Ақан — Зайра

«Ақан — Зайра» — Мұхтар Әуезовтың пьесасы, 1935 жылы С. Мұқановпен бірігіп жазған.

Үзінділері 1936 жылы 17 мамырда «Қазақ әдебиеті» газетінде жарияланды. Кейін Әуезовтің 20 томдық шығармалар жинағына енді (11-кітап, 1982, 5-42-беттер). Жазушының мұрағатында пьесаның араб әрпінде жазылған қолжазбасы мен латын әрпінде машинкаға басылған нұсқасы сақталған. Шығарманың жанры жөнінде авторлар: «Ақындар, әншілер өмірінен алып жазылған 6 суретті күйлі пьеса» деген. Сондай-ақ олар пьеса сюжеті бойынша опера жазуды да жоспарлаған. Туындының мазмұнын ашу үшін дәлдік пен аллегорияның, шындық пен шарттылықтың, айқындық пен жасырын ойдың еркін байланысын көрсететін аса курделі полифониялық форма алынған. Әуезов «Қазактың халык музыкасы мен музыка театры» атты мақаласында:

''«Музыка театры осындайлық барлық талап табыстары арқылы енді өз сахнасында нағыз толық үнді операны қоюға жақындап келіп отыр. Ол опера, музыка театрына арнап белгілі композитор Асафьев жазып жатқан жаңа қазақ операсы «Ақан — Зайра» болмақшы»

деп жазды.

Ал 1936 жылы С. Мұқанов бұл операның «Дала дастаны» деп аталғанын айта келе: '

'«Бірінші либреттоны М. Әуезов қара сөзбен жазды, мен оны өлең тіліне аудардым, содан кейін Әуезов бұл өлеңді орыс тіліне аударды, ал Вс.Рождественский поэтикалық аудармасын жасады».

Мұқановтың көзқарасы бойынша, негізгі кейіпкерлер - Ақан, Біржан, Ыбырай, Шолақ сынды әнші-ақындар музыкалық көркемдеуге қолайлы материал екендігін айтқан. Бірақ опера аяқталмай, музыкасы бітпей қалған.