Асанбек Нұрғожаұлы

Асанбек Нұрғожаұлы (1752, Орынбор облысы 1845, Солтүстік Қазақстан облысы, Жамбыл ауданы) - батыр әрі шешен. Батырлығымен қоса әнші, домбырашы, сыбызғышы болған. Ит жүгіртіп, құс салып, саят құрып, аң аулаған. Асанбек бала кезінде ауыл молдасынан хат танып, қадимше сауат ашып, діни білім алған. Шыққан тегі — 12 ата Байұлына жататын беріш руынын жайық атасы. Ата мекені — Еділ өзенінің Ақтұма (Ахтуба) деген саласының жағалауы. 1723 ж. жазда патша өкіметіне арқа сүйеген қалмақ нояндары бейбіт жатқан қазақ-ноғай халықтарына тұтқиылдан шабуыл жасайды. Кіші жүздің, Ноғай ұлысының жер-суын (Еділ-Жайық, Атырау өңірін) тартып алды. Ата қоныстарынан айрылған ұлыстың бірі беріш руы Ор өзенінің бойын мекендейтін Әлімұлы елін паналайды. Сол жылы Асанбектің әкесі Нұрғожа 6 жаста екен. Нұрғожа кейін өсіп, ержетіп, жігіт болған соң, Еділдің батыс жағынан және шығыс тұстан жойқын шабуыл жасаған қалмақ басқыншыларына қарсы қазақ халқының азаттық соғыстарына белсене араласады, ерліктерімен кезге түседі. Әкесі Нұрғожаға, ағаларына еріп, он жеті жасар бозбала Асанбек те жұртпен бірге ата қоныстары — Еділ-Жайық, Атырау бойларын қалмақ басқыншыларынан, казак-орыс отаршыларынан азат ету жолындағы соғыстарға қатысады. Ақырында сардар Сырым Датұлы басшылығымен 1771 ж. жазда қазақ жерін қалмақтардан толық тазартып, Ноғай ұлысы мен Кіші жүздің 12 ата Байұлы рулары атамекендеріне қайта қоныстанады. Сырым бастаған (1773, 1775, 1783-1789) халық көтерілістеріне белсене қатысқан Асанбек шешен халық жасақтарының ері мынбасы-сардары, әрі ұлкен насихатшылардың бірі болған. Асанбектің ұлкен және ортаншы ұлдары Есенжан мен Досжан да 1796 ж. отарлаушы орыс әскерлермен соғыста қаза тапқан. Асанбек сардар 1809-25 ж. аралығындағы Кетібар, оның інісі Арыстан Тіленұлы бастаған халық көтерілісіне, кейін Исатай Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлы бастауымен үш кезенде (1827-29, 183133, 1836-37) болған қазақ шаруаларының ұлт-азаттық қозғалыстарына белсене қатысып, насихатшылық қызмет атқарған. Сардардың кенже баласы Жантас та, Әліп, Демесін, Мерғали деген немерелері де 1831-33 ж. болған көтерілісіне қатысып, күші басым патша әскерлеріне қарсы ерлікпен шайқасып, қаза тапқан. 1837 ж. қараша айының басында қол бастап, Хан ордасын арнайы шабуға келген Исатайдың көтерілісші ер азаматтарға берген уәдесінен тайып, Жәңгір ханға ойлануға он күн кеңшілік бергеніне өкпелеп, өз жасағымен кетіп қалғандардың бірі Асанбек болған.

Пайдаланған әдебиттер

<references>