Жидебай батыр: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Қазақ халқының құбы қалмақ шапқыншылығына қарсы күресі бес жарым ғасырға, берісінде Жоңғар мемлекетімен соғысы екі ғасырға созылды.

Ұзаққа созылған осы соғыстың жайы туралы әртүрлі аңыз, әңгіме жыр түрінде жеткен шежіре ұлан-ғайыр. Ойрат билеушісі Хара Хуланың баласы Батур қонтайшы бір орталыққа бағынған Жоңғар мемлекетін құрды. 1635-1653 ж. Батур қонтайшының тұсындағы алғашқы соғыс 1635 жылы болды. Жәңгір хан мен Жалаңтөс баһадүр бастаған қазақ қолы жоңғарларға қарсы тұрды. Бұдан кейін 1652 жылы жоңғарлар үлкен дайындықпен келіп, тұтқиылдан шабуыл жасады. Қазақтар жеңіліс тауып қол бастаған Жәңгір хан опат болды. Осыдан бастап жоңғарлардың қазақ жеріне жорықтары үдей түсті.18 ғасырдың басында 1711 – 1712, 1714, 1718-1725, 1742 жылдары қазақ елі жоңғарлардан көп зардап шекті, солардың бірі Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама деген атпен ел есінде сақталған соғыс еді.<ref>Артықбаев Ж.О., Жакин М.С. Шет өңiрiнiң тарихы.- Қарағанды: ҚарМУ, 1998.- 275 бет. </ref> Тұтқиылдан тиген құба қалмақ қазақтарды солтүстік – батысқа қарай тықсырып тастады. Жоңғарлар, Еділ қалмақтары, Жайық қазақтары, башқұрттар жан – жақтан шабуыл жасап, қазақтардың жойылып кету қауіпі төнді. Осы кезеңде Тәуке хан сияқты ел басшысының керек екендігі көрінді. [[Тәуке хан|Тәуке]] (Тәуекел – Мұхаммед – Батыр хан) 1718 жылы қайтыс болған еді. Жоңғар хандығының билеушісі Сыбан Рабдан (1697–1727) ел басшысыз қалған осындай кезеңді шебер пайдаланды. Бұл тұста қазақ хандығы ішкі жағынан ыдырай бастаған болатын. Жеті жарғы бойынша тәртіпке салынған заң жүйесі бұзылып, береке,бірлік әлсірейді. 1723 жылдың қысы қазақ даласында қайың сауған ақ тышқан жыл болып халық қатты жұтайды. Осы жұттың көктемін қазаққа шабуыл жасаудың оңтайлы кезеңі деп тауып жоңғарлар жетпіс мың әскерімен жеті бағытта шабуылға шығады. Бірінші мыңдықты Сыбан Рабданның баласы Халдан Серен басқарады. Ол Балхаш көлі маңындағы елдерді шабады. Екінші түменге Сыбан Рабдан қонтайшының інісі Жолан Бату қолбасшылық етіп, Алтай, Емел аралығы арқылы Көктал өзеніне өтеді. Үшінші қолмен Сыбан Рабданның немересі Әмір Сана Нұра өзені бойында соғыс салады. Төртінші оқиға Халдан Сереннің баласы 18 жастағы Серен Доржа басшылық жасап, Шелек өзеніне жетеді. Бесінші онмыңдыққа Халдан Сереннің тағы бір баласы Дода Доржы ноян қолбасшы болып Шу өзеніне беттейді. Жетінші қолды Сыбан Рабданның өзі басқарып Іле өзеніне қарай өтеді. Барлық қолды бақылау, жетекшілік жасау Сыбан Рабданның інісі Шоны Добаға тапсырылды. Сөйтіп, жойқын соғыс басталады. Осыншама әскер, қыстағы ауыр жұт, елдің ішкі берекесіздігі қосылып қазақтардың бейберекет, ес – ақылынан айырылып босуына мәжбүр етеді. Қазақтар жан – жақтан көмек сұрайды. Бірақ ешкім көмек бермей қазақтар өз күшімен ұрыс салады. Соғыс ұзаққа созылып қырғын үдей түседі. Қазақтардың үштен екідейі қырылады. Осы тұста бірлік өте қажет еді. Батырлар қол жиып бас біріктіре бастайды. Жан – жақтағы күшті топтастыру үшін Ерасыл батыр (Қаракерей Қабанбай) бас батыр болып тағайындалады.

Батырлар келіп жатыр дамыл алмай,