|
'''Қаратал ауданы'''– [[Алматы облысы]]ның солт-ндегі аумақтық-әкімш. бөлік. Жер аумағы 24,2 мың км² (облыстың 10,8%-ын құрайды). Тұрғын саны 44,5 мың адам (2003). Аудан аум-дағы 46 елді мекен 1 қалалық және 9 ауылдық әкімш. округке біріктірілген. Орт. – Үштөбе қ. Аудан 1928 ж.
Қаратал ауданы - облыстың орталық бөлігінде орналасқан әкімшілік-аумақтық бөлік. Жерінің аумағы 24,2 мың км² (облыстың 10,8%-ын құрайды.). Тұрғын халқының саны 45,3 орналасқан. Бұл тұсында Сарыесік-атырау шөлінің шығысын ала Лекқұм (Л үкқұм), [[Жаманжал]], [[Жаманқұм (Алматы облысы)|Жаманқұм]], [[Бестас]], іріжар, Сүртке құмдары жайласа, Кербұлақ ауданымен шектесер оңтүстік батысында [[Аралқұм құмы]] құмы жатыр. Ауданның шығысында аласа келген Үшқара т. орналасқан. Ауданның орталық бөлігімен Жетісудың жеті өзенінің бірі [[Қаратал]] ағып өтеді. Оған Жетісу (Жоңғар) Алатауының қарлы шындарынан бастау алатын Тентек, Көксу өзендері құйылады. Солтүстік бөлігінде Қаратал өзені [[Балқаш]] (Көкшетеңіз) көліне құяды. Балқаштан басқа аудан аумағында үлкенді-кішілі Үшкөл, Қаңбақты, Шораяқкөл, Қаңғай, Сарыкөл, т.б. көлдер бар. Аудан аумағыңда түз бен натрий сульфаты, құрылысқа қажетті 398 материалдар (Қайрақты тауында), кварц (Ақтаспалы кені), т.б. кен орындары бар. Ауданның ең биік жері оңтүстік-шығысында орналасқан Бурақой т. (985 м). Одан басқа аудан жерінде Бақалы, Бастөбе, Ақтасты, Қайрақты, Ақынбай шоқылары бар. Жерінің басым бөлігі құмды, құмайтты, өзен аңғарлары мен көл бойларының топырағы сазды, шалғынды-сазды, оңтүстігінің топырағы сұр, бозғылт қоңыр топырақты. Топырақтарына жусан мен изен, еркекшөп (көкпек), теріскен, сұлыбас, қызыл мия, жантақ, бидайық, өзен-көл бойларында қамыс, құрақ өседі. Солтүстік-батысының құмды өңірінде сексеуіл, тобылғы, жыңғыл, ал Қаратал өзені бойында тал, тораңғы тоғайлары кездеседі. Ауданның аласа таулы өңірінде елік пен қоян, қасқыр мен түлкі жортады. Жазық даласында дуадақ, құр, өзен-көлдерде қаз, үйрек, бірқазан, қырғауыл мекендейді. Қамысты-қорысты жерлерінде жабайы шошқа (доңыз) кездеседі. Кезінде (20 ғ-дың 40-50 ж.) Қараталдың сағасында және ну қамысында жолбарыс мекендеген. Ауданның климаты тым континенттік. Қысы оңтүстік - шығысыңда біршама жұмсақ, солтүстігінде суық. Қаңтар айының жылдық орташа темп-сы -10-14°С. Жаз айлары ыстық, және қуаң. Шілде айының орташа темп-сы 22-24°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлш. 200-400-мм-ді құрайды. Ауданның жаз жайлауы Жетісу (Жоңғар) Алатауында, қыстауы құм ішінде. Қаратал ауылындағы тұрғын халықтың 53,2%-н қазақтар, 26,8%-н орыстар, 10,4%-н корейлер, 3,3%-н күрдтер, 1,4%-н шешендер құрайды. Тұрғын халықтың 48,3%-і қалада, 51,7%-і ауылда тұрады. Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге шаққанда 1,9 адамнан келеді. Бұл көрсеткіш облыстың орташа көрсеткішінен 3,5 есе кем. Аудандағы ірі елді мекендер: Үштөбе қ. (22,5 мың адам), Бастөбе (2,9), Көлпе (1,8), Жаңаталап (1,5), Октябрь (1,4), Ескелді (1,3) және Елтай (1,1) ауылдары. Ауданда 1995 ж. дейін биязы жүнді қой, оған қосымша сүтті-етті, сүті мол, күріш, жылқы, көкөніс, бақша, қант қызылшасын өсіруге маманданған 12 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі, 1 тәжірибе ш. болған. Олардың негізінде қазір (2002 ж.) ауданда 121 шаруашылық нысаны, оның ішінде 22 өндіріс көсіпорыны, 22 ауыл шаруашылығы құрылымы, 2 құрылыс мекемесі, 4 көлік пен байланыс кәсіпорны, 35 шағын көсіпорын, 858 сауда орны бар 5 базар тіркелген. Сондай-ақ, 359 шаруа қожалығы құрылған. Ауыл шаруашылық өнеркәсіптік кәсіпорындар мен ұйымдардың ірілері — "Қаратал" акционерлік қоғамы. "Тастөбе-Бірлік", "Бекагро", балық аулаумен айналысатын "Көпбірлік", пияз өсірумен шұғылданатын "Ақиқат", күріш өсіретін "Үштөбе", "Правда" серіктестіктері ауыл шаруашылығы өндірістік кооперативтері, "Тәжірибе" ауыл шаруашылығы ӨК, "Үштөбе тәжірибе-механикалық зауыты", "ДостарҚаратал" акц. қоғамдары (қоспажем өңдірісі), "Қаратал" баспаханасы. Қаратал ауданы телекоммуникация бөлімшесі (байланыстың қазіргі заманғы үлгілері-интернет, серіктік байланыс жүйесі көптеп енгізілуде).
Ауданның 514,7 мың га жері (2001) а.ш-ғына жарамды. Оның ішінде 19,3 мың га егістік, 481,5 мың га жайылым, 11,1 мың га шабындық бар. Қ. ауданында 8,1 мың ірі қара, 68,2 мың қой мен ешкі, 4,5 мың жылқы, 5,0 мың шошқа, 70,0 мың құс болды (2002).
Ауылдың аудан экономикасындағы үлес салмағы 13%, өнеркәсіптікі — 16%, қалғанын көсіпкерлік саласы мен шағын және орта бизнес құрайды. Ауданда 125 төсектік орталық аурухана, емхана, округ орталықтарында ауылдық дәрігерлік амбулаториялар (5) мен фельдшер-акушерлік пунктер (17) елге қызмет көрсетеді. Білім беру мекемелерінен 20 орта мектеп, 2 мектеп-гимназия, балалар мен жасөспірімдердің спорт мектебі, кәсіптік-техникалық және әскери-техникалық мектептер жұмыс істейді. Бұлардан басқа Үштөбе балалар үйі мен балабақша бар. Ауданда орталық және 2 ведомстволық кітапхана, аудандық мәдениет үйі, ведомстволық 5 мәдениет үйі мен 6 клуб жұмыс істейді. Оларда үш халықтық көркемөнерпаздар ұжымы: "Қаратал әуендері" ұлт аспаптар оркестрі, "Қызғалдақтар" вокалды ансамблі, корейдің "Самульнорн" ансамблі өнер көрсетеді. Қаратал ауылының автомобиль жолының Ұзындығы 326 км, оның 236 км асфальттанған. Аудан жерімен Үштөбе - Талдықорған-Алматы, ҮштөбеХонсу, Үштөбе-Көпбірлік автотрассалары өтеді.
[[ТүркСібТүрксіб темір жолы]]. (Үштөбе стансасы арқылы) Орталық Азия елдерімен, Ресейдің қ-мен, сонымен қатар [[Қытай]]мен байланыстырады. Үштөбе қаласы облыс орталығы — Талдықорған қаласына 47 км қашықтықта. Ауданнан Қазақстанның халық артисі Қ.Байсейітов, Қазақстанның халық артисі, Мемлекеттік сыйлық лауреаты Б.Римова, Қазақстанның еңбек сіңірген мәдениет қызметкері М.Бестібаев, [[Қазақстан Жазушылар одағы]]ның мүшесі К. Тоқаев, және т.б. елге танымал тұлғалар шыққан.
Қаратал ауданы аумағында республика маңыздағы Ескелді би (1992, Қызылжар ауылы), [[Балпық би]] (1994, Оян ауылы), Жолбарыс әулие (1996, Кәлпе темір жолы.ст.), Айту би (1996, Оян ауылы), Мықтыбек батыр (1995, Ақжар ауылы), сонымен бірге саяси қуғын-сүргін құрбандарына арналған мемориалдық ескерткіш аудан орталығы — Үштөбе қаласында орналасқан (1999). Қаратал өзенінің [[Балқаш]]қа құяр тұсына таяу "Қарақойын" төбесіне ел ардақтылары Жөлмеңде, Пышан, Арқабай, Аманбай, Иеке, т.б. құрметіне орнатылған гранитті екі ескерткіш пен үш тоғанды белгі (1995), [[Балқаш]] к-не таяу ұйыққұм құмындағы тас пен топырақтан үйілген зират, [[Жынбұлақ]] ауылының шығысындағы Сарықамыс сайындағы тас кескіндер және Үштөбе-Талдықорған автотрассасының 20, 8, 22, 26 және 28-км-ндегі топырақ және тас үйіндісінен тұратын қорғанды зираттар тобы бар.
<ref>Жетісу энциклопедия. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2004 жыл. — 712 бет + 48 бет түрлі-түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-134-3</ref>
|
