Атырау облысының пайдалы қазбалары

Атырау облысының жер қойнауында шөгінді қабаттармен байланысқан әр түрлі пайдалы қазындылар көп. Олардың ішінде қоры аса бай әрі негізгісі мұнай болып табылады. Қазірдің өзінде 70-тен астам мұнай, мұнай газ және газ конденсатының кен орындары ашылып отыр. Ал 34 кен орнында бұрғылау жұмыстары жүргізілуде.

Пайдалы қазбалары

Облыстың оңтүстік-шығысында шоғырланған карбонат жыныстарының мол аймағынан ондаған жылдар бойы игеріліп, қазақ елінің мұнай-газ өндірісінің негізі болып табылатын бұрынғы кендерге қосымша соңғы жылдары аса ірі Теңіз мұнай кен орны ашылып, оңтүстік- батыста Имашев газ конденсатының орны анықталды. Бұл кен орындары облыс қойнауында флюидалдық құрылым сипатының ерекше етек алуының белгісі. Карбонның терригендік шөгінділерінен Тортай және Кеңістік кен орны ашылды. Шөлқара, Мәткен, Сарыбұлақ, Үлкентөбе, Қарашүңгіл, Үшмола құрылымдарындағы тұз астылық терригендік және терригенді-карбонатты шөгінділерден өндірістік маңызы бар мұнай көздері табылды. Ашылған кендердің 52 %-ы орта юра кешеніне, 30 %-ы төменгі бор, қалғандары триас қабаттарына жатқызылды.

мұнай кен орны

Әдетте триастык мұнайлар жеңіл, күкірті аз болады (Прорва, Қосшағыл және басқа кен орындары). Облыстың оңтүстік-шығыс бөлігіндегі юралық қабаттар кешенінен газ конденсатының мол қоры ашылды (Қосымбай кен орны).

Мұнай-газдан басқа пайдалы қазындылар ішінен облыс экономикасы үшін маңыздылары ретінде борат және борат тұзды кендерді, ас тұзын, калийлі, магнийлі жыныстарды, құрылыс индустриясы шикізаттарын (борды, бор-мергельді жыныстарды, гипстерді, ангидриттерді, сазды, құмды әктастарды), сондай-ақ битуминозды жыныстар (кирлер) мен тұщы және минералды су көздерін атап айтқан жөн.

Индер ауданындағы борат кені

Бораттың өнеркәсіптік маңызы бар кені дүние жүзінің бір-ақ жерінен, тек Атырау облысы қойнауынан ғана табылып отыр. Ол Индер және Сәтимола тұзды құрылымдарында. Индер аймағының бірегей борат кен орны 1934 жылдан бері пайдаланылып келеді. Индер өңірінің кендерін зерттеу және игеруде М. Диаров, Қ. Тухфатов, X. Камишев, О. Жиренов, X. Байбосынов, М. Еркінғалиев, А. Б. Догаловтардың еңбегі зор. Осы аймақтағы Индер көліне тұнған ас тұзы өте жоғары бағалы. Көл тұзының жер бетіне шығып жатқан жалпы көлемінің өзі 121 км², қалыңдығы 56,2 м-ге дейін. Атыраулық ас тұзы құрамында бром, литий, йод және басқа сирек кездесетін элементтер болғандықтан сақтауға өте қолайлы.

Қараөзек және Қарашүңгіл күмбездерінде гипсті жыныстардың барланған миллиардтаған тонналық қоры анықталды; тек Индер күмбезі табанының үстіне шығып жатқан гипс аумағы 210 км² алқапты алып жатыр, таза гипстердің орташа қалыңдығы 55 м. Гипс химия, медицина өнеркәсібінде, ауыл шаруашылығында пайдалануға жарамды шикізат екені баршамызға белгілі.

Облыс қойнауында битуминозды жыныстардың (кирлердің) барланған мол қоры бар, мұндай кен орындары үш жерде — Қарамұратта, Ақшиде және Иманғарада барланды.

Облыста силикат кірпіш өндірісіне жарамды Индербор, Жаман Индер, Сағыз (Теке) сияқты үш аса ірі кұм кен орны барланды. Облыста кендердің басқа да көптеген түрлерінің белгілері анықталып отыр.

Облыс жер қойнауынан табылған және әлемдік ғылымға ресми енген минералдар

Бұл қосындылар негізінен табиғи бор қосындылары болып табылады, тұңғыш рет Индер мен Сәтимоладағы бірегей бор кен орындарынан табылды.

Индерборит - Табылған жерінің атымен аталған. Тұңғыш рет 1941 ж. Н. Ю. Ихорникова мен М. Н. Годлевский ашқан. Өте сирек кездесетін минерал.

Индерит – Алғаш табылған Индер кенінің атымен аталған. 1935 ж. А. М. Болдырева ашқан.

Қорғантауит - Атауы табылған жері Қорғантауға байланысты. Тұңғыш рет Индер күмбезіндегі Батыс Қорғантаудан 1943 ж. Я. Я. Яржемский тапқан. Өте сирек кездесетін минерал.

Стронциоборит - Алғаш рет 1960 ж. Индер кен орнынан В. А. Лобанова тауып, баяндаған. Өте сирек минерал.

Сәтимолит - Сәтимола тұз күмбезінен табылғандықтан осылай аталған. Алғаш 1967 ж. В. М. Бочаров ашқан. Аса сирек минерал.

Курнаковит - Орыс химигі және минералогі Н. С. Курнаковтың құрметіне осылай аталған. Алғаш М. Н. Годлевский 1940 ж. Индер кен орнынан тапқан. Сирек минерал.

Преображенскит - Ашылғаннан кейін, көп зерттеген П. И. Преображенскийдің құрметіне солай аталған. Алғаш Индер кен орнынан 1953 ж. Я. Я. Яржемский ашқан.

Ивановит-Алғаш 1938 ж. Индер кенінде ашқан Е. И. Нефедов. Аса ірі тұз зерттеуші-ғалым А. А. Ивановтың құрметіне осылай аталған. Өте сирек минерал.

Волковскит - 1960 ж. ашқан А. И. Волковскаяның атымен аталған. Тұңғыш рет Индер кен орнындағы тас тұздарында ұсақ өскін, ұялар түрінде табылған. Аса сирек кездесетін минерал.

Облыс жер қойнауынан анықталған минералды шикізаттар.

Атырау аймағында басқа да көптеген бейрудалық материалдардың белгілері анықталып отыр. Қорлары жеткілікті зерттелмегендіктен олардың өнеркәсіптік маңызын қазір дәл айту киын, бірақ бұлардың экономикалық және ғылыми маңызының зор екендігінде дау жоқ.

Бұларға жекелеген әктас, ангидрит, қойтас, құм-қиыршык қосындылары, отқа төзімді, керамзитті және кірпіш саздары, теңіз ұлутасы, шипалық балшықтар, коңыр көмір мен минералды бояулар жасауға болатын саз шөгінділерінің алаңдарын жатқызуға болады.

Индербор кентінің солтүстік- шығысындағы Аққабақ дөңінде сұрғылт, сызатты, қуыстылығы төмен текстуралы, кристалды-түйіршікті құрылымды, кей жерлерінде айтарлықтай доломиттендірілген әктас жер бетіне шығып жатыр.

Индербор кентінің оңтүстік-шығысынан 4 км жердегі Қызылжар төбесінің баурайында қоңыр сұр түсті, қалындығы 1,5 м-ге дейін жететін әктастар жалаңаштанып жатыр. Индер көлінің солтүстік-шығыс жағалауын ала Индербор кентінің оңтүстік-шығысынан 27 км жерде жатқан Көктауда әктастар үш қатар болып орналасқан. Бұлар қазірдің өзінде жергілікті құрылыста кеңінен пайдаланылуда.

Бөкейшеше биігі Жалтыр көлінің солтүстік-батыс жағасындағы Новобогат кентінен 16 км. жерде орналасқан. Осы төбе үстінен анықталған әктас ұялы, кабыршақты түрде шоғырланып жатыр. Жылытау дөңі Құлсары кентінің оңтүстік-шығысындағы 130 км жерге орналасқан. Бұл төбе ашык сары, бүртікті, көптеген сынықтары мен қуыс дақтары бар әктас-ұлутастан тұрады. Жер бетіне шығатын кезде ангидритгер гипске айналады. Ақ Ростошь кен орнында гипспен қатар Индер тауының гипс қалпағын құрайтын негізгі жыныс болып табылатын ангидриттің аса зор қоры бар.

Отқа төзімді саз қоры Индербор кентінің оңтүстік-шығыс жағында 12 км жердегі Қаражыра учаскесінде. Кірпіш шикізатының Солтүстік кен орны Индербор кентінің солтүстік-шығысында 17 км жерге орналасқан. Минералды бояудың келесі кен орны Индербор түбіндегі 1-ауыл маңында жер бетінде ашық жатыр. Олифада ұсақтап ерітілген саз қоңыр сары бояу береді. Бұл жердің сазы бояу дайындау үшін ішінара қазылуда, дегенмен қоры толық бағаланбай отыр.

Минералды балшықтар жылтырақ қара түсті, майлы, иілгіштігі жоғары қою қосындылы, күкіртсутекті иісті болып келеді. Қарабатан көлінің соры Атырау қаласынан тікелей 45 км жерде, Атырау-Қандыағаш темір жолының бойына орналасқан. Қарабатан көлінің балшығы лайлы шипалы балшықтардың барлық қасиеттеріне ие, ол Атырау санаторийінде науқастарды емдеуге пайдаланылуда.

Облыс аумағында мол гипстер Индер, Қараөзен, Қарашүңгіл тұз күмбездерінде жер бетіне шығып жатыр. Индер және Қарашүңгіл күмбездерінің гипсі пайдаланылуда. Гипс қабатының мейлінше жақын учаскесі Индербор кентінен бір километр жерде. Мұндай гипстердің қоры кемінде 3 млрд т. Атырау қаласының жанындағы Қараөзен күмбезі аумағындағы гипстер жер бетінде жатыр (Ақ Ростошь кені, Қараөзен кені, Карашүңгіл кені т. б.).

Облыс қойнауында кирлердің Қарамұратта, Ақшида және Иманғарада барланған мол қоры бар.