Ауыл сәулеті

Ауыл архитектурасы — ауылдық жерлердегі тұрғын үйлерді, әлеум., мәдени-тұрмыстық, өндірістік ғимараттарды жобалаумен, салумен, солар тұрған жерді көркейтумен айналысатын архитектура саласы. Ауыл архитектурасын өркендетіп дамытуға қоғамның әлеуметтік-экономикалық құрылымы, ұлттық-тұрмыстық дәстүрлері, табиғи-климаттық жағдайлары әсер етеді. 19 ғасырдың ақырында Қазақстан терреториясында шарбақпен қоршалған қыстық тұрақжайлар (қыстаулар) салынып, тұрғындар отырықшылыққа көше бастады. Баспана шымнан немесе шикі кірпіштен тұрғызылды. Оның едені көтеріңкі, кейде тақтай төселген, бірнеше бөлмелерден тұратын тұрғынжайы және мал ұстайтын қорасы болған. Баспана жанынан ет, басқа да азық-түлік сақталатын шошала тұрғызылған. 20 ғасырдың басында Қазақстанда жаңа қоғамдық қарым-қатынастар, шаруашылықты жүргізудің жаңа түрлері қалыптасты. Бірақ ауыл архитектурасы құрылысының мүмкіндіктері шектеулі еді. Тек 50-жылдары ауылдық жерлерде күрделі құрылыс қанат жая бастады. Ауылдық жерлердің кешенді құрылысын тұрғындық және көлік жүйесімен байланысқан өндірістік аймақтарға бөлу ескерілді. Ауыл архитектурасы әкімшілік орталықтардың айналасында орналасқан әлеуметтік, мәдени-тұрмыстық құрылыстар мен тұрғын үйлерден құрылды. Ауылды көркейту ісі парк, гүлзарлар мен көшелерді көгалдандыру, алаңдарды безендіруді қамтыды. Ауылдағы елді мекендерді бірте-бірте көркейген кенттерге айналдыру әрі мәдени деңгейін қалаға жақындату, ұлттық дәстүрлерді, халықтың сәндік колөнері белгілерін қолдану шарттары көзделді. Қазіргі заманғы ауылдық жерлердегі құрылыс ісінде индустриялық әдістер, ірі құрастырмалы тәсілдер де қолданыла бастады. Кірпіш, ағаш, темір-бетонмен бірге жергілікті материалдар да пайдаланылады. Ғимараттардың көз тартарлық әсем болуы үшін түрлі бейнелеу тәсілдері (ою-өрнек, мозаика, панно) қолданылады. Ауылдық жердегі тұрғын үй әдетте 1 - 2, кейде 3 қабатты болып ұтымды жоспарланады, санетарлық-техникалық құралдармен жабдықталады. Ауыл архитектурасының көрнекті үлгілері қатарына Алматы облысындағы Алдабергенов ауылын, Нұрлы кеңшарын айтуға болады.

Дереккөздер

Қазақ ұлттық энциклопедиясы