Саясат

Саясат (гр. politika — мемлекетті басқару өнері) — алғашында мемлекеттік және қоғамдық істер немесе мемлекеттік басқару шеберлігі деген мағынаны білдірген. Кейін келе оның мағынасы кеңейді және мынаны білдіреді:

1. Өз мүдделерін іске асыруға, қорғауға бағытталған және саяси билікті басып алуға, қолында ұстауға, оны пайдалануға тырысушылықпен байланысты мемлекеттер, топтар, ұлттар, үлкен әлеуметтік топтардың арасындағы қатынастар саласындағы азаматтар мен жеке адамдар билігінің мекеме, бірлестіктердің қызметі;
2. Мемлекеттің істеріне қатынасу, оның қызметінің түрін, мақсат, мазмұнын, анықтау;
3. Адамзат қоғамының даму тарихында бұл ұғым көбінесе шебер жасырылған басшылар мен оның сыбайластарының ниеттерін, мақсаттарын және амал-әрекеттерінің түрлерін білдіреді;
4. Әдеттегі тілде - адамдардың өзара қатынастарында белгілі бір мақсатқа жетуге бағытталған іс- әрекеттің сипаты;
5. Мемлекеттік және қоғамдық өмірдің күнделікті мәселелер немесе оқиғалар жиынтығы.

Мақсаты

Саясаттың негізгі функциялары — қоғамдық өмірдің негізгі салаларын интеграциялау, қоғамның біртұтастығын және тұрақтылығын қамтамасыз ету.

Саясаттағы бұқаралық көңіл-күй

Саясаттағы бұқаралық көңіл-күй - адамдар қауымының басым көпшілігін қамтитын психологиялық жағдай. Адамдар үшін субъективті сигналды реакция жайлылық пен жайсыздықты, әрі негізгі үш жағдайды білдіреді:

• біріншіден, жалпы өмірдің әлеуметтік-саяси жағдайларымен көңіл толушылық немесе көңіл толмаушылық деңгейін білдіреді;
• екіншіден, анықталған жағдайдагы адамдардың әлеуметтік-саяси талаптарын жүзеге асыру мүмкіндіктерін субъективті бағалау;
• үшіншіден, талаптарын жүзеге асыру үшін жагдайларды өзгертуге ұмтылу.

Саясаттағы бұқаралық көңіл-күй "саяси сана", "саяси мәдениет", "саяси мінез-құлық", "саяси жүйе" сияқты ұғымдарга қатысты субкатегория болып табылады. Бұқаралық көңіл-күй кеңестік қоғамтанудағы дәстүрлі "қоғамдық көңіл-күймен" сәйкес емес. Олар тек әлеуметтік-ережелік бөліктерден тұрмайды, оған басқа құрамдас бөліктер кіреді.

Бұқаралық көңіл-күй табиғаты екі фактор арасында айырмашылық туындаған жағдайда көрінеді - адамдар талаптары (белсенді емес түрде - күту) бір жағынан басым көпшілікке ортақ бұқаралық мұқтаждықтар мен мүдделермен, екінші жағынан өмірдің шынайы жағдайларымен байланысты. Уайымдау түріндегі реакция сан алуан түрде болуы мүмкін - жеккөруден қуануға дейін. Белсенді емес көңіл-күй түрлері: селқостық пен апатия. Жалпы саясаттағы бұқаралық көңіл-күй әлеуметтік-саяси шындықты көптеген адамдардың, бұқараның мүдделері арқылы субъективті бағалау нәтижесі.

Еуропалық парламент

Бұқаралық көңіл-күйдің пайда болу себептері

Карл Маркс - алғашқы саясаттанушылардың бірі.

Бұқаралық көңіл-күйдің пайда болу себептерінің негізінде екі фактордың өзара әрекеті жатыр.

1. Бір жағынан, объективті фактор, яғни іс-жүзіндегі шындық.
2. Екінші жағынан, субъективті фактор, яғни адамдардың іс-жүзіндегі шындық туралы түсініктері. Қоғамда бұқаралық көңіл-күйді білдіру оның әлеуметтік-саяси құрылымының біртектілігімен байланысты. Жүйе жіктелген, плюралистік болған сайын онда өзіндік мүдделері мен талаптары бар әртүрлі топтар да көбейеді. Олардың әрқайсысының өз көңіл-күйі болады.

Бұқаралық көңіл-күй нақты бір топтар арасында пайда болып, жылдам тарау арқылы бұқараны өзінің субъектісі ретінде дайындайды. Бір жағдайда жиналған немесе жиналмаған топ болса, екінші бір жағдайда ол бұқаралық әлеуметтік-саяси қозғалысқа айналады. Кей жағдайда бүкіл қоғам немесе қоғамның басым бөлігі бұқаралық көңіл-күйдің субъектісіне айналады.

Ұлыбританиялық парламент

Бұқаралық көңіл-күйдің негізгі қызметтері

Бұқаралық көңіл-күйдің негізгі қызметтері - саяси-психологиялық дайындық, адамдардың үлкен қауымдастығының әлеуметтік-саяси әрекетін қалыптастыру және себебін қамтамасыз ету. Бұқаралық көңіл-күй топты біріктіре отырып бұқаралық әрекетке айналады. Бұқаралық көңіл-күйдің саяси мінез-құлықты реттеу және көрсету қызметтері саяси жүйені модификациялауға әкеледі. Стратегиялық саяси-психологиялық бағалау қызметі саяси шындыққа қатысты, оны түсіну тәсілін, қандай да бір саяси ойды қалыптастырады.

Бұқаралық көңіл-күйдің ықпал ету мүмкіндіктері бар. Олар насихаттық-идеологиялық (талаптарды алдап-арбау) және әлеуметтік-саяси (шынайы өмір деңгейін алдап-арбау). Бұқаралық көңіл-күйді талаптар мен оларға қол жеткізу мүмкіндіктерін теңестіру арқылы тұрақтандыруға болады.

Саясаттағы гомеостазис

Саясаттағы гомеостазис – қандай да бір жүйенің қозғалмалы тепе-теңдік жағдайы, ол осы тепе-теңдікті бұзушы ішкі және сыртқы факторларға қарсы әрекет жасау арқылы сақталады. Гомеостазис алғаш физиологияда ағзаның ішкі саласының тұрақтылығы мен оның негізгі физиологиялық қызметтерінің тұрақтылығын түсіндіру мақсатында қолданылған. Бұл идея америкалық физиолог У. Кеннонмен "дене даналығы" туралы ілімінде өзінің тұрақтылығын үздіксіз қолдайтын ашық жүйе ретінде дамытылған. Жүйеге қауіп төндіретін өзгерістер туралы хабарлар алысымен ағза оның тепе-теңдік жағдайын қалыпқа келтіргенше жұмыс жасайтын құрылысты іске қосады. Кейін келе гомеостазис принңипі психологияда, одан кибернетикада, ал 60-шы жылдары саяси және әлеуметтік жүйе теориясында қолданыла бастады.

Саяси ғылымда гомеостазис қағидаты қоғам саяси жүйесінің қызметі мен әлеуметтік-динамикасын талдағанда қолданылады. Сонымен бірге, жүйе бөліктері ретінде қызмет жасаушы кейбір жүйелік ұйымдарды (мемлекет, партия, кәсіподақтар) талдағанда қолданылады. Саяси гомеостазис - саяси жүйенің қозғалыстағы тепе-тендік жағдайы, ол оның биліктік құрылымдары мен оған ықпалдасқан саясат субъектілерінің кез келген ішкі және сыртқы факторларға қарсылық әрекеттерімен сақталады.

Саяси гомеостазис негізін функңионалдық тәуелділік құрайды. Қоғамның саяси жүйесіне қатысты оның биліктік қызметтеріне көңіл бөлінеді. Яғни, ол өзінің дамуы үшін және өзін-өзі сақтауы үшін қандай да әрекет жасайды. Кез келген ашық жүйе сияқты қоғамның саяси жүйесі әлеуметтік ортаға кірісе отырып, өзінің сапалық айқындылығын сақтайды. Саяси гомеостазис ашық жүйенің сыртқы әлеммен өзара қатынасы және саяси жүйенің әлеуметтік ортамен өзара қатынасы сыртқы әлемге икемделуіне екіжақты ықпал етеді: бір жағынан, ішкі өзгерістер, екінші жағынан, жүйелік объектінің ортаға белсенді ықпал етуі, оның өзіне қажетті ресурстарды игеру мен тартуға икемделуі. Осы икемделу қоғам саяси жүйесінің өзін-өзі реттеу мен өзін-өзі ұйымдастыру тетігінің негізін құрайды. Бұл күрделі ұйымдасқан объектінің ықпалдасу, мақсатқа жету сияқты функционалдық қасиеттерін анықтайды. Саяси жүйенің саяси гомеостазис белсенді қызметі дау-жанжалдардың алдын алуға мүмкіндік береді.

Саясаттағы жалғандылық

Саясаттағы жалғандылық - заттардың шынайы жағдайын мақсатты түрде бұрмалауды білдіретін қарым-қатынас құбылысы. Жалғандылық тексеру қиын және мүмкін емес сөздік мәліметтер мазмұнынан көрініс табады. Жалғандылық - сөздік қызметгің саналы нәтижесі, оның мақсаты - аудиторияны адастыру. Жалғандылық өтірік алдаушының жеке, әлеуметтік немесе саяси басымдықтарға қол жеткізуге ұмтылысынан туындайды.

Жалғандылық - алға қойған мақсатты немесе келеңсіз салдарларды болдыртпау үшін шындықты бұрмалаудан көрініс табатын мінез-құлық түрі. Жалғандылық әдетке айналған жағдайда ол жеке тұлғаның қасиетіне айналып бекиді. Саясаткер көп жағдайда шындықты бұрмалауы мүмкін. Жалғандылық себептері ретінде ұят сезімі, яғни саясаткер өзінің қандай да бір әрекетін жасырғысы келеді; жазаланудан қорқу, сталиндік нәубет кезінде құрбандар қорыққандарынан өтірік көрсетулер берген; өзін дәлелдеуге ұмтылудан көңіл аударту, таңқалдыру тілектерінен туын¬дайды.

Саясаттағы жеке тұлғаның рөлі

Саясаттағы жеке тұлғаның рөлі - жеке түлғаның саяси мәртебесі мен саяси мәдениеті, саяси кәсібилігінен туындайтын саяси қатынастарға, саяси үрдіске ықпал ету шарасы, деңгейі. М.Вебер саясаттың үш түрін жіктейді. Және оған қатысуына байланысты саясаткер-тұлғаның үш тү¬рін көрсетеді. "Жағдайға байланысты, кездейсоқ" саясат - саяси қатысудың түрі, бұл жағдайда жеке тұлға өз еркін ара-кідік, тіптен саяси акциялардың маз¬мұны, сипаты мен бағыты туралы ойланбай жүзеге асырады. "Қосымша" сая¬сат адаммен қажет және мұқтаж болған жағдайда басқа қызметімен қатар жүзе¬ге асырылады. Саясатпен "қосымша" айналысатын адамдар үшін саяси қызмет басты болып есептелмейді. Кәсіби саясат бұл жеке тұлғаның кәсібі болып табылады. Кәсіби-саясаткер - саяси кеңестер мен ұсыныстар беруге қабілетті талдаушы, билік технологиялары бойынша маман. Жоғарыда көрсетілген жағдайлардағы саясатта жеке тұлғаның қатысуынан оның рөлі анықталады.

Саясаттағы интеллигенция

Саясаттағы интеллигенция (лат. intelligenta - «түсіну», лат. intelligens - «ойлаушы») — еңбек бөлінісі мен қоғамдық үйыммен анықталатын орынды алады. Өндірісті қатынастарының дамуына байланысты интеллигенция рөлі де артып отыр, ол саяси өмірдің маңызды факторына айналуда.

Саясаттағы интеллигенцияны екіге бөліп қарастыруға болады: жоғары деңгейде жіктелген жалдамалы жұмысшы күші және "еркін" ойлаушылар. Жалдамалы жұмысшы күш ретінде интеллигенция бүкіл саяси құрылымды қамтиды. Бұл - қызметкерлер, бюрократия, саяси партиялар мүшесі, идеологтар, элита өкілдерінің бір бөлігі. Сонымен интеллигенцияның бұл бөлігі қарама-қайшылықты жағдайда, себебі олардың сана еркіндігі саяси институттарға енулеріне байланысты корпорация заңдарымен шектеледі.

Интеллигенцияның екінші бөлігі сандық тұрғыдан көп емес, әрі олар идеологиялық міндеттерден еркін. Бұл әлеуметтік топ нақты әлеуметтік-саяси қатынастардан жоғары тұрады. Олардың саяси және әлеуметтік тәжірибені саналы түсінуге толық мүмкіндіктері бар. Өз кезегінде бұл қоғамға өзін ұйымдастыруда, әлеуметтік сілкіністерді азайтуға көмектеседі.

Саясаттағы ислам

Саясаттағы ислам - ислам барлық болмыс пен фәни, адам өміріндегі ең маңызды ұғымдардың бірі. Ислами ұғымда бұл дін - абсолютті құдірет иесі Жаратушы тарапынан ең алғашқы адамнан ең соңғы адамға дейінгі барлық адамзатқа және заманаға жіберілген дін. Ислам сөзінің түбірі арабшадағы "сәлиме", "силм" етістігі. Бұл сөздер сөздікте бейбітшілік, тыныштық, амандық, татулық, келісім, мойынсыну, сенімділік дегенді білдіреді. Ислам сөзі сенім мен ұжданды да қамти отырып, бұларға қоса бейбітшілік пен татулықты, жүгіну мен тепе-теңдікті, әсілі, тұтастай өмір сүру салтын білдіреді. Ислам - Құран Кәрімде есімдері аталған барлық пайғамбарларга жіберілген иләһи (тәңірлік, құдайы) діндердің ортақ аты.

Құран Кәрім аяттары бойынша мұсылмандар Аллаһ Тағалага, оның елшісі Мүхаммедке (с.а.у.) және мұсылман әміршілерге бағынуга міндетті. Мұсылмандардың істерін реттеуші басшы еркін сайлау арқылы қызметке келеді. Ислам құқығында "бигат" деп аталатын дауыс беру азаматтардың ерікті түрде ризашылық білдіруімен болады. Қоқан-лоқымен, яки күшпен жасалған биғат жарамсыз болып табылады. Басшының міндеті - аяттарда көрсетілген қағидалар негізінде және кеңесе отырып елді басқару. Кеңесе отырып басқару исламдагы мемлекет басқару жүйесінің басым сипаты болып табылады. Ислам діні - барлық қатынастар мен іс-әрекеттерде орта жолды уағыздайтын дін.

Саясаттағы компьютерлік-коммуникациялық технологиялар

Саясаттағы компьютерлік-коммуникациялық технологиялар - XX г. екінші жартысында дамыған демократиялық мемлекеттер азаматтардың ақпаратқа қол жеткізу жолында екі төңкерісті бастарынан кешірді, соның нәтижесінде бұқаралық білім мен бұқаралық теледидар пайда болды. Саяси кеңістікті қайта құруда үлкен рөл атқарған ақпараттық саяси нарықты электронды БАҚ пайда болуы, саяси коммуникаңияда сүхбаттық тәсілдің пайда болуы, "электронды қауымдастықтың" қалыптасуы және т.б. Мінеки, осыған байланысты мемлекеттік билік үшін бәсекелестіктің мүмкіндіктері сапалы түрде өзгерді. Жаңа ақпараттық және коммуника-тивтік технологиялар саясат саласындағы көптеген мәселелерге қатысты ұстанымдар мен қағидаларды өзгертті.

Интернет

Саясаттағы компьютерлік-коммуникациялық технологиялардың қатарында - Интернет. Интернет - бұл әлемдік компьютерлік тор, жүз мыңдаған мемлекеттік, корпоративтік, қоғамдық, білім берулік және үй жағдайындағы ақпаратпен алмасу тәсілдері. Ол XX ғ. 60 жж. АҚШ қорғаныс министрлігіндегі информатика мен компьютер саласындағы зерттеулер жобасының шеңберінде жүргізілген ізденістер нәтижесінде пайда болған.

Интернет коммуникаңиясында нәсілдік, жастық, жыныстық кедергілер жоқ. Интернет соңғы кезеңде сайлау компанияларын жүргізуде кеңінен қолданылуда. Мысалы, сайлау компаниясын ұйымдастырушылар партиялар немесе қозғалыс жетекшісінің веб-парақтарын құру арқылы қосымша өз қолдаушыларын жұмылдыруға мүмкіндік алады.

Саясаттағы клиентализм

Саяси көшбасшының өзіне берілген жақтастарымен өзара қарым-қатынасының түрі; "патрон" мен төменде тұрған "клиентеллдік" (патрон қолынан "тамақтану") топпен қатынасы. Қатынастар қатаң сатылықпен ерекшеленеді әрі басқа жаңа мүшелер үшін жабық топ. Мұндай бейресми топты белгілі бір деңгейдегі көсем басқарады. Ал топ мүшелері оның жеке жетістіктеріне тәуелді. Клиентализм патриархалдық, жартылай патриархалдық және жартылай феодалдық қоғамдарға тән. Сонымен бірге ескі әлеуметтік-саяси жүйенің құлдырауы нәтижесінде пайда болған өтпелі түрдегі жаңа құрылымдарға да тән.

Дамыған елдердегі клиентализм саяси әмірде азаматтық қоғамның өмірлік заңдары мен ережелерімен шектелген қысым көрсету топтары мен лоббистік жүйе арқылы жасырын түрде өмір сүреді.

Саясаттағы қалжың

Саясаттағы қалжың маңызды және күлкілі жағдайды біріктіретін құбылыс қарама-қайшылығын бастан кешіру, адамдардың психикасына, эмоциялық күйіне ықпал ету тәсілі. Қалжың тек санаға ғана емес, сонымен бірге адамның мінезі мен темпераментін білдіретін психикалық қабілетіне де қатысы бар. Қалжың - маңызды құбылысты күлкілі және жетілмеген ретінде көре алу.

Саясаттағы қаскүнемдік

Саясаттағы қаскүнемдік - нақты саяси мақсаттарға қол жеткізу немесе біреулерге қарсы саяси күштердің біріккен әрекет жасауы үшін бірнеше адамның құпия келісімі. Қаскүнемдік - теріс, бұзушы бағытымен ерекшеленетін саяси интриганың түрі. Қаскүнемдік барлық кезде "қарсы" бағытталады, еш уақытга "қарсы емес" болмайды. Сәтті болу үшін құпия келісімге отырушылар саны аз болып келеді.

Сондықтан "реакциялық күштердің қаскүнемдігі" деген сөз насихаттық-идеологиялық сипатта қолданылады.

Тарихтан танымал қаскүнемдік көбінесе жеке бағытталған сипатта болды, негізінен нақты бір жеке тұлғаларға, билік иелеріне бағытталған. Ал жеке тұлғаларға емес, идеяларға, жалпы жүйеге қарсы қаскүнемдіктер сәтсіз аяқталған. Мысалы, 1825 жылы патшалық Ресейдегі самодержавие мен крепостнойлық жүйеге қарсы ұйымдастырылған декабристер қаскүнемдігі.

Ӏс-жүзінде қаскүнемдік - билік және ықпал үшін күрестің тиімді құралдарының бірі. Тарихи алғашқы қаскүнемдік саяси қарсыластардың көзін жоюға, оларды өлтіруге бағытгалған. Бірақ саясаттың демократиялануы мен адамилануына байланысты қаскүнемдік өзінің түпкі мақсаттарын да өзгертті. Енді оппонентті саяси ысыру жеткілікті.

Саясаттағы либидо

Зигмунд Фрейд

Саясаттағы либидо (лат. libido - «тілек», «тартымдылық») — З.Фрейд психоанализінің негізгі ұғымдарының бірі, энергия, сексуалдық сипаттағы тартымдылық көзі. Психоанализ либидоны адам мінез-құлқының мотиві ретінде қарастырады. З.Фрейд либидоны өмірге ұмтылу синонимі ретінде қарастырды. Либидо - өркениет, соның ішінде саясат негізі. Қазіргі заманғы психоанализдік тұжырымдарда либидо билікке ұмтылудың қозғаушы күші ретінде қарастырылады. Сонда саясаткер ләззаттық қанағаттанбаған, оның орнын саяси билік үшін күреспен толықтыруға тырысатын адам ретінде көрсетіледі.

З.Фрейд бойынша, біз болашақта тиімді саясаты бар жоғары дамыған өркениетке жетеміз, бірақ оны импотент-саясаткерлер басқарады.

Саясаттағы мақсат

Саясаттағы мақсат - саяси қызметтің тиімділігін айқындаушы маңызды құрылымдық элемент. Саясатта мақсат - саясат субъектісінің мүддесі мен мұқтаждықтарына сәйкес келетін нәтижеге қол жеткізу бейнесі. Мақсатнақты саяси қызметтің бастауы емес, оның орталығы. Ол реттеушілік қызметін атқарады. Яғни, саясат субъектілерінің мүдделері мен мұқтаждықтарына сәйкес болашақ әлеуметтік-саяси құбылыстар моделін қалыптастыру. Мақсат үш негізгі бөліктен тұрады:

• саясат субъектілерін қызықтыратын объекті мәні туралы білім;
• өзінің негізі ретінде саяси мәселе;
• саяси қызмет нәтижесіндегі болашақ туралы түсінік.

Саясаттағы маргиналдылық

Саясаттағы маргиналдылық (лат. marginalis - «жақ», «шет» дегенді білдіреді) — мемлекеттік шектеулер жеке тұлғалық қарым-қатынас мазмұнын индивидтің қалыптасу ортасы ретінде анықтайтын әлеуметтік өмір түрі. Саяси маргиналдықтың негізі - жалпы үйлесімділік пен жақсы өмір сүру идеясы арқылы жеке тұлғаның әлеуметтік трансформация.

Саяси маргиналдық саяси сана ерекшеліктерімен анықталады. Ол әлеуметтік шындықтан туындайды. Саяси маргиналдық жеке тұлғаның, топтың санасы мен мінез-құлқының әлеуметтік сапасы. Маргиналдық дегеніміз - жеке тұлға мен топтың мәнін анықтайтын алғашқы әлеуметтік субстраттан бөлінуі, қоғамдық байланыстарын тоқтатуы. Сонымен бірге, принципті түрде ықпалдастық байланыстарды қайта қалпына келтірудің мүмкін еместігі. Маргиналды жеке тұлға-аралық, шектелген адам. Ол әлемдегі өзінің орнын қандай да бір жалған бұқаралық топ, қозғалыстар мүшесі ретінде ғана сезіне алады. Маргиналдар ортақ мүдде немесе мақсатпен бірікпейді. Олар тарихи тамырдың, дәстүрдегі сабақтастықтың жоқтығымен сипатталады. Маргиналдарда қорқыныш, үрей, цинизм сияқты психологиялық сезімдер басым.

Жеке тұлғаларды маргиналға айналдыру құралдары:

• меншіктен аластату,
• қатаң мемлекеттік бақылау,
• жалпы ішкі миграция және
• қоныс аудару саясаты.

Саясаттағы мінез

Саясаттағы мінез - жеке тұлғаның, адамдардың әлеуметтік қауымдастығының саяси билікті жүзеге асыруға, өздерінің саяси мүдделерін қорғауға қатысу түрі. Саясаттағы мінездің екі негізгі түрін көрсетуге болады: саяси іс-әрекет және саяси әрекетсіздік.

Саясаттағы психологиялық қысым

Саясаттағы психологиялық қысым - үкіметтік органдарға, саяси және әлеуметтік құрылымдарға тікелей немесе жанама ықпал ету әдістері мен тәсілдер жиынтығы. Саясаттағы психологиялық қысымның субъектілері формальды немесе формальды емес топтар, ұйымдар, қозғалыстар, т.б. Дж. Магдвик пікірінше, саясаттағы психологиялық қысым субъектілері - "үкімет саясатын, оның негізгі және әкімгершілік аспектілерін әр түрлі ықпал ету түрлерін қолдану арқылы өзгертуге ұмтылатын, әрі үкіметтік билікті қолына алғысы келетін топтар".

Саясаттағы психологиялық қысымның субъектілері тұрақты, белгілі бір құрылымы бар, күтпеген болуы мүмкін. Саясаттағы психологиялық қысымның субъектілері өкілетті және атқарушы билік институттарына ықпал ете алады; олар саяси партиялармен, қоғамдық ұйымдармен, жергілікті билік органдарымен одақтаса немесе күресе алады.

Саяси постер

Саясаттағы романтизм

Саясаттағы романтизм - белгілі бір әлеуметтік үлгіге қол жеткізуге бағытталған саяси түсініктер кешені, ол саяси қызметті сол мақсатқа бағындырады. Саясаттағы романтизм қоғам өмірінің барлық салаларын түбірімен өзгертуге бағытталған төңкерістік идеяларға тән. Төңкерістік романтизм - кез келген төңкерістік идеологияның негізгі элементі, ол ер жүректілік, құрбандықпен байланысты. Бірақ оның саяси тәжірибедегі өміршеңдігі идеалды жобаны жүзеге асыру қағидасының сақталуымен байланысты. Уақыт өте келе идеалды мақсат пен оған жету әдістерінен көңілі қалуына байланысты романтикалық көңіл-күй құлдыраушылыққа ұшырайды. Романтиктер прагматиктерге орын береді. Саясаттағы романтизм жеке әлеуметтік топтар, әсіресе, жастар санасында ұзағырақ сақталады. Көп жағдайда Саясаттағы романтизм теориядан аспайды. Саясаттағы романтизм нақты принциптерді, мінез-құлық үлгісін, шындықты әсіре қабылдау тәсілін білдіреді. Ол лексика мен символикадан да көрініс табады. Саясаттағы романтизм саяси тірлікті жоққа шығару, сайлау проңедуралары мен парламенттік күрес әдістерінің тиімділігіне күмәнмен қарау тән. Саясаттағы романтизм төңкерістік сипатта болуы міндетті емес, ол демократиялық, гумандық идеалдардан да тұруы мүмкін. Саясаттағы романтизм саяси тәжірибеде адам табиғатының жақсы қасиеттерін пайдалануға бағытталады.

Саясаттағы символдар

Саясаттағы символдар (гр. symbolon - белгі дегенді білдіреді) —белгі, үлгі көмегімен саяси мазмұнды беру тәсілі. Символдар - көне дәуірден таным және коммуникация жолдары. Саясатта символдар қандай да бір саяси құбылыстарды білдіреді. Саясатта кең тараған символдар ту, жалау, әнұран, елтаңба. Бұл белгілер саяси жүйе, оның тарихы, қазіргі кезеңі мен болашағын толық білдіреді.

Саясаттағы стратегия мен тактика

Никколо Макиавелли - әлемдегі әйгілі саясаттанушылардың бірі

Саясаттағы стратегия мен тактика - саяси үрдісті жоспарлау мен басқару деңгейлері. Стратегия қозғалыстың жалпы мақсаты, оған қол жеткізетін қағидаттары мен тәсілдері ретінде қалыптасады. Ол идеологиялық теориялар, манифест, саяси партиялар бағдарламасы арқылы жүзеге асады. Тактика - стратегиялық үрдісті кезеңдер мен дәуірлерге бөлу. Тактика қадамдары стратегиялық мақсатқа сай келуі керек.

Қызмет мақсаты мен оған жету жолы, құралдары арасында қарама-қайшылық туындауы мүмкін. Саяси тарихта бұл қарама-қайшылықты шешудің бірнеше тәсілдері ұсынылған. Мысалы, Н.Макиавеллидің "мақсат құралды ақтайды", "ең бастысы - мақсат, ал қозғалыс түк те емес" деген сияқты танымал тезистері бар.

Саясаттағы субъект және объект

Саясаттағы субъект және объект - саясат субъектілері іс-әрекет жасаушы адам немесе әлеуметтік топ.

Саясаттың субъектісі

Саясаттың субъектісі деп өз мүдделеріне байланысты саяси өмірге белсене араласып, басқалардың санасына, іс-әрекетіне, жағдайына ықпал ететін, саяси қатынастарға белгілі өзгерістер енгізетін, саясатты жасайтын адам, ұйым не әлеуметтік топты айтады. Саясат субъектісінің құрамы, іс-әрекеттерінің түрлері, тәсілдері, көздеген мақсат-мүдделері және т.б. қоғамның нақты, тарихи жағдайымен айқындалады. Оған азаматтар, әлеуметтік топтар, ұлттар, қоғамдық-саяси ұйымдар, мемлекет жатады.

Саясат объектісі

Саясат объектісі көп түрлі саясат дүниесі болып табылады, бұған мемлекетті, саяси институттарды, билік нысандарын және олардың қоғамдық жүйедегі рөлін зерттеуді жатқызуға болады, бүл оның саяси қозғалыстардың, партиялардың, сайлау жүйелерінің маңызы мен рөлін талдау, сайлаушылардың саяси мінез-құлқының әртүрлі нысандарын және олардың мотивациясын, бұқаралық ақпарат құралдарының рөлін және олардың қоғамдық пікір қалыптастыруға тигізетін әсерін зерттеу.

Саясаттағы субъективизм

Саясаттағы субъективизм - табиғат пен қоғамның объективтік даму зандылықтарын теріске шығаруға тырысатын көзқарас. Оны жақтаушылардың ойынша, саяси өмір саясатты жасаушы субъектілердің (әсіресе, басшылардың) ерік-жігеріне, ынта-ықыласына, мақсат-мүддесіне байланысты дамиды.

Саясаттағы тәлкек

Саясаттағы тәлкек - жоққа шығару немесе күлкі ету, өтірік келісім немесе қолдау түрінде болады. Күнделікті өмірде тәлкек "мазақ ету", "күлкі ету" дегенді білдіреді. Көне дәуірде тәлкек шешендік тәсіл ретінде қолданылған. Осы шешендік түсіндіру XVIII- XIX ғғ. дейін қолданылды.

Тәлкек басқаша айтуға негізделеді. Ақиқат бүркеме сөзбен беріледі. Тәлкекте күлкілі маңызды ретінде жасырылып, ал теріс баға ашық айтылмайды. Тәлкекте объектіге теріс қатынас басым, ал әзілде керісінше маңызды күлкілі ретінде жасырылады және оң қатынас басым. Саясаттағы тәлкектің бір түрі - сарказм, адамды немесе құбылысты аямай, теріс бағалап мазақ ету.

Саясаттағы үлгілеу

Саясаттағы үлгілеу - таным объектілерін олардың үлгілерінде зерттеу әдісі; шынайы құбылыстар үлгілерін құру мен зерттеу. Саясатта пәндік үлгілеу өте сирек кездеседі. Яғни, зерттеуді шынайы объект қасиеттерін көрсететін үлгіде жүргізу. Белгілік үлгілеуде үлгі рөлін сызбалар, жоспарлар, саяси бағдарламалар атқарады.

Үлгілеу - саяси танымның маңызды жолдарының бірі. Үлгілеудің табысты болуы нәтижелерді зерттеу барысында алынған үлгіден шын түпнұсқага сәйкестендіру. Үлгілеу әр түрлі деңгейлерде болуы мүмкін: жеке көшбасшының мінез-құлқы, нақты топтың мінез-құлқы, ұйым, бұқараның мінез-құлқына дейін қамтылуы мүмкін.

Саясаттағы физиогномика

Саясаттағы физиогномика (гр. physis - табиғат, гр. gnomon - білгір) - адамның сыртқы бейнесі мен оның нақты тұлға түрі арасындағы байланыс туралы ілім. Физиогномика көне дәуірде адамның психологиялық бейімділігі мен денесі туралы түсініктер негізінде пайда болған. Яғни, адамға табиғат және құдаймен берілғен. Аристотель физиогномика шебері болған: "кімнің бойы биік, ол батыл және ер жүрек", "кімнің кіндігі қарынның ортасында емес, бірақ одан әлдеқайда жоғары орналасса, ол ұзақ өмір сүре алмайды және әлсіз".

Физиогномика шебері - Аристотель

Физиогномика ұзақ жылдар мінез бен темперамент түрін жіктеу алғышартын орындады. Басқа адамдардың сыртқы бейнесін оқи алу - тиімді саясат жүргізудің міндетті құралы.

Саясатты адамиландыру

Саясатты адамиландыру - оны ұйымдастыру, мақсаты мен мазмұнынан, сонымен бірге саяси қызмет құралдарынан көрініс табады. Адамиландыру қағидаты - адамды ең басты қазына ретінде қарастыру, әр жеке тұлғаның өмір сүруге құқын, еркін дамуға, өз қабілеттерін жүзеге асыруға және бақытқа ұмтылуын сыйлау. Адамилық - адамның барлық құқықтарын мойындау. Жеке түлға игілігі кез келген қоғамдық қызметті бағалауда басты негіз болады. Ол адамдарды нәсілі, ұлты, діні бойынша бөлмейді. Қазіргі заманда саясатты ұйымдастырудың адами түрі ретінде азаматтардың бостандығы мен теңдігін, биліктің тұрғындар бақылауында болуына, адамның құқықтары мен ізгіліктерін сыйлауға негізделген демократиялық саяси жүйе қарастырылады.

Саясат және дін

Саясат және дін - дін қоғамдық сананың бір түрі ретінде қоғамның саяси өмірінде маңызды рөл атқарады. Діни ұйымдар дінге сенушілерді белсенді іс-әрекеттерге тарту арқылы саясатта шынайы күшке айнала алады. Дін саяси өмірге тәжірибелік қызметі арқылы да, әр түрлі діни және әлеуметтік ілімдер арқылы да ықпал ете алады.

Діни ұйымдар, дін басылары мен діни қызметкерлер саясилануда. Яғни, олар қоғамдық өмірге белсене араласып, жастар, әйелдер сияқты топтардың ішкі және сыртқы мәселелерін шешуге атсалысуда. Көптеген елдерде дәл осы әлеуметтік топтар діндар адамдар тобын құрайды. Зайырлы мемлекеттерде дін мен мемлекет ажыратылған.

Саясат тілі

Саясат тілі - саяси шындықты білдіру және тіркеу құралы. Саясат тілі - саяси мәдениеттің, оның барлық салалары мен қырларына жол ашатын табиғи кілт. Бұл саяси жетекші мен сайлаушылар арасындағы байланыс құралы. Ол - саяси қоғамды байланыстырушы бөлік, қоғамды қажетті ақпараттық деңгейде ұстау құралы. Саясат тілі - сайлаушылардың санасын алдап-арбаушы маңызды құрал.

Саясат заңдылықтары

Саясат заңдылықтары - әлеуметтік заңдылықтар ерекшеліктерімен байланысты, ол қоғамдық қатынастарға қатысушылардың өзара қарым-қатынасы мен түсініктілігін анықтайды. Саясат заңдылықтары көптеген адамдардың мінез-құлқынан көрінеді, сондықтан саясат заңдары үрдіс ретінде әрекет етеді. Саясат заңдары сыртқы және ішкі факторларын, байланыстарды анықтауға жәрдемдеседі.

Сыртқы факторлардың ықпалын көрсететін заңдылықтар қатарында саясат пен экономика байланысын көрсетуге болады. Ол саясаттың қоғамда үстемдік етуші экономикалық қатынастар түріне тәуелділіктен көрініс табады, сонымен бірге саясат экономикаға ықпал етеді.

Саяси өмірдің ішкі байланыстары мен үрдістерінің әрекетін білдіретін заңдылықтар бар. Бұл қазіргі әлемдегі бұқара халықтың саясатқа тартылуымен, саяси белсенділігінің өсуімен байланысты. Сонымен бірге саясат пен басқаруға адамдардың белсенді қатысуын қамтамасыз ететін құрылымдар мен тетіктер көбеюде.

Саясат кәсіп ретінде

Саясат кәсіп ретінде - адам қызметінің бір түрі. Кәсіби саясат бұл жеке түлғаның кәсібі болып табылады. Кәсіби-саясаткер саяси кеңестер мен ұсыныстар беруге қабілетті талдаушы, билік технологиялары бойынша маман. Кездейсоқ жағдайдан кәсіби жағдайда саясаткер рөлі әлдеқайда өседі.

Жеке тұлғаның саясатпен кәсіби айналысуының тағы бір аспектісі: саясатпен кәсіби айналысатын адамдар саны аз болуы саясатқа кері әсер етеді. М.Вебер саясатты кәсіп ретінде қарастыра отырып, оларды үш түрге бөлген: "кездейсоқ", "жұмысына қосымша" және "кәсіби". Кәсіби саясаткер - бұл саясат әлеміне жатады, оның кәсіби қызметінің қозғаушы күші саяси шындықты қайта құруға бағытталған тәжірибелік мүдде.

Саясат өнер ретінде

Саясат өнер ретінде - саясат өзін жүзеге асырушы партиялардан, топтар, мемлекеттік мекемелерден және т.б. жақсы дайындықты, жоғары тәжірибелікті, асқан шеберлікті, халыққа қуатты ықпал ете білуді қажет етеді. Саясатта әр түрлі тәсілдер пайдаланылуы мүмкін. Онда келісім де, қысым да, қулық та, алдап-арбау да кездесіп жатады. Саясатты өнерге теңеуі де сондықтан. Дегенмен, басқарушы саясат адамгершілік өлшемдеріне сай келсе ғана айтарлықтай жемісті бола алады.

Саяси жауапкершілік

Саяси жауапкершілік - саяси қызметтің салдары мен мәнін терең түсінуге негізделген, саясат субъектілернің моральді-психологиялық ұстанымы. Саяси жауапкершілік жоғары кәсібі біліктілікке, саяси бағаттың дұрыстығына сенімділікке, адамдардың мүдделері мен тағдырларына катысу сезіміне, азаматтық борыш пен патриотизмге негізделеді.

Түрлері

Саясат түрлерін жіктеу бірнеше негіздер бойынша жүзеге асырылады:

• Қоғамның мақсатты саласы бойынша: экономикалық, әлеуметтік, ғылыми-техникалық, әскери және т.б.
• Бағыты немесе масштабы бойынша: ішкі және сыртқы.
• Мазмұны мен сипаты бойынша: прогрессивті, реакцияшыл, ғылыми негізделген, волюнтаристік.
• Пәндері бойынша: мемлекет, ұйым, дүниежүзілік қауымдастықтың саясаты және т.б.

Саяси жүйелер мен идеологиялар

Бүгінгі таңда 20-ға жуық саяси-идеологиялық жүйе белгілі:

Авторитаризм Анархизм Демократия Диктатура Коммунизм

Консерватизм Космополитизм Либерализм Марксизм Милитаризм

Нацизм Ұлтшылдық Пацифизм Плутократия Самодержавие

Социализм Теократия Тоталитаризм Тимократия Фашизм

Қатысты анықтамалар

• Саяси қатынастар — саяси субъектілердің өзара байланысының формалары — саяси өмірге қатысушылар арасындағы келісім, серіктестік, пікірталас, қақтығыстар, үстемдік және бағыну.

• Саяси билік — бұл біреудің өз еркін басқаға таңу қабілеті мен қабілеті.

• Саяси ұйымдар — жеке адамның, топтың, қоғамның мүдделерін білдіретін мемлекеттік және мемлекеттік емес институттардың жиынтығы.

• Саяси мәдениет — мінез-құлықта кездесетін саяси құбылыстарға қатынас түрі.

• Саяси сана — саяси психология және саяси идеология, саяси қатысу мотивтері (идеялар, сезімдер, сезімдер, құндылықтар, бағалаулар).

• Саясаттың субъектілері — мемлекеттік билікті жүзеге асыру процесіне қатысатын адамдар, әлеуметтік топтар, жіктер, ұйымдар, бұқара, қоғам.