Ашық хат (мақала)

«Ашық хат» (Семей губерниясындағы қазақ қызметкерлеріне) , жазушының мақаласы. «Қазақ тілі» газетінің 1922 жылғы 17 тамыз күнгі 64-санында жарияланды. Әуезовтің шығармалар жинағының 50 томдық толық басылымының 2-томында (1998) жарық көрді. 1922 ж. сәуір айы мен қазан айының аралығында Қазақ автономиялы кеңес республикасының Орталық атқару комитетінің, облыстық партия комитетінің Ахмет Риза мешіт-медресесі және Кәсіпшілер одағының орталық комитетінің төтенше өкілетті өкілі ретінде Семей губерниясына келген жазушы Ө. Досовпен бірге мемлекеттік саяси ұйымдастыру жұмыстарын жүргізді. Семей ревкомы Сібір ревкомының қүрамынан шығып, Қазақстанға қосылды. Бұл Ресей мен Қазақстан арасындағы қарым-қатынасты шиеленістіріп жіберді. Тегеурінді билік большевиктердің қолында екендігі анық болса да, ұлттық наразылықтан сақтанып, Ақмола мен Семей губернияларын Қазақ автономиясының қарамағына беруге мәжбур болды. Бұған Ленин мен Алашорда үкіметінің арасындағы келісім шешуші ықпал етті. Семей губерниясы Қазақстанға қосылғаннан кейін, мамыр-тамыз айларында ұлы державалық пиғылдағы орыс большевиктері мен қазақ қызметкерлерінің жер туралы айтысы барған сайын ерши түсті. Большевиктердің ықпалындағы кейбір қазақ белсенділері ұлттық мүддені ұмытып, ашықтан-ашық Сібір ревкомы жағына шығып кетті. Ел ішіне іріткі салды. Бұл туралы пікірталастары «Қазақ тілі» газетінде үзбей жарияланып тұрды. Қазақ автономиясының Семейдегі ықпалын күшейту, сот, өндіріс, өкімет биліктері, шаруашылық мәселелері, оқу-білім жүйесі іспетті күрделі істерді ұйымдастырған Әуезов пен Ә. Досов өзінің ойларын газет арқылы көпшілік қауымға жеткізіп, автономияның негізгі міндеттерін түсіндіріп отырды. Мәскеудегі орталық табұл мәселөні тез шеше қоймады. Түрлі өкілетті өкілдер мен комиссияларды үсті-үстіне жіберіп, мәселені ушықтырып жіберді. Ақыры 1922 ж. тамыз айында большевиктер партиясының Орталық комитеті арнайы шешім қабылдады. Сөйтіп Семей, Ақмола уездері Қазақстанның құрамына заңды түрде қабылданды. Ендігі мәселе 5 қыркүйек күні өтетін Семей губерниясының үшінші кеңесіндегі ресми талқылау мен дауысқа салу кезіндегі істің нәтижесіне тіреліп тур еді. Сондықтан қазақ оқығандарының бұл мәселеде бірауызды болуы ауадай қажет болатын. Осыған байланысты «Қазақ тілі» газеті арқылы Әуезов қазақ қызметкерлеріне ашық хат жолдап, оларға бағыт-бағдар, жөн-жоба көрсетті. Газеттің 63-санында жарияланған «Нұсқаунамаға» орай өзінің пікірін білдірді. Бұдан кейінгі газет сандарында Ә. Досовтың да мақаласы жарияланды.
«Ашық хаттың» басты мақсаты:

1) қазақ ұлтының автономиялық дербестігін нығайту, қазақтың тарихи шекарасын қалпына келтіру, біртутас мемлекет ретінде қалыптасуын қамтамасыз ету;

2) қазақ жерінің бөлшектеніп кетуіне жол бермеу;

3) ұлы державалық-большевиктік орыстандыру саясатына тосқауыл қойып, үлттық экономикалық-мәдени даму жолын таңдау;

4) қазақ автономиясы негізінде мемлекеттік басқару жүйесін күшейту;

5) әрбір қызметкердің азаматтық-отаншылдық сезімін оятып, қазақ елінің іргетасын қалауға белсене ат салысуға шақыру еді.

«Ашық хат» түйткілді мәселені шешуге тікелей эсер етпегенімен, орыс большевиктерінің шылауында кеткен біраз қазақ белсенділерінің көзқарасын өзгертуге септігін тигізді. Олардың ара жігін ашып, мәселеге байыпты қарауға назарын аударды. Сондықтан «А. х-тың» мәтінін жариялауға кеңес өкіметі тұсында тыйым салынды. Сол ушін М. Әуезов талай рет сынға ұшырап, түрмеге түсті.