Құрманғазы Сағырбайұлы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
|||
4-жол:
| image_size = 250px
| image_caption =Құрманғазы Сағырбайұлы
| date_of_birth = [[1818 жыл]]
| place_of_birth = [[Бөкей
| date_of_death = [[1889 жыл]]
| place_of_death =
| occupation =
}}
{{мағына|Құрманғазы (айрық)}}
[[Сурет:Kurmangazy 175.jpg|thumb|Құрманғазы Сағырбайұлы, [[1998 жыл|1998]] [[Қазақстан]] [[пошта маркасы]], (Michel № 208)]]
'''Құрманғазы Сағырбайұлы''' (1818-1889) — қазақтың ұлы [[күйші]]-[[
== Өмірбаяны ==
Туып-өскен жері [[Бөкей Ордасы|Бөкей хандығы]], қазіргі [[Батыс Қазақстан облысы]]ның [[Жаңақала ауданы]]на қарасты [[Жиделі]] деген жер. Топырақ бұйырған орны – [[Астрахан облысы]]ның бұрынғы «[[Шайтани батага]]», қазіргі «[[Құрманғазы төбе]]» деп аталатын жер.
Шыққан тегі – Кіші жүз, он екі ата Байұлынан өрбіген Сұлтансиықтың [[Қызылқұрт]] бұтағы болып табылады. Құрманғазының жетінші атасы [[Ерші]] деген кісі от тілді, орақ ауызды, сөз дарыған адам болыпты. Ал, нағашы жұрты – [[Беріш]] руы. Қалмақ шапқыншылығы кезінде асқан ерлігімен көзге түскен Ағатай батырдың есімі исі Берішке ұран болған. Одан берідегі [[Өтеміс би]], [[Махамбет ақын]], [[Исатай батыр]] бір ғана Беріш руының емес, исі қазақтың ардақты ұлдары.<ref>[[Маңғыстау энциклопедиясы]], Алматы, 1997;</ref> Құрманғазының әкесі Сағырбай (шын аты Дүйсенбай деген сөз бар) өнерге мойын бұра алмаған, шаруа адамы болыпты. Құрманғазының бесінші атасы Балтабай әулеті шетінен домбыраға тіл бітірген өнерпаз болса керек. Ал жетінші атасы Ерші деген кісі от тілді, орақ аңызды, сөз дарыған адам екен. Күні бүгінге дейін ел ішінде «Ершінің еркегін қойып, әуелі әйелімен айтысып ал» деген сөз бар. Құрманғазының нағашы жұрты - Беріш руы. Ерлік пен еркіндікті дәстүр еткен елдің қызы, Құрманғазының анасы Алқа да келін болып түскенше даланың ерке желіндей еркін өciп, еркек - шора болып, ойын - тойдың шырайын келтірген. Кейін Игіліктың қызы Әуеске үйленгенде Құрманғазы үшін Беріш руы енді қайын жұрты болады.
25-жол:
1880 жылы Астрахан түбіндегі Сақмар елді мекеніне қоныс аударады. Қауым арасында ерекше құрметке бөленген Құрманғазы [[Дина Нүрпейісова]], [[Ерғали Есжанов]], [[Меңдіғали Сүлейменов]] сынды мирасқорларын жинайды. Сол дәуірде әйгілі болған Көкбала, Менетай, Менқара, Сүгірәлі, Торғайбай, Шора сынды домбыра тарту шеберлері де Құрманғазыны ұстаз тұтқан.
Құрманғазы сахараның даңғыл көкірек дәулескер күйшісі [[Есжан|Соқыр Есжанның]] алдын көріп, [[Дәулеткерей Шығайұлы|Дәулеткерей]] сияқты жайсаң күйшімен сырлас болып, [[Шеркеш]], [[Байжұма]], [[Баламайсаң]] сияқты күйшілердің өнерінен өнеге алған.
== Шығармалары ==
Құрманғазының ғұмыр кешкен уақыты, әсіресе оң солын танып, өмір-тіршілікке белсене араласа бастаған кезі мейлінше күрделі еді. Бұл кезең патшалық Ресей жүргізген отаршыл саясаттың ең бір қарқын алған, әбден құныққан, шектен шыға басынған кезі болатын. Қашанда ел басына келген нәубеттің ауырлық тауқыметі ең алдымен еңсесі биік ерлердің иығына түсетін әдеті. Замана зобалаңы Құрманғазыны да от-жалынымен шарпып бағады. Оның «[[Түрмеден қашқан]]», «[[Кісен ашқан]]», «[[Ертең кетем]]», «[[Бозқаңғыр]]», «[[Пәбескі]]», «[[Терезеден-есіктен]]», «[[Бозшолақ]]», «[[Бұқтым-бұқтым]]», «[[Не кричи, не шуми]]», «[[Арба соққан]]», «[[Аман бол, шешем, аман бол]]», «[[Қайран шешем]]» сияқты күйлері замана басқа салған зобалаңның бір-бір бекеті сияқты. Ол қатал тағдырдың кез келген талқысына өнерімен жауап беріп, өнерімен белгі қалдырып отырған.
Құрманғазы өмірге ғашық күйші. Тіршіліктің нұрлы сәттеріне ол балаша қуанып, қалтқысыз сезімге бөлене алады. Оның «[[Қызыл қайың]]», «[[Ақжелең]]», «[[Адай күйі|Адай]]», «[[Сарыарқа (Құрманғазының күйі)|Сарыарқа»]]
Құрманғазыны суреткер ретінде айрықша даралап көрсететін қасиет – ол концептуалды күйші. Бір ұрпақ емес, екі ұрпақ емес, бірнеше ұрпақтың тағдырына ықпал ететін заманалық құбылыстарға бойлай үңіліп, ой толғау Құрманғазының рухани болмысына тән. Оның «Жігер», «Көбік шашқан», «Кішкентай», «Ақбай» сияқты күйлері өзі ғұмыр кешкен заманның тарихи-әлеуметтік болмысына берілген күйші философтың бағасы.
| |||