Арнайы әлеуметтану

Арнайы әлеуметтану — тұтас қоғамның және әлеуметтік процестердің белгілі дәрежеде тәуелсіз, өзіндік жүйелерін зерттейтін әлеуметтану ғылымының дербес салаларының жиынтық атауы. А. с. тұжырымын алғаш рет америкалық социолог Р.Мертон енгізген. Мақсаты — социол. білімнің эмпирикалық (қолданбалы) және теориялық бөлімдері арасындағы ерекше, белгілі дәрежеде тәуелсіз жүйелерін зерттеу. Әрбір әлеум. теория әр түрлі әлеум. қоғамдар мен салаларды, ин-ттар мен процестерді, олардың жалпы және өзіндік байланыстарын, сипаттарын, пайда болу жағдайларын қарастырады. Қазіргі социол-да арнайы әлеум.-психол. зерттеу салаларының бірнеше топтары пайда болған: 1). адамның негізгі қызмет ету формалары мен түрлерін зерттейтін салалар (бос уақыт социологиясы, еңбек социологиясы, тұрмыс социологиясы т.б.); 2). социология және гуманитарлық ғылымдар шекарасында қалыптасқан салалар (құқық әлеуметтануы, экон. әлеуметтану, саясат әлеуметтануы, мәдениет әлеуметтануы, дін әлеуметтануы т.б.); 3). қоғамның әлеум. құрылысын, құрамдас бөліктерін және өзара қатынастарын зерттейтін салалар (әлеум. топтар теориясы, қала социологиясы, ауыл социологиясы т.б.); 4). әлеум. ин-ттар қызметін зерттейтін салалар (басқару әлеуметтануы, отбасы әлеуметтануы, білім беру әлеуметтануы, ғылым әлеуметтануы т.б.); 5). Кертартпа әдет пен мінез-құлықты зерттейтін салалар.