]], [[боран]] ([[бұрқасын]], [[дауыл]]). “Жұт жетеу, содырмен сегіз, салақпен тоғыз, олақпен он” деген [[мақал]] арқылы [[халық]] [[табиғат]] апатының зардабы адамның өзіне байланысты екенін аңғартқан. [[Ауа райы|Ауа райының]] өзгеріп, Жұтқа әкеп соқтыратын [[атмосфера|атмосфералық]] процестердің бірі – [[антициклон|антициклондар]] мен арктикалық құрғақ [[Ауа массалары|ауа массаларының]] белгілі бір [[аймақ|аймаққа]] ұзақ уақыт ықпал етуі. Ғылыми зерттеулерге қарағанда, бұл [[құбылыс]] [[Жер]] шары аумағында әрбір 11 – 12 жыл немесе 80 – 90 [[жыл]] өткен сайын қайталанып, [[Күн]] белсенділігінің [[минимум|минимумы]] кезеңіне сәйкес келуі мүмкін. Ондай жылдары [[жауын-шашын]] мөлшері мүлде азайып, дамылсыз аңызақ [[жел]] соғады, [[ауа температурасы]] бірнеше [[градус|градусқа]] көтеріледі, нәтижесінде [[климат|климаттың]] континенттігі күрт артады, мұның салдарынан [[өсімдіктер]] тез қурап кетеді. [[Атмосферадағы айналым|Атмосфералық циркуляция]] кезінде [[ауа массалары|ауа массаларының]] бағыты мен полюстері кейде қалыпты жағдайынан ауытқып отырады; оның салдарынан жылы [[аймақ|аймақтар]] қатты суынып, суық өңірлердің ауа райы жұмсарады. Мұндай процестер әрбір 8 – 13 жылда қайталанып отыруы ықтимал. Бұл жағдай, әсіресе, жылы [[аудан|аудандардың]] мал шаруашылығына үнемі қауіп туғызады. Кейде атмосфералық [[жауын-шашын]] ([[жаңбыр]], қарлы жаңбыр) кезінде [[ауа температурасы|ауа температурасының]] тез суынуымен [[жер]] бетін көк [[мұз]] басады. Бұл [[құбылыс]], көбінесе, шағын [[аймақ|аймақтарды]] қамтиды және, негізінен, жергілікті [[Атмосферадағы айналым|атмосфералық циркуляцияға]] байланысты болады. 19 ғасырда [[қазақ]] даласында 20 ірі Жұт тіркелген. Есепшілер дерегі бойынша, олар 10 – 12 жылда қайталанып отырған. Олардың ішінде ең ірісі – 1879/80 жылдары өткен “[[ұлы қоян жұты]]” кесірінен [[қазақ]] даласындағы [[мал|малдың]] шамамен 48 пайызы шығынға ұшыраған. [[Торғай]] облысында 1850 жылғы Жұтта 257425, 1855/56 жылғы Жұтта 126797, 1879/80 жылғы Жұтта 1071 384 [[мал]] қырылған. Сол 1879/80 жылғы Жұтта [[Сырдария]] обл. тұрғындары малының 56 пайызынан айырылса, 1892 жылғы Жұтта [[Қазалы]] уезі тұрғындары [[жылқы|жылқысының]] 90 пайызы, [[қой|қойының]] 80 пайызы, [[түйе|түйесінің]] 60 пайызы өлген. 1891/92 жылғы “[[кіші қоян жұты|кіші қоян жұтынан]]” [[Торғай|Торғайдағы]] малдың 36 пайызы қырылған. 20 ғасырдың басында “[[доңыз жұты]]” (1902/03 және 1911/12 жылдардағы), “[[қой жұты]]” (1919/20 жылдары) іспетті кесапатты Жұттар болған. Жұт зардабы орта есеппен 8 – 10 жылдан соң ғана қалыпқа келетін болған. Жұт жылдары [[халық]] көлденең ауруға шалдыққан. Бұл жағдайды ескерген [[ел]] [[ақсақал|ақсақалдары]] [[қыс]] кезінде малға беретін [[шөп]], [[пішен]] қорын [[жаз|жазда]] жинақтау ісін ұйымдастырған. Дөңбек сүйреткімен [[қар]] мен [[мұз|мұзды]] аршып, малды тебінге шығарған. Дәстүрлі қазақ қоғамында Жұт кезінде Құдайдың табиғаттың тосын құбылыстарынан, қуаңшылықтан құтқаруы үшін [[тасаттық]] берілген, жадытаспен [[күн]] жайлатып, [[жауын-шашын|жауын]] шақырған, [[су]] іздеп жаңа қонысқа көшкен.