Аэрофотоаппарат

Аэрофотоаппарат - ұшақтан немесе қандай болса да басқа ұшатын аппараттан жергілікті жерді суретке түсіруге арналған оптикалық-механикалық аппарат. Аэрофотоаппарат негізінен, алынатын аэрофотосурет мөлшерімен және объективтің фокустық қашықтығымен сипатталады. Қазіргі кезде аэрофотосуреттердің мынадай мөлшерлері қабылданған: 18x18 және 30x30 см. Аэрофотоаппарат фокустық қашықтығының шамасына қарай қысқа фокустық (150 мм-ге дейін), орташа фокусты (150-ден 300 мм-ге дейін) және ұзын фокусты (С 300 мм-ден артық) болып бөлінеді.

Аэрофотоаппараттың негізгі бөліктері: 1) аэрофотокамера — конус (объектив пен бекітпесі бар) пен кассетаны тұтастырып қосатын тұтастай металдан жасалған тұрқы; кейбір Аэрофотоаппараттың объективтерінің әр түрлі фокустық қашықтығы бар екі-үш ауысымдық конусы болады;

2) кассета ені 19 немесе 30 см аэроүлдірдің 60 м-ін сыйдырады, бұл мөлшері 18x18 см, 300 немесе мөлшері 30x30 см 190 аэрофотосурет алуға мүмкіндік береді; соңдай-ақ ені 19 см, 120 м аэроүлдірге арналған кассеталар бар;

3) аэрофотоқондырғы (амортизациялық құрылғысымен) ұшақта Аэрофотоаппаратты бекіту және ұшактың винтомоторлы топтарының жұмысы кезінде аэрофотоаппараттың дірілін болдырмау үшін қолданылады; қазіргі кезде үш дәрежелі гироскопты қолдануға негізделген гиротұрақтандырғыш аэрофотоқондырғылар қолданылады, олар Аэрофотоаппараттың оптикалық өсінің тік жағдайдан ауытқу бұрышын едәуір азайтады;

4) басшылық аспабы — аэрофотокамера тетіктерінің жұмысын автоматты басқаратын аспап (түсіру кезеңдері арасындағы аралықтар, үлдірді қайта орау және тағы да басқалары); онда осы тетіктердің жұмысын бақылау да шоғырландырылған. Атқаратын міндетіне қарай аэрофотоаппараттар топографиялық аэрофотоаппарат және барлаулық аэрофотоаппарат болып бөлінеді. Топографиялық эрофотоаппараттар топографиялық карталарды жасау мақсатында аэрофототүсірістер жүргізуге арналған. Олар бейнені құрудың жоғары дә олдігімен ерекшеленеді. Аэрофотосуреттер мөлшері 18x18 см. Ең жиі қолданылатын фокустық қашықтықтар 70, 100, 140 және 200 мм. Фотоүлдір шыныға қысумен тегістеледі, тегістелмеу 20 мкм-ден аспайды, шыны объектив тобына кіреді. Минималь экспозиция 1:1000 с. Топографиялық аэрофотоаппараттың аэрофотосуреттерді фотограмметриялық өңдеу кезінде қажетті ақпаратты тіркеуге арналған құрылғысы болады. Барлаулық аэрофотоаппараттарға жататын саңылаулы аэрофотоаппаратпен суретке түсіру топографиялық аэрофотоаппараттағы сияқты жеке кадрлармен емес, жылжымайтын тар саңылау артында жергілікті жер бейнесінің жылжу жылдамдығына тең жылдамдықпен жылжитын фотоүлдірге үздіксіз жүргізіледі. Әрбір кезеңде жергілікті жердің ұшу сызығына көлденең тар жолағы суретке түсіріледі. Экспозиция саңылаудың енін өзгертумен реттеледі. Аэрофототүсіріс кезінде саңылаулы аэрофотоаппаратта бойлық қайта жабуға үлдір шығын болмайды. Демек, бір фильммен үлдір ұзындығының түсіру масштабы бөлімінің көбейтіндісіне тең бағытжол ұзындығын түсіруге мүмкіндік бар. Сондықтан саңылаулы аэрофотоаппарат аэрофототүсіріс темір жолдар мен тас жолдарды, құбырларды, электр желілерін салумен байланысты іздестірулер кезінде және басқа да көптеген құрылыстарды салғанда қолданылуы мүмкін. Панорамалық аэрофотоаппаратта фотоүлдір цилиндрлік бет бойынша орналастырылады. Фотоүлдірге сәуленің әсерін тигізу саңылаулы аэрофотоаппараттағы сияқты тар саңылау аркылы жүргізіледі. Сканерлеу кезінде аэрофотоаппараттағы үлдір жылжымайтын жағдайда болады, ал оның беті алдында саңылау жылжиды. Бір мезгілде сонымен біртұтас сияқты объективтің оптикалық өсі саңылау жазықтығына барлық уақытта перпендикуляр болатындай болып жылжиды. Сонымен қатар объектив жылжымайтын, ал сканерлеу айналатын призмалар немесе айналар арқылы жүргізілетін панорамалық аэрофотоаппараттар бар. Панорамалық аэрофотоаппараттың жақсы жағы көру аясының бұрышы үлкен, осыған байланысты ұшу сызығынан жан-жаққа горизонттан-горизонтқа дейін жергілікті жердің кең жолағын суретке түсіруге мүмкіндік туады. Панорамалық аэрофотоаппарат іздестіру және барлау мақсатында қолданылады. Көпобъективті аэрофотоаппарат — бір тұрқыда екі және одан да артық объективтер саны бар аэрофотоаппарат, Объективтер саны екеуден артық аэрофотоаппарат аэрофототүсіріс кезінде орталық объективтің оптикалық өсі тік жағдайда болатындай етіп құрастырылған. Аэрофотоаппараттың басқа объективтерінің оптикалық осьтері тік сызықтан қайсы бір тұрақты бұрышқа ауытқыған. Орталық аэрофотосурет пландық, ал бүйірліктері перспективалық болып шығады. Тербелмелі құрылғыдағы аэрофотоаппарат орнатылған арнайы ауытқитын құрылғы суретке түсіру кезінде объективтің оптикалық өсіне тік сызықтан кезекпен тік және белгілі бір бұрышқа ауытқыған жағдайға келтіріледі. Аэрофотоаппарат ұшу сызығына перпендикуляр жазықтықта тербеледі. Осының нәтижесінде бағытжолда аэрофотосуреттер пландық, оңға перспективалық, пландық, солға перспективалық, қайтадан пландық және тағы да басқалары осы ретпен кезектестіріледі.