Ас-Санусийа

ас-Санусийа- санусишілер, 1837 ж. Мұхаммед б. Әли аСанусийаСануси негізін қадаған Солтүстік Африкан сопылық бауырластығы. Ол өлген соң бауырластық балалары әл-Махди (44 - 1902) мен Мұхаммед аш-Шәріп (1846 - 96) басқарды. Олардың үлкені, негізінен, әкімш. қызметі мен бауырластықтың әскери басшылығын атқарды да, кішісі рухани басшысы болды. аСанусийаСанусийаның қол жеткен табыстарына бауырластықтан сырт ортала да беделі күшті әл-Махдидің еңбегі зор. Әл-Махди қызметі басталар кездің өзінде-ақ аСанусийаСанусийаның Киренаикте ғана емес, сонымен бірге Хиджазда, Триполитанияда, Мысырда, Суданда және Тунистің оңтүстігінде қыруар ізбасарлары болды. Санусийаның орталық бұрынғысынша Киренаик болып, олардың биліктері шын мәнісінде шектелген жоқ. Африканың Жерорта теңіз жағалаулары әлдеқашан-ақ Санусийадан бұрын пайда болған сопылық бауырластықтардың ықпал ету аймақтарын бөлінгендіктен әл-Махди Санусийаның миссионерлік қызметін оңтүстік Сахараның, Чад пен Суданның халықтары арасына шоғырландырды. Ол осы мақсатын бауырластықтың бас сарайын Ливия шөлінің оңтүстігіндегі Куфра алқабына ауыстырды, өрт. Санусийа Жауфа болды. Санусийаның ұлғая түскен қуаты мен ықпалы Еуропа мемлекеті мен Осман билеушілерінің назарын аудартып, онымен соғыс одағын құруға әрекет жасап бақты. Дегенмен сануси көсемдері мейлінше бейтараптық бағыт ұстады; олар өздерін француздармен арадағы «қасиетті соғысқа» (1872) тартпақ болған неміс елшіліғіне, содан соң 1881 ж. тап осындай ұсыныс жасаған итальяндарға қосылған жоқ. Ресейге қарсы соғыста (1877 - 78) Санусийа тарапынан қолдау табамыз деген Түрік сұлтаны да көмек ала алмады. Санусийа Арабипаша бастаған Мысыр көтерілісшілері де (1882) көмексіз қалды, ал 1884 ж. әл-Махдидің Судандағы отаршылдыққа қарсы көтерілісіне көмек көрсетудің орнына, оған «атаққұмар, алдамшы» деген айдар тақты. Әл-Махди өлгеннен кейін бауырластықты оның жиені Ахмед аш-Шәріп, (1933 ж.ө.) басқарды. Аш-Шәріп тұсында Санусийа итальян отаршыларына қарсы ұзақ соғыс жүргізді. Соғыс қимылдары аумалы-төкпелі жағдайда ол Италия мен Ұлыбританияға қарсы Түркия мен Германия жағына шыққан бірінші дүниежүз, соғыстың басына дейін созынды. Соғыс Санусийаның толық жеңілуімен аяқталды. Ахмед аш-Шәріп Стамбұлға қашып кетті де, бауырластық басшылығы әл-Махдидің баласы Идрис аСанусийаСанусийадің қолына кешті. Фашистер өкімет басына келгеннен кейін Италия Триполитания мен Киренаиктегі өзінің отаршылдық саясатын күшейте түсті. Сануси көсемдері басқарған қаһармандық қарсылықтарға қарама Санусийатан итальяндар 30-жылдардың басында елді біржолата бағындырды. Фашистер Санусийаны қатал жазалады; көптеген қарсылық қозғалысына қатысушылар өлім жазасына кесілді, зауиялардың жерлері мен мүліктері конфискеленді. Ливия тәуелсіздік алғаннан кейін (1951 ж. желтоқсан) елдің өкімет билігі Санусийа басшысының қолына кешті. 1969 ж. революция санусилер қозгалысына күйрете соққы берді. Бауырластық 1969 жылға дейін ұйымдық жағынан ұлан-ғайыр жерге орналасқан діни орталықтар жүйесі түрінде өмір сүрді, олар қалаларда да, шағын елді мекендерде де жұмыс істеді. Санусийаның жергілікті жерлердегі қызметін шейхтар немесе зауияны басқарған «елшілер» реттеп отырды. Оларды бауырластық басшысы тағайындады.

Идеологиясы

Санусийа идеологиясын бауырластық негізін салушылар дайындады, олар кейін онша елеулі өзгерістерге түсе қойған жоқ. Санусийа мемл. басқарудың теократтық принципін жақтады. Олар мұсылман емес халықтармен қатынас жасауға үзілді кесілді қарсы шықты. Санусишілердің зікірі басқа бауырластықтардан қабылдаған белгілерден тұрады. Тым даурығып қуануға, зікір кезінде би билеп, ән айтуға тыйым салынды. Санусит көсемдері бірте-бірте бұл қағидаларды жұмсарта түсті. Мысалы , рифаишылар арасына тараған жекуге, кадиришілерге тән денені теңселтуге, т.б. рұқсат етілді.