Кибернетика

Кибернетика (көне грекше: κυβερνητικός – басқару өнері, ағылшынша cybernetіcs) – басқару жүйелеріндегі ақпаратты алу, сақтау және өңдеу ісінің жалпы заңдылықтары жайлы ғылым. Кибернетикадағы зерттелетін негізгі нысандар – кибернетикалық жүйелер дерексіз (абстракт) түрде, яғни олардың табиғаты физика мазмұнына байланыссыз зерттеледі. Мұндағы басқару жүйелері ұғымына техника қана емес, кез келген биологиялық, әкімшілік және әлеуметтік жүйелер де жатқызылады.

Кибернетикалық жүйе ақпаратты қабылдау, өңдеу, түрлендіру, сақтау және алмастыру қабілеті бар бір-бірімен байланысты нысандардан – жүйе элементтерінен тұрады. Кибернетикалық жүйелерге әртүрлі автоматты техника реттеуіштер, электрондық есептеу машинасы (компьютер), тірі организмдердің жүйке жүйелері, адамның миы, адамзат қоғамы, т.б. мысал бола алады. Кибернетика ғылым ретінде техникадағы кері байланыс ашылған уақыттан қалыптасты. Адамның ойлау қабілеті де кері байланыс принципіне негізделгендіктен, осы ұқсастық кейбір биологиялық процестердің электроника терминдері арқылы сипатталуына себеп болды.
Кибернетика - 1) табиғат пен қоғамдағы басқару мен байланыстың жалпы заңдары туралы ғылым; практикалық мағынада — күрделі жүйелер мен организмдердегі кері байланыс туралы ілім; 2) ақпарат жинау, жеткізу, түрлендіру, басқару жайындағы ғылым. Кибернетикалық жүйелерге мысал ретінде автоматтық реттеуіштерді, компьютерлерді, адамзат қоғамын және т.б. келтіруге болады. Кибернетиканың теориялық өзегіне ақпарат, алгоритмдер, автоматтар теориясы, операцияларды зерттеу, оңтайлы басқару теориясы, бейнелерді айыру-тану теориясы кіреді. Электрондық есептеу машиналары кибернетика мөселедерін шешудің негізгі техникалық құралы болып саналады. Н.Винердің еңбектерінде келтірілген күрделі жүйелер мен организмдердегі кері байланыс жайындағы ілім; 3) техникалық, биологиялық, әлеуметтік және т.б. Жүйелердегі басқарудың жалпы принциптері туралы ғылым.

Таза кибернетика

Таза кибернетика келесі басқару жүйелерін зерттейді.

ASIMO жолындағы бөгеттерден өт үшін датчиктер және интеллектуалды алгоритмдерді қолданады

• Жасанды интеллект
• Екінші дәрежелі кибернетика
• Компьютерлік көргіштік
• Басқару жүйелері
• Эмердженттік
• Үйренүші мекемелер
• Жаңа кибернетика
• Interactions of Actors Theory
• Қарым-қатынас (сөйлесу) теориясы

Билогияда

Биологиядағы кибернетика —

суық қанды тарантуланы жылы қанды адам қолына алып түсірілген термо суреті

• Биоинженерия
• Биологиялық кибернетика
• Биоинформатика
• Бионика
• Медициналық кибернетика
• Нейрокибернетика
• Гомеостаз
• Синтетикалық биология
• Жүйелік биология

Күрделі жүйелер теориясы

Күрделі жүйелер теориясы күрделі жүйелер табиғаты мен оның негізінде жатқан әдеттен тыс немесе жат қасиеттерді зерттеп анализ жасайды, және себептерін табады.

Күрделі адаптивті жүйені модельдеу

• Күрделі адаптивтік жүйе
• Күрделі жүйелер
• Күрделі жүйелер теориясы

Компьютер ғылымында

• роботтық текхника
• Шешім қабылдауды қолдау жүйелері
• Клеткалы автомат
• Симуляция

Инженерияда

Жасанды жүрек биомедициналық инженерияда.

• Адаптивті жүйе
• Инженерлік кибернетика
• Эргономика
• Биомедициналық инженерия
• Нейрокомпьютинг
• Техническалық кибернетика
• Системотехника

Экономика және басқаруда

• Кибернетикалық басқару
• Экономикалық кибернетика
• Операциялар зерттеулері
• Жүйе техникасы

Математикада

• Динамическая система
• Теория информации
• Жүйелер теориясы

Психологияда

• Психологиялық кибернетика

Социологияда

• Меметика
• Социальная кибернетика

«Кибернетика» термині

Ампер.

Винер.

«Кибернетика» терминін ежелгі гректерден кейін 1834 жылы француз ғалымы А.Ампер қолданып, ол ғылымдарды топтарға бөліп жіктеу кезінде қоғамды басқару ісін осылай атады.

Мұнан кейін бұл терминді америкалық ғалым Н.Винер қолданды. Ол өзінің 1948 жылы шыққан еңбегін осылай атады. Осы жыл кибернетика ғылымының дүниеге келген жылы болып саналады. Винер кибернетиканы «жануарлар мен машиналардағы байланыс және оны басқару жайлы ғылым» деп тұжырымдады.

Кибернетиканың бөлімдері

Қазіргі кезде кибернетиканың бірнеше бөлімдері бар. Теориялық кибернетикада дискреттік математика негізінде жасалған басқару теориясы мен ақпарат теориясының ғылыми тәсілдері зерттеледі. Техникалық кибернетика автоматтандыру мен компьютерлер негізінде технология процестерді автоматтандыруды зерттейді. Экономикалық процестердің математика модельдерін жасап, компьютерлерді экономикалық есеп-қисап істеріне пайдалануды экономикалық кибернетика зерттейді. Теориялық кибернетика идеяларын медицина мен биологияда пайдаланумен айналысатын бөлім биологиялық кибернетика, ал адамзат қоғамының даму процестерін зерттеп, оны басқарудың математикалық моделін жасайтын бөлігі әлеуметтік кибернетика деп аталады. Кибернетиканың жетістіктерін жеке ғылымдар саласында кеңінен қолдану нәтижесінде жаңа ғылыми бағыттар пайда болды.

Киберкеңістік

Киберкеңістік (киберпростраиство; cyberspace) — мыңдаған компьютерлерді жалғастыру арқылы құрылған әлем.

Кибернеткалық жүйе

Кибернеткалық жүйе (кибернетическая система; cybernetical system) — ақпаратты қабылдау, сақтау, тарату және өңдеу аспектілеріндегі күрделі жүйелердің математикалық жалпы атауы; сипаттамалық қасиеті кері байланыстардың бар болуы анықталған абстрактылық немесе физикалық жүйе.

Киберпанк

Киберпанк (cyberpunk) - кәдімгі өмірді "баз кешіп", технологиялық әлемде өмір сүретін адам. Ол өзінің компьютер жайлы білімін компьютерлік қылмыс мақсатында пайдалануы мүмкін.

Киберүрей

Киберүрей (cyberphobia) - компьютерден және олардың қоғамдық өмірге ықпал жасауынан қорқу. Бұл қорқынышты басу үшін компьютер алдына отырып, онымен біраз жұмыс істеу керек.