Ағартқыш саздар

АҒАРТҚЫШ САЗДАР, адсорбент- т (ағыл. Puller’s earth, франц. Des terres a foulon — шұға басушының сазы — жүнді майдан, шайырдан тазартуға қолданылғандықтан осылай аталған) — табиғи күйінде не өңдегеннен кейін әр түрлі заттарды құрамындағы бөгде қоспалар мен зиянды бөлшектерден тазартын, олардың сапасын жақсарту үшін қолданылатын тау жыныстарыныц тобы. А. с-ға флоридиндер, бентониттер, кремнийлі адсорбенттер (диатомит, тре¬пел, опока) және боксит жатады. Вулкандық жыныстар мен олардыц туфтарының және карбонаттардыц курделі өзгеруінен жаралатын, құрамы монтмориллонит (өте көн), нонтронит, гидрослюда т. б-дан тұратын аса ұсақ түйіршікті А. с. (флоридиндер мен бентониттер) балауыздай жылтыр, көбіне ашық түсті болады. Суда колемін өзгертпейтін флоридиндердің (гумбрин, нальчикин, флоридин, франконит т. б.) табиғи күйдегі сіціргіштік қасиеті өте жоғары болып ке- леді, ал бентониттер (асканит, гюльяби, огланли, кил, бентонит, ардморит, вилкинит, сапонит т. б.) қышқылмен «ңдегёнде ғана жаңсы адсорбтаушы қасиеттерге ие болады. А. с-дың тазартқыштық қасиеттері алмасу реак- цияларына негізделген (қ. Адсорб¬ция). Кремнийлі адсорбенттерге балдырлар мен ұсақ организмдердің опалды және халцедонды қабыршақтарынан түзілген диатомиттер және көбіне тек кремнеземнен қүралған трепел мен опока жатады. Кремнийлі адсорбенттерді сілтілік элементтер тотыңтарымен өңдегенде ағартқыштық қасиеті жақсарады. Флоридиндер мүнай өнімдері мен тамақ майларын, шарап пен жеміс шырындарын, жүн мён жүннен тоқылған маталарды майдан тазартуға қолданылады. Бентониттер бұрғылау ертіндісін дайындауға, сабын өндірісінде пайдаланылады. Диа¬томит, трепел, опоңа хим. өндірісінде, тамақ пен техника майларын, қант шырынын ¥азартуға суды мүнайдан бөлуге, бактериялық сүзгіге жүмсалады. Боксит күкіртке бай мұнай мен мұнай өнімдерін тазартады.

Ағартқыш саздар - терең сулы алаптар түбінде қалыптасатын полигенді құрамды сазды шөгінділер. Қатты тотыққан, әдетте коңыр, кейде қызыл түсті бұл тұнбалары мұхит алаптарының континенттерден қашық, терең аудандарында (4000-6000 м) түзіледі.

Дереккөздер

Қазақ Совет Энциклопедиясы