Арқалық ауданы

Арқалық ауданы - Торғай облысындағы әкімшілік аудан. Жері 13,5 мың км². Халық 30,5 мың (1970). Ауданында 9 ауылдық кеңес, 14 совхоз, 1 қала бар. Торғай облысы таратылған соң, 1997 жылғы 17 маусымда Арқалық ауданы да таратылады.

Аудан
Арқалық ауданы
Әкімшілігі
Ел	Қазақстан
Кіреді	Қостанай облысы, Торғай облысы
Енеді	15 а/к (1986)
Әкімшілік орталығы	Арқалық, Родина
Тарихы мен географиясы
Құрылған уақыты	2 қаңтар 1963 жыл
Таратылған уақыты	22 сәуір 1997 жыл
Жер аумағы	13,5 мың км²
Тұрғындары
Тұрғыны	11 605 адам (2009)

Тарихы

Арқалық ауылдық ауданы 1963 жылы 2 қаңтарда Тың өлкесіндегі Қостанай облысы құрамында құрылды. Орталығы Арқалық қалалық кенті болды. Сол қаулымен Целиноград облысы бұрынғы Баранкөл ауданының Матросов және Молодёжный ауылдық кеңестері аудан құрамына берілді. 1963 жылы 9 желтоқсанда Ковыльный ауылдық кеңесі құрылып, Матросов ауылдық кеңесі таратылды. 1965 жылы 30 маусымда Арқалық қалалық кентіне аудандық бағыныстағы қала мәртебесі берілді.

1966 жылы 29 қыркүйекте «Горняк» кеңшарының орталығы Горняк ауылында құрылған ауылдық кеңеске Горняк атауы беріліп, ауылдық кеңесі құрамына Тасты ауылдық кеңесінің Горняк, Қарынсалды, Целинный ауылдары енді.

1967 жылы 9 маусымда орталығы Родина ауылы болатын Родина ауылдық кеңесі құрылып, құрамына Арқалық қалалық кеңесінің Бөгет, Чистопольский, Журавлёвка ауылдары енді.

1968 жылғы 1 қаңтардағы аудан құрамы: Ашутасты, Горняк, Қайыңды, Ковыльный, Көктау, Молодёжный, Родина, Тасты, Үштөбе.

1970 жылы 12 қарашада Арқалық ауданы Қайыңды ауылдық кеңесінің Ақкісі, Күлік елді мекендері Амангелді ауданының Иманов ауылдық кеңесіне берілді. 1970 жылы 23 қарашада Арқалық ауданы жаңадан құрылған Торғай облысының құрамына енді. Арқалық қаласы облыстық бағыныстағы қала мәртебесін алып, аудан құрамынан шығарылды. 1971 жылы 26 қазанда аудан орталығы Арқалықтан Родина ауылына көшірілді.

1972 жылы 7 шілдеде Торғай облыстық атқару комитетінің шешімімен 1972 жылы 8 маусымда құрылған ауылдық кеңеске Матросов атауы беріліп, орталығы Матросов атындағы ауыл болды. 1975 жылы 26 наурызда орталығы Мирное ауылында орналасқан ауылдық кеңеске Мирный атауы берілді.

1977 жылы 15 ақпанда Горняк, Мирный, Тасты ауылдық кеңестері жаңадан құрылған Амантоғай ауданына берілді.

1978 жылы 26 қаңтарда бірқатар елді мекен есептік деректерден шығарылды: «Арқалық» кеңшарының №3 бригадасы, №1 бөлімшесі е.м., Ашутасты ауылдық кеңесінің Гидроспецстрой, Октябрьский е.м., Көктау ауылдық кеңесінің Огородный, Ащылысай е.м., Қайыңды ауылдық кеңесінің Кеңтүбек, Қатон, Аққыш е.м., Ковыльный ауылдық кеңесінің Жалғызтал е.м., Молодёжный ауылдық кеңесінің Приусадебное, Молодёжный НҚП (ХПП) е.м., Родина ауылдық кеңесінің Бөгет е.м., Үштөбе ауылдық кеңесінің Заречный, Киров атындағы е.м.

1981 жылы 30 қаңтарда Торғай облыстық атқару комитетінің шешімімен 1981 жылы 9 қаңтарда құрылған орталығы Аққошқар ауылындағы ауылдық кеңеске — Аққошқар; Фурманово ауылындағы ауылдық кеңеске — Фурманов атаулары берілді.

1982 жылы 11 қарашада Торғай облыстық атқару комитетінің шешімімен 1982 жылы 29 қыркүйекте құрылған орталығы Алуа ауылындағы ауылдық кеңеске — Алуа; Арқалық қаласынан солтүстік-батысқа қарай 10 шақырым жерде Родина ауылдық кеңесінің аумағында құрылған елді мекенге Айдар атауы берілді. 1985 жылы 4 наурызда Айдар ауылдық кеңесі (орталығы Айдар а.) құрылып, құрамына Родина ауылдық кеңесінің Айдар ауылы енді.

1988 жылы 2 маусымда Торғай облысының таратылуына байланысты Арқалық ауданы Қостанай облысына берілді.

1988 жылы 9 шілдеде Арқалық ауданына таратылған Амантоғай ауданының Горняк, Мирный, Тасты ауылдық кеңестері қосылды.

1990 жылы 17 тамызда Торғай облысы қалпына келтіріліп, Арқалық ауданы құрамына қайтарылды. 1997 жылы 22 сәуірде Торғай облысы қайта таратылады. Сол жылы 17 маусымда Арқалық ауданы таратылып, аумағы Арқалық қаласының қарамағына өтті.

Әкімшілік бөлінісі

1986 жылғы мәлімет бойынша аудан құрамында 15 ауылдық кеңес пен 18 елді мекен болған:

Ауылдық кеңес	Орталығы	Елді мекендері
Айдар ауылдық кеңесі	Айдар ауылы	Айдар
Аққошқар ауылдық кеңесі	Аққошқар ауылы	Аққошқар
Алуа ауылдық кеңесі	Алуа ауылы	Алуа
Аңғар ауылдық кеңесі	Аңғар ауылы	Ақсай, Аңғар
Ашутасты ауылдық кеңесі	Ашутасты ауылы	Ашутасты
Восточный ауылдық кеңесі	Восточное ауылы	Восточное
Қайыңды ауылдық кеңесі	Шилі ауылы	Қызылжұлдыз, Шилі
Ковыльный ауылдық кеңесі	Ковыльное ауылы	Ковыльное
Көктау ауылдық кеңесі	Көктау ауылы	Көктау
Матросов ауылдық кеңесі	Матросово ауылы	Матросово
Молодёжный ауылдық кеңесі	Молодёжное ауылы	Молодёжное
Родина ауылдық кеңесі	Родина ауылы	Родина
Үштөбе ауылдық кеңесі	Үштөбе ауылы	Үштөбе
Фурманов ауылдық кеңесі	Фурманово ауылы	Фурманово
Целинный ауылдық кеңесі	Целинное ауылы	Дальнее, Целинное

Халқы

1970	1979	1989
15332	▲16592	▲23216

Географиялық ерекшеліктер

Арқылық ауданының жері адырлы келеді және шығыстан батысқа қарай аласара береді. Абсолют биіктігі 250-300м. Пайдалы қазбалары:

• боксит,
• отқа төзімді балшық,
• қоңыр көмір.

Климаты тым континенттік: жазы ыстық, қысы суық. Ақпанның орта температурасы - 16, - 17°С, шілдеде 21,7°С- дан, 23,5°С- ға дейін. Жауын-шашынның орта мөлшері 200-250 мм. Мұнда Торғай өзенінің алабына жататын жалдама мен Қараторғай өзендерінің ұсақ салалары - Қарынсалды, Тасты, Ащытасты, Терісаққан өзендері бар. Көл Аудан қоңыр топырақты дала аймағына орналасқан. Су айырықтыры қөбінесе карбонатты қоңыр және сортаңдау қоңыр топырақты, ал өзен аңғарлары сортаң және сазды қоңыр топырақты келеді. Ауданының оңтүстігі аздап тастақ. Мұнда жусан аралас бетеге мен селеу, ал кей жерінде тек бетеге мен селеу ғана өседі. Қарынсалды, тасты және ащытасты өзендерінің аңғарларында түгелдей ғана жусан мен көкпк, ал Үлкен Қайыңды торғай өзендерінің аңғарында жусан, селеу, көкпек өседі. Арқалық ауданының негізгі тұрғындары қазақ, орыс, украиндар. Халықтың орта тығыздығы 1 км²- ге 2,2 адам шамасында Арқалық пен Есіл арасында темір жол қатынасы бар. Тасты, Шиелі, Ащытасты, Көктау, Восточный, Ковольный, Целинный, тағыда басқа елді мекендерден Арқалыққа автокөлік қатынайды.

Ауыл шаруашылығының негізгі саласы

Ауыл шаруашылығының негізгі саласы - егіншілік, одна барлық өнімнің 60 - 65%-і алынады. Ауыл шаруашылығының жері 1271,9 га (1970), оынң ішінде егістік 412,9 га, тыңайған жер 1,9 мың, габындық 4,5мың, жайылым 823,2 мың га(1970), оның ішінде 88%-і дәнді дақылдар, 11,5%-і жемшөп, 0,5%-і картоп. 1971 жылдың басында 18,3 мың ірі қара, 75 мың қой, 3,1 мың жылқы болды.

Арқалық қаласының өмірі

Арқалықта 11 бастауыш, 10 сегізжылдық, 6 орта мектеп, ауыл шаруашылық техникумы, мәдениет үйі, кинотеатр, 8 клуб, 16 кітапхана, балалар спорт мектебі, 5 аурухана, емхана, 26 балабақша бар. 1961 жылдан бастап «По Ленинскому пути» атты газет шығарылады.