Қырғыздар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Қырғыздар''' ({{lang-ky|кыргыздар, кыргыз}}) — [[Тянь-Шань]] және [[Памир-Алай таулары]] аралығында орналасқан. [[File:Kyrgyz Manaschi, Karakol.jpg|thumb| alt=A.| ''Қырғыздар''.]]Жерінің 75%-дан астамын тау жоталары алып жатыр. Ең биік жері — Қоңгур шыңы (7439 м). Жер қойнауы полиметалл мен сирек кездесетін металдар, алтын, күміс, сынап, сүрме, қалайы, мұнай, газ, тас көмір, қоңыр көмір, т.б. кендерге бай. Ыстық-Ата, Жалал-Абад курорттарының аты кең жайылған. Жерінің көп бөлігі сейсмик. аймақтар қатарына жатады. Климаты континенттік, қаңтардағы орташа температура биік тау жоталарында –8 — 20°С, биік шыңдарда –53°С-қа дейін жетеді, тау бөктері мен аңғарларда –1,5 — 8°С. Жазы қуаң, ыстық. Шілде айында аңғарларда 20 — 27°С кейде 43°С-қа дейін (Чу аңғарында), тауда 15 — 17°С, биік шыңдарда 5°С болады. Жылдық жауын-шашынның ең аз мөлшері (100 мм) — [[Ыстықкөл қазаншұңқыры]]ның батысы; ең көбі (900 — 1000 мм) — [[Ферғана жотасы]]ның оңтүстік-батыс беткейі. Өзендері [[Арал теңізі]], [[Тарим]], Ыстықкөл алаптарына құяды. Ең ірі өзені — [[Нарын]]. Ол [[Қарадария]] өзенімен қосылып [[Сырдария]]ға құяды. Солтіктегі ірі өзені — Шу, солт.-батыста — Талас, қиыр оңт-те — Қызылсу. Қ. Р-нда 3000-ға жуық көл бар. Ірілері — Ыстық-Көл, [[Шатыркөл]]. Өсімдіктің 3,5 мың түрі кездеседі. Жерінің 3,3%-ы — орман (шырша, арша, жаңғақ, т.б.). Тау беткейлерінде шалғын шөп қалың өскен. Шөлейт аймақтарында қоян, сарышұнақ, кірпі, далалық өңірлерде сұр аламан, ақшыл күзен, ормандарында қоңыр аю, сілеусін, жабайы шошқа, елік, сусар, марал; құстардан: аққу, қаз, үйрек, қаршыға, т.б. кездеседі. Өзен-көлдерінде балықтың 40 түрі бар. Жанат, америка күзені, ондатр, саз құндызы жерсіндірілген. Ыстықкөл, [[Сарышелек]] қорықтары ұйымдастырылған.

19 ғ-дың 2-жартысына дейін қырғыздар сауатын, негізінен, діни медреселерде ашты. 19 ғ-дың 80-жылдарында алғашқы орыс-түзем мектептері ашыла бастады. 1940 ж. қырғыз жазуы орыс графикасына көшірілді. Көптеген оқу орындары, ғылыми-зерттеу мекемелері мен мәдениет ошақтары ашылды. 1954 ж. Қырғыз КСР ҒА құрылды. 20 ғ-ға дейін қырғыз музыкасы фольклорлық деңгейде болды. ұлттық музыка аспаптары: қомуз, сырнай, керней, т.б. 1930 — 40 ж. кәсіби музикалық шығармалар (опера, балет, симфония, т.б.) пайда болды. 1939 ж. тұңғыш қырғыз операсы — “Айчурек” қойылды. 1930 ж. ұлттық драма театры құрылды. 1936 ж. одан опера және балет театры бөлініп шықты. 1939 ж. Композиторлар одағы құрылды. 1942 ж. Фрунзеде (Бішкек) кинохроника студиясы ашылып, ол 1961 ж. “Қырғызфильм” киностудиясы деп аталды. Студия 1970 — 80 ж. біршама табыстарға жетті. Онда түсірген фильмдерге көптеген қазақ артистері шақырылды.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедияэнциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref>