Байзақ Көпірбайұлы Момынбаев
Байзақ Көпірбайұлы Момынбаев (1 тамыз 1946 жыл, Қызылорда облысы - 2 сәуір 2013 жыл, Алматы қаласы) – белгілі ғалым, Қазақстанда отандық инженерлік-педагогикалық білімнің негізін қалаушы, техника ғылымдарының кандидаты (1981), доцент (1984), КСРО-да инженерлік педагогика саласы бойынша тұңғыш қорғаған ғылым докторы (1991), профессор (1993), Ресей Білім Академиясының академигі (2000), Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері (2003), Қазақ Білім академиясының академигі (2005), Қазақстан Республикасы Ұлттық Инженерлік академиясының академигі (2010), Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясының корреспондент-мүшесі (2013).
| Байзақ Көпірбайұлы Момынбаев | |
| Сурет:Mominbayev.jpg | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері |
Қызылорда облысы, Сырдария ауданы |
| Қайтыс болған жері |
Алматы қаласы (02.04.2013) |
| Азаматтығы |
Қазақстан |
| Ғылыми аясы |
инженерлік педагогика, кәсіби педагогика |
| Ғылыми дәрежесі |
педагогика ғылымдарының докторы |
| Ғылыми атағы |
профессор,ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі |
| Альма-матер |
Қазақ мемлекеттік ауылшаруашылық институты |
| Ғылыми жетекші |
С.Я. Батышев, Кеңестер Одағының Батыры |
| Атақты шәкірттері |
А.С.Есімов, С.А.Терещенко, А.М.Абдыров, А.Муслимов, И.Ильин және т.б. |
| Несімен белгілі |
КСРО-да инженерлік педагогика саласы бойынша тұңғыш қорғаған ғылым докторы, қазақ тіліндегі тұңғыш «Кәсіптік техникалық пәндер» атты оқулықтың авторы, Қазақстанда отандық инженерлік-педагогикалық білімнің негізін қалаушы |
| Марапаттары |
|
Өмірбаяны өңдеу
Шыққан тегі, отбасы өңдеу
Байзақ Көпірбайұлы Момынбаев 1946 жылғы 1 тамызда Қызылорда облысы Сырдария ауданындағы Бірлестік колхозы (қазіргі Шиелі ауданы, Бірінші Май кеңшары) дүниеге келді. Байзақтың әкесі Момынбай елге, халыққа белгілі, сыйлы, беделді колхоз басқарған азамат болған (Байзақ дүниеге келгенде құжат толтыру барысында қателік кетіп, аты-жөні Момынбаев Байзақ Көпірбайұлы деп жазылған. Дұрысында Көпірбаев Байұзақ Момынбайұлы болуы тиіс).
Байұлы тайпасының Алтын руының Мәметек бөлімінен шыққан.[1]
Байзақтың әкесі Момынбай Көпірбайұлы 1894 жылы Қармақшы ауданында дүниеге келген. Атасы Көпірбай егіншілікпен айналысып, қарапайым еңбегімен күн көрген дихан болған. Ата-анадан ерте айырылған Момынбай бала кезден еңбекке араласып, шаруашылық түрлерін жетік игере бастайды. Осылайша өзінің адал еңбегі мен жауапкершілігінің арқасында 1924-1931 жылдары алғашқы ауылдық Кеңестің төрағасы болып сайланған. 1932 жылы Қармақшы аудандық партия комитетінің екінші хатшысы болып сайланған оған сол заманғы кеңес үкіметінің құйтырқы саясатының кесірінен «байдың құйыршығы» деген жала жабылып, 12 жылға бостандығынан айырылған. Бірақ нағыз кедей шаруа-диханның баласы Момынбай кейін ақталып, Оңтүстік Қазақстан облысынан елге оралған екен. Бұл жөніндегі құжаттар облыстық әкімшіліктің мұрағатында сақтаулы.
1934 жылы Сырдария ауданы Калинин (қазіргі «Амангелді» ауылының бөлімшесі) атындағы колхозға төраға болып келеді.
«1937 жылы «Асау», «Бестөбе», «Ақкөл» серіктестіктері қосылып «Калинин артелі» болып ұйымдасқан. Ал келер жылы «Шолақ арық», «Зіңкетер», «Қазыбай», «Бестөбе», «Ақжар», «Ақкөл» артельдерінің іріленуіне байланысты «Ленин» атындағы колхоз құрылған. Момынбай Көпірбаев төрағасы болып тағайындалады. Осы кезеңде колхоздың экономикасы артып, әл-ауқаты жақсара түскен. Шаруашылықтың жұмыстары жүйеленіп, қуатты ауыл шаруашылығы техникалары келе бастады» деп жазды Сырдария аудандық «Тіршілік тынысы» қоғамдық-саяси газеті. Аталған газеттің 2016 жылғы 12 қарашадағы №88 (8496) санында жарияланған «Әлеуеті артқан Аманкелді» мақаласынан алынған бұл үзінді Момынбайдың ұйымдастырушылық шеберлігін, елді топтастырудағы қажыр-қайратын дәлелдей түседі.
1944-1947 жылдар аралығында Сырдария ауданы «Бірлестік» колхозының төрағасы болып абыройлы қызмет атқарады. 1947 жылдың аяғында сол Калинин колхозына қайтып келіп, 1956 жылға дейін су мұрабы болып қызмет еткен.
Қызметтің қай саласында болсын, Момынбайдың халықтың игілігі үшін еңбек еткендігі, әсіресе су шаруашылығын дамыту бағытында келелі істер тындырғанын жергілікті халық жақсы біледі. "Қосапан" (қазіргі мемлекеттік Жетікөл каналы), "Тасарық", "Қожа-Арық" (қазіргі Тасбөгет қыстағынан көшкен "Бесарық" ауылының орны) тағы басқа каналдарды салуға тікелей үлес қосты. Арнайы білім алмаса да зеректігімен су маманына айналған, өз ісінің білгірі Момынбайдың көпке үлгі етер өнегесі мол.
Бір жылдары Сырдария өзені көктемде қатты тасып, елге қауіп төнгенде Момынбайдың білгірлікпен айтқан ұтымды шешімі арқасында Қызылорда қаласы су астында қалудан аман қалғанын ел ұмытқан жоқ. Сол кезде ішінде Мәскеуден келген генаралы бар, Кеңес одағының талай мамандары қанша кеңес құрса да, апаттың алдын алудың амалын таппай тосылған. Момынбай «қазақтың қарабурасы» деген тәсіл ұсынып, Сырдарияның Бөрібай сағасын бөгеп, Қызылорданың халқын судың қатерінен аман алып қалған.
Қарабура әдісі дегеніміз - ұзын тал мен қамысты шише ұзыннан төсеп, ортасын шөппен, жыңғылмен, топырақпен толтырып, киізше орап тастау. Бір қарабураның салмағы бір тоннадан кем емес, ұзындығы ең кемі 10- болу керек. Қарабура суға түсіргенде ағынға қозғалмай, лаймен араласып су түбіне шөге бастайды. Сөйтіп бірінің үстіне бірін қоя берсе, біріне-бірі үйлесіп өзінше бөгет болады. Бұл әдісті Момынбай іс жүзінде әр топқа өзі көрсетіп, қалай істеуді үйретіп шығады. Осының нәтижесінде қанша күн байлауға көнбей жатқан Бөрібайдың арнасы жуасып, қалпына түседі.
Бар болғаны 4 кластық білімі ғана бар, жастайынан ел мен жердің сырын біліп өскен Момынбайдың бұл шешіміне бәрі таңдай қақты деседі. Момынбайдың осы баға жетпес еңбегі туған елінің тарапынан еленіп, «Тасбөгет» кентіндегі көшеге аты («Көпірбаев Момынбай» көшесі) берілген. Бойындағы даналық пен даналық, зеректік пен білгірлік, еңбекқорлық пен жауапкершілік туа бітті қанындағы тектілікпен сабақтаса ұштасып, саналы ғұмырын ел қажетіне арнаған Момынбайдың есімі мәңгіге тарихта қалды.
Осындай халқына абыройлы Момынбайдың ұлы Байзақтың дүниеге келуі де ерекше тылсым сырға толы екендігін ауылдастары мен замандастары айтып отырады.
Момынбай бірінші жары Моншақ қайтыс болғаннан кейін екінші рет Дәмегүлмен бас қосады. Олардың Әлиасқар деген тұңғыш ұлдары бір жастан асып қайтыс болады. Бұл, әрине, жастары кеп қалған ерлі-зайыптылар үшін үлкен соққы, бас көтермес қайғы еді. Содан олар қазақ халқының ежелгі әдет-ғұрпымен әулие-әмбие жағалап, күні-түні Алла тағалладан бір перзент сұраған екен. Осындай күндердің бірінде Момынбайдың көршісі, жан досы, замандасы, ауылдық кеңестің төрағасы Жанахмет түсінде олардың алда үш ұлды болатынын көргенін айтып, қатты қуантады. Бір қызығы, Жанахмет дүниеге келер ұлдардың аттарын: Өмірзақ, Жанұзақ, Байзақ деп қоюларын қалап, бата берген екен. Осылайша анасы Дәмегүлдің 42 жасында-Өмірзақ, 44 жасында-Жанұзақ, 50 жасында-Байзақ өмір есігін ашқан. Кенже ұлдары Байзақ өмірге келгенде әкесі Момынбай 52 жаста екен.
Бұл туралы «Біз бұл қиялға, аңызға, ертегіге бергісіз ерекше уақиғаның, жөні белек жайттың шындығын бірінші рет Жанахметтің баласы, Момынбайдың талай рет атын байлаған, қолына су құйып, қонағын жайлаған, қазір елге, халыққа белгілі, сексеннің сеңгіріне шыққан Орақбай ақсақалдан, уақиғаның бас кейіпкері Байзақтың өз ауыздарынан есіттік» деп жазды қоғам қайраткері Сейілбек Шаухаманов өзінің «Жүрген жері Мысыр шаһар еді» деген естелігінде («Академик» жинағы, 2014).
Байзақ текті тұқымнан шыққан. Руы - Он екі ата Байұлының Алтын Мәметек руы. Оның жетінші атасы - тарихта аты мәлім Сәлтеке би Мәметекұлы. ХІХ ғасырдың басындағы деректер бойынша, Сәлтеке бидің ұрпақтары Туған би мен Барқы батыр алтын руының бес мың шаңырағын басқарып, Троицк мен Бұқара арасында сауда жүргізген. Барқы есімі алтын руына ұран болған. Барқының баласы Науша батыр болса, Наушадан тарайтын Байназар би Сыр елінде «шешендіктің дүлдүлі» атанған, еліне аты мәшһүр, айтулы би болған.
Байназардан - Тобжан, Көпірбай, Көпешбай туған. Байназардың үлкен ұлы Тобжан да Сыр елінің үш жүздің айтулы биі болған, оның аты «Қазақ энциклопедиясына» енгізілген. Сыр елінің атақты ақын, жыршылары - Тұрмағамбет Ізтілеуов, Сейтжан ақын, Шораяқтың Омары т.б. көптеген айтулы ақын-жыршылардың жырларында алтын Тобжан би есімі көп кездеседі. Көпірбай (Байзақтың атасы) - Тобжан бидің туған інісі. Көпірбай ата да тегіне тартқан әділ, ақылды, өткір тілді болған екен. Көпірбайдың тағы бір қасиеті, мал-жанды, әсіресе жылқыны сыртынан сынап, танитын көрегендік қасиеті болған және сол айтқаны дәл келіп отырған.
Міне сол Көпірбайдан - Момынбай, Момынжан туады. Момынбайдан - Зүбайра (Боша), Қанымкүл, Ханбибі (Тай) деген қыздар, Өмірзақ, Жанұзақ, Байзақ деген ұлдар туған.
Байзақтың әкесі Момынбай 1970 жылы, ал анасы Дәмегүл 1976 жылы өмірден өтті.
Балалық шағы өңдеу
Байзақ баланың кенжесі болғандықтан, әке-шешесіне еркелеп өседі. Жас кезінен өте алғыр болып, мектепті үздік оқиды. Алғаш №3 ауылдағы жеті жылдық мектепте 3 сыныпқа дейін білім алған.
Бірінші сыныптың қысқы демалысынан кейін сабаққа келгенде оның оқуға зеректігіне таңқалған мұғалімдерінің бірі «Момынбайдың баласына 5-тен басқа баға жоқ, 6-10 деген бағалар болса да соған лайық» деп мақтаса керек. Қазақ халқындағы «тіл-көз» деген нәрсе ме, әлде шынымен оқыс оқиға ма, әйтеуір сол күні Байзақ аяғы тайып құлап, жамбас, ортан жілігі сынып кетеді. Әпкелері Қанымкүл мен Ханбибі (Тай) 10-15 шақырым жердегі көрші ауылға жаяулатып, сынықшы әкеліпті. Байзақ содан үш ай сабаққа қатыса алмайды. Бірақ сол ынтасының, ізденімпаздығының арқасында қатарынан қалмай, тоқсанды беске аяқтаған екен.
Кейіннен Байзақ әкесінің қызметіне орай қазіргі Махамбетов ауылына ауысқан. 1957-1959 жылдары Қызылорда қаласындағы №143 мектепте оқыған. 1964 жылы осы қаладағы Ғани Мұратбаев атындағы №171 орта мектепті аяқтады.
Байзақ мектептің қоғамдық жұмыстарына белсене қатысқан үздік оқушы ретінде және сыныптастары арасында көпшіл, ақжарқын, аңқылдаған мінезімен ерекше есте қалды.
Білімі өңдеу
Мектепті жақсы аяқтаған Байзақ арман қуып, Алматыға аттанады. Сол арман оны 1964 жылы Алматы қаласындағы Қазақ мемлекеттік ауылшаруашылық институтының механика факультетіне алып келеді. Бұл оқу орны - Алматы қаласындағы инженер-механик мамандығымен қатар ауыл шаруашылығына қажетті кәсіби мамандарды дайындайтын іргелі оқу орны болатын. Байзақ аталған оқу орнын 1969 жылы ауылшаруашылық жұмыстарын механикаландыру мамандығы бойынша бітіріп, инженер-механик біліктілігін алады. Оның көп адамның, әсіресе қазақ жастарының тісі бата бермейтін инженер мамандығын таңдауына аталас ағасы Бәйімбетов Өмірбектің септігі тиеді. Ол кісі де Қызылордадан келіп, осы факультетке оқуға түскен. Өмірбек әрбір демалысында өзінің тетелес інілеріне осы факультеттегі оқу үрдісі туралы қызықтыра әңгімелеп отыратын.
Қазақ халқында «Адалдық жүрген жерде адамдық жүреді» деген тамаша тағылымды сөз бар. Байзақ Көпірбайұлы Момынбаев институтта оқыған жылдары бойындағы табиғи тазалық пен ерен еңбекқорлықтың, терең ақыл мен кісілік келбеттің арқасында курстастары арасында зор беделге ие болды. Сол кездегі елге танымал И.В.Сахаров, М.Р.Алшынбаев, И.Қ.Қыпшақбаев, А.Е.Ержанов сынды ұлағатты ұстаздардан білім алды.
Қызмет жолы өңдеу
Оқуды үздік аяқтаған Байзақ Көпірбайұлы Момынбаев жолдамамен 1969 жылы сол кездегі ауыл шаруашылығы ғылымының ордасы болып табылатын Қазақ ауыл шаруашылығын механикаландыру және электрлендіру ғылыми-зерттеу институтының машина-трактор паркін пайдалану зертханасының инженері қызметіне орналасады. 1970-1973 жылдары білім-ғылымға деген зор ынтасы мен еңбекқорлығы арқасында өзі білім алған Еңбек Қызыл Ту орденді Қазақ мемлекеттік ауылшаруашылық институтына оралып, тракторлар мен автомобильдер кафедрасында ассистент болып қызмет атқарады.
Ғылыммен етене айналысуды мұрат еткен ол 1973-1976 жж. Қазақ ауылшаруашылығын механикаландыру және электрлендіру Ғылыми-зерттеу институтының аспиранты болып, ізденіс жолына түседі. Жас ғалымның алғырлығына сол кездегі үлкен буын ғалым-ағалар назар аударады. Көп ұзамай (1976-1981жж.) Қазақ мемлекеттік ауылшаруашылық институтының «Тракторлар мен автомобильдер» кафедрасына қызметке шақырылып, оқытушылықпен (инструктор, ассистент) етене айналысты. Осында Еңбек сіңірген өнертапқыш, доцент Г.Д.Бернштейн, ұлағатты ұстаздар М.Алшынбаев, И.Қыпшақбаев, Қ.Жамбаев сынды елге есімдері белгілі ғалым-оқытушылардың тәлім-тәрбиесін көрді, ұстаздық қызметтің қыр-сырын меңгерді. Ол ұстаздық қызметпен ғылыми ізденісті қатар алып жүріп, 1981 жылы Ленинград ауылшаруашылық институтында академик И.Қ.Қыпшақбаевтың жетекшілігімен тракторлар динамикасы бойынша диссертациясын сәтті қорғайды, техника ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алды. Әрине, бұл үлкен жетістік болатын. Себебі елден жырақ жерде, орыс тілінде, оның ішінде техника саласынан кандидаттық қорғау екінің бірінің қолынан келмейтін биік белес болатын.
1982 жылы Қазақ мемлекеттік ауылшаруашылық институтының тракторлар және автомобильдер кафедрасының доценті қызметін атқарды, 1984 жылы Жоғары аттестациялық комиссияның шешімімен доцент ғылыми атағы берілді.
1984-1990 жж. Қазақ ауылшаруашылық институтында «Инженерлік пәндерді оқытудың педагогикасы мен әдістемесі» кафедрасының негізін қалап, меңгерушісі қызметін атқарды. 1990 жылдан бұл кафедра «Инженерлік педагогика» кафедрасы деп аталды. Кафедраны басқара жүріп,Кеңестер Одағының Батыры, аты аңызға айналған партизан, белгілі ғалым С.Я.Батышевтің жетекшілігімен 1991 жылы Свердловск инженерлік-педагогикалық институтында (Ресей) КСРО-да тұңғыш рет инженерлік педагогика саласы бойынша диссертация қорғап, педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін иеленді.
1993 жылы Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинеті жанындағы Жоғары аттестациялық комиссияның шешімімен педагогика мамандығы бойынша профессор ғылыми атағы берілді.
1993-1996 жылдар аралығында - Қазақстан Республикасы Жоғары аттестациялық комиссиясының педагогика және психология саласы бойынша сараптау кеңесі төрағасының орынбасары, төрағасы болды.
1996-1998 жж. Қазақ мемлекеттік аграрлық университетінің инженерлік педагогика кафедрасының меңгерушісі болды.
Қазақ аграрлық ғылым-білімінің қара шаңырағы - қазіргі Қазақ ұлттық аграрлық университетінде жоғары педагогикалық, ғылыми ізденушілік және ұйымдастырушылық қабілетін шыңдаған Байзақ Көпірбайұлы Момынбаев еліміздің ірі білім мен ғылым орталықтарында басшылық қызметтерді жемісті атқара білді.
1998-1999 жылдар аралығында Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім проблемалары институтында директордың ғылыми жұмыстар жөніндегі орынбасары, хатшы-академигі, директордың міндетін атқарушы қызметтерінде болды.
1999-2001 жж. - Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы Кәсіптік білім институтының директоры, Қазақ білім академиясының вице-президенті, президенті міндетін атқарушы, педагогика ғылымдары бойынша докторлық диссертациялық Кеңестің төрағасы.
2000 жылы Ресей білім академиясының академигі болып сайланды.
2001-2002 жылдар аралығында Қазақ Ұлттық аграрлық университетінің қолданбалы механика және инженерлік педагогика кафедрасының меңгерушісі қызметін атқарды.
2002-2005 жж. Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының ғылыми кадрлар басқармасының бастығы қызметін абыроймен атқарды.
2003-2005 жж. Ғылым мен техниканы дамытуға зор үлесін қосқан ғалымдарға арналған Мемлекеттік ғылыми стипендияның иегері болды.
2005ж. Қазақ білім академиясының академигі болып сайланды.
2005-2007 жылдар аралығында Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясының вице-президенті қызметін атқарды.
Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ Білім академиясында, Ұлттық Ғылым академиясында жауапты қызметтерде жүріп кәсіптік білім реформасына үлкен көңіл бөлді. Кәсіптік педагогиканың іргелі проблемалары бойынша ғылыми-зерттеу бағдарламаларымен де жүйелі айналысты.
2006-2007 жж. Қазақ Ұлттық аграрлық университеті кәсіптік педагогика кафедрасының профессоры болып қызмет етті, шәкірттер дайындады. Ұзақ жылдарғы жемісті ұстаздық қызметінің нәтижесінде 2007 жылы «Жоғары оқу орнының үздік оқытушысы» мемлекеттік грантының иегері атанды.
2007-2011 жылдар аралығында өзі туып-өскен Сыр еліндегі жетекші жоғары оқу орны - Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ректоры қызметін атқарды.
Қорқыт ата университетіндегі басшылық қызметте білім беру сапасын арттырумен қатар шетелдік байланыстарды күшейтуге тікелей ықпал етті. Канадалық Оңтүстік Альберт технологиялық институтымен біріккен ғылыми жобалар орындау іске асырылды. Сонымен бірге Ұлыбритания, АҚШ, Израиль, Ресей сынды мемлекеттердің жетекші оқу орындары және ғылыми орталықтарымен байланыс орнатылып, жас ғалымдардың тәжірибе алмасуына мүмкіндіктер жасалынды. Ол әсіресе мамандарды кәсіби дайындауға, олардың жан-жақты тұлғалық дамуына, ұлттық рухани құндылықтарды қалыптастыру мәселелеріне де баса назар аударды. Бейжіңде өткен ХХІХ Жазғы Олимпиада ойындарына қатысқан 131 қазақстандықтың 11-і аталған университеттің студенттері болуы да оның спортқа деген үлкен жанашырлығын көрсетеді. Ол қазақстандық зілтемірші, Олимпиада ойындарының екі дүркін, әлемнің төрт дүркін чемпионы, Қазақстанның еңбек сіңірген спорт шебері Илья Ильиннің кәсіби спортшы болып қалыптасуына үлкен ықпал етті. Ол басқарған жылдары университеттің «Сейхұн-КАМ-ҚМУ» қыздар гандбол командасының 9 мүшесі гандболдан республика құрамасының сапында болды.
Байзақ Көпірбайұлы Момынбаев сонымен бірге Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің «Дидар» фольклорық-этнографиялық ансамбліне жан-жақты қолдау көрсетті. Соның нәтижесінде ансамбль көптеген республикалық, халықаралық конкурстар мен фестивальдерге қатысып, жүлдегер атанды.
Б. Момынбаев 2010жылы Қазақстан Республикасы Ұлттық инженерлік академиясының академигі, 2013 жылы Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылыми Академиясының корреспондент-мүшесі болып сайланды.
Ғылыми қызметі: Қазақстандағы инженерлік-педагогикалық білімнің негізін қалаушы өңдеу
Байзақ Көпірбайұлы Момынбаев - КСРО-дағы инженерлік педагогика саласындағы тұңғыш доктор өңдеу
Байзақ Көпірбайұлы Момынбаев еліміздегі инженерлік-педагогикалық білімінің негізін қалаушылардың бірі болып табылады. Ол өз қызметіне деген зор ынтасы мен ғылымдағы іргелі жетістіктерінің негізінде 1984 жылы Еңбек Қызыл Ту Орденді Қазақ ауылшаруашылық институтында алғаш «Инженерлік пәндерді оқытудың педагогикасы мен әдістемесі» (1990 жылдан кейін «Инженерлік педагогика» деп аталды) кафедрасын ұйымдастырып, оны он бес жылдан астам уақыт абыроймен басқарды. Осы кезеңде еліміздегі инженерлік-педагогикалық білімнің негізін қалау бағытында қыруар жұмыстар атқарды. Оның басшылығымен кафедрада оқу жоспарына сай өзекті пәндер (инженерлік психология, техникалық пәндерді оқытудың дербес әдістемелері, өндірістік оқытудың әдістемесі) енгізіліп оқытыла бастады. Педагогика кафедрасының материалдық-техникалық базасының қалыптасуына, құрамының сандық және сапалық жағынан өсуіне, оқу-тәрбие жұмысының жетілдірілуіне, жаңа бағытта ғылыми ізденістердің өркендеуіне үлкен еңбек сіңірді. «Профессор Байзақ Көпірбайұлы еліміздегі инженерлік-педагогикалық білімінің негізін қалаушылардың бірі болып табылады. 1984 жылы елімізде алғашқылардың қатарында кәсіптік педагогика кафедрасын құрды. Ол өзінің еңбектерінде жұмысшы мамандықтарын даярлауда сапалық тұрғыдан жақсартуға айрықша көңіл бөлді. Әсіресе, ауыл шаруашылығы өндірісіндегі жұмысшы мамандықтарға жеке қарастырды. Келешек маманға ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерін меңгерумен қатар жан-жақты білімді болуды, жоғары шеберліктің мәні зор екендігін көрсетті. Кәсіби білім беруде басты тұлға ретінде оқытушылығын көрсетті» деп жазды Қазақ ұлттық аграрлық университетінің ректоры, академик Т.И.Есполов («Академик» кітабы, 2014 жыл).
1991 жылы институт қабырғасында КСРО-да инженерлік- педагогикалық білім беру саласын дамытуға арналған Бүкілодақтық ғылыми педагогикалық конференцияның жоғары деңгейде өтуіне мұрындық болды. Көп ұзамай осы жылы (1991 ж.) Свердловск инженерлік-педагогикалық институтында тек Қазақстанда ғана емес, ТМД елдері аумағында тұңғыш рет инженерлік педагогика саласы бойынша «Ауыл шаруашылық жоғарғы оқу орындарында инженер-педагогті кәсіби даярлаудың теориялық негіздері» тақырыбында диссертация қорғап, педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін иеленді.
Б.Момынбаевтың инженерлік-педагогикалық білім саласындағы зор еңбегін қысқаша былай жүйелеуге болады:
· алғаш рет ТМД ғалымдарының арасында инженер-педагог маманының моделін академик А.П. Сейтешевпен бірлесе отырып әзірледі;
· тұңғыш қазақ тілінде «Кәсіптік техникалық пәндер» атты оқулық жазды;
· кәсіптік мектептерде, колледждер мен ЖОО-да техникалық пәндерді оқытудың жалпы әдістемесінің іс жүзіндегі бағдарламасын ұсынды;
· Қазақстан Республикасы педагогикалық жоғары оқу орындарының педагогикалық мамандықтарының оқу жоспарларын әзірледі;
· тәуелсіздік жылдары елдегі кәсіптік білім беруді дамытудың Тұжырымдамасын әзірлеуде зор еңбек сіңірді;
· кәсіптік-техникалық мектептер үшін жаңа негіздік оқу бағдарламаларын және кәсіптік білім беру мемлекеттік стандарттарын әзірлеуге атсалысты;
· жоғары оқу орындары үшін инженерлік-педагогикалық мамандар даярлау бойынша және кәсіби-техникалық мектептер үшін техникалық пәндерді оқыту жоспарлары мен бағдарламаларын жасауға жетекшілік етті;
· студенттер арасында тәрбие жұмысын жүргізу әдістемесі, тәлімгердің орны, жоғары оқу орындарында тәрбие жұмысын ұйымдастырудың ұтымды тәсілдері туралы нұсқаулар дайындады;
· орта кәсіптік - техникалық мектептердегі инженер педагогтардың кәсіптік-әдістемелік даярлықтарын арттыруда олардың мамандыққа деген көзқарастарын, педагогикалық дағдылары мен шеберліктерін жетілдіру, теориялық және әдістемелік білімдерін арттыру басты мәселелер екендігін дәлелдеді;
· жеке пәндерді оқыту әдістемесінде жаңаша оқу әдістерін сабақ үрдісінде кең пайдалануды енгізе білді.
Оның кәсіптік педагогика саласындағы жетістіктері әлемнің дамыған елдердің ғылыми орталықтарында жоғары бағаларға ие болды, ғылымдағы ірі жетістіктер қатарынан танылды. Байзақ Көпірбайұлы Момынбаев Қытай, Франция, Германия және тағы да басқа дамыған елдердің университеттерімен бірігіп орындалған көптеген ғылыми жобаларға жетекшілік етті.
Негізгі ғылыми еңбектері өңдеу
Байзақ Көпірбайұлы Момынбаев ғылыми-педагогикалық және техникалық әдебиеттер жүйесінде мектеп – кәсіптік-техникалық мектеп – колледж – ЖОО арасындағы сабақтастықты айқындайтын қазақ және орыс тілдерінде 24 оқулық пен 5 оқу-әдістемелік құрал жазып, педагогикалық ғылымға елеулі үлес қосты. Осы проблемалар бойынша 217-ден астам ғылыми еңбек жариялап, 60-тан астам баяндама жасады (оның 19-ы Франция, Германия, Венгрия, Қытай, Польша, Чехия, Оңтүстік Корея және т.б. елдерде өткен халықаралық конференциялар мен симпозиумдарда оқылды).
Қазақстанның жоғары оқу орындарында дайындалатын инженерлік-педагогтық мамандықтардың оқу жоспарлары, сондай-ақ кәсіптік-техникалық мектептер мен колледждердегі техникалық пәндерді оқытудың жалпы әдістемелік бағдарламасы да Байзақ Көпірбайұлы Момынбаевтың тікелей басшылығымен дайындалған.
Б.К.Момынбаевтың ғылыми қызығушылық өрісі өте ауқымды: педагогикадағы аксиологиялық ұстанымды әзірлеу, жеке тұлғаны дамытуды моделдеудің педагогикалық технологиясын дамыту, кәсіптік білім педагогикасы, қашықтықтан оқыту және электронды оқулық жасау тұжырымдамасын әзірлеу; технологияны мектепте оқыту әдістемесі және т.б.
Байзақ Момынбаев 2007 жылы Ресей білім академиясыының ғалымдарымен бірге «Кәсіптік-педагогикалық білімнің теориясы мен практикасы» (Екатеринбург, 607 б.) атты 2 томдық ұжымдық монография жазды.
Оның жалпы және кәсіби психология негіздері, мектеп оқушыларын кәсіби-еңбекке баулитын инженер-педагогты кәсіби дайындаудың ұйымдастыру-педагогикалық негіздері, болашақ маманның тұлғасын қалыптастырудың психологиялық-педагогикалық және дидактикалық негіздері; олардың кәсіби-педагогикалық қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру технологиясы; әлеуметтік жұмысты ұйымдастыру мәселелері бойынша іргелі ғылыми еңбектері қазіргі таңда үлкен сұранысқа ие.
Б.К.Момынбаев білгір педагог-ғалым ретінде кәсіби білім беру жүйесін жаһандық өзгерістер жағдайына бейімдеу және жаңа қоғамда өскелең ұрпақ бойында қазақстандық патриотизмді қалыптастырудың тұжырымдамалық негіздері; тұлғаны жан-жақты қалыптастыру; қазақ халқының салт-дәстүрлері, халықтық педагогика тәсілдерін ұтымды пайдалану мәселелерін зерттеуге де үлкен мән беріп, ғылыми жұмыстар қалдырды.
Басты еңбектері:
1. Момынбаев Б.К., Джамбаев К.А. Методические указания по испытанию топливного насоса. – Алма-Ата: КазСХИ, 1983 – 24 с.
2. Сейтешев А., Момынбаев Б.К., Гиззатова Л.Г. Научно-методические основы подготовки инженеров-педагогов СПТУ. – Алма-Ата, 1988. – 96 с.
3. Момынбаев Б.К. Совершенствование производственного обучения учащихся в учебных хозяйствах ПТУ – Алматы, 1989. – 16 с.
4. Момынбаев Б.К. Методические указания к выполнению лабораторных работ по курсу «Технические средства обучения» для студентов инженерно-педагогического факультета. – Алма-Ата: КазСХИ, 1989. – 67 с.
5. Момынбаев Б.К. Методические указания по педагогической практике для студентов 4 курса специальности 03.01.11 – Профессиональное обучение и технические дисциплины АПК. – Алма-Ата: КазСХИ, 1989. – 40 с.
6. Момынбаев Б.К. Особенности организации и защиты дипломных проектов по специальности 1516 «Сельское хозяйство». //Методические разработки по совершенствованию заочного обучения. – Алма-Ата: КазСХИ, 1989. – С. 57-58.
7. Момынбаев Б.К. Применение опорных конспектов по предмету «Тракторы и автомобили». – Алма-Ата, 1989. – 16 с.
8. Момынбаев Б.К. Рабочая программа по спецкурсу «Методика производственного обучения». – Алма-Ата: КазСХИ, 1989. – 9 с.
9. Момынбаев Б.К. Совершенствование производственного обучения учащихся в учебных хозяйствах ПТУ. – Алма-Ата, 1989. – 16 с.
10. Момынбаев Б.К., Джамбаев К.А., Достанов М.Х. Спутник тракториста. – Алма-Ата: Қайнар, 1989. – 288 с.
11. Момынбаев Б.К. Экспериментальный учебный план и программа для подготовки тракториста – машиниста широкого профиля в опорных профтехучилищах. – Алма-Ата: Госагропром КазССР, 1989. – 17 с. (в соавторстве).
12. Момынбаев Б.К., Абдыкаримов Б.А., Юстус В.Е., Рожихин Н.Ф. и др. Экспериментальный учебный план подготовки квалифицированных рабочих в СПТУ. – Алма-Ата, 1989. – 8 с.
13. Момынбаев Б.К., Устемиров К.У. Методические указания по лабораторному курсу по предмету ТСО. – Алма-Ата, 1989. – 56 с.
14. Момынбаев Б.К. Методические указания по педпрактике. – Алма-Ата, 1989. – 32 с.
15. Момынбаев Б.К. Рабочая программа по спецкурсу «Методика производственного обучения». – Алма-Ата: КазСХИ, 1989. – 9 с.
16. Момынбаев Б.К., Устемиров К.У. Методика преподавания предмета «Тракторы и автомобили». – Алма-Ата: Рауан, 1989. – 187 с.
17. Момынбаев Б.К., Устемиров К.У., Токарев А.В. Дидактические материалы по изучению предмета. Учебное пособие. – Алма-Ата, 1990. – 80 с.
18. Момынбаев Б.К. Тракторлар мен автомобильдер пәнін оқыту методикасы: Оқу құралы. – Алматы, 1990. – 80 б.
19. Моминбаев Б.К. Методика преподавания технических сельскохозяйственных дисциплин. Учебное пособие, утвержденное Госагропромом СССР для студентов по спец. 03.01.11 – «Профессиональное обучение и технические дисциплины– Алма-Ата:КазСХИ, 1990. – 115 с. 20. Момынбаев Б.К. Методические рекомендации по дипломному проектированию для студентов по специальности 03.01.11. – Профессиональное обучение и технические дисциплины АПК. – Алма-Ата: КазСХИ, 1990. – 28 с.
21. Моминбаев Б.К., Тажибаев С.Д., Дорожкин Н.Н., Дьяченко В.А., Лаврентьев Л.В. Надежность сельскохозяйственной техники. Учебное пособие. Допущено Управлением высшего и среднего спец. образования Государственного агропромышленного комитета СССР в качестве учебн. пособия для студентов высших уч. завед. по спец. «Профессиональное обучение и технические дисциплины» и «Механизация сельского хозяйства». – Алма-Ата: Кайнар, 1990. – 280 с.
22. Момынбаев Б.К., Устемиров К.У. Опорные конспекты по предмету «Тракторы и автомобили»: Учебное пособие. – Алма-Ата, 1990. – 64 с.
23. Момынбаев Б.К., Устемиров К.У. Разработка обучающих программ для работы с ЭВМ в учебном процессе СПТУ. Методические указания для преподавателей СПТУ. – Алма-Ата: КазСХИ, 1990. – 17 с.
24. Момынбаев Б.К., Өстеміров К. Тракторлар мен автомобильдер пәнін оқыту методикасы. Кәсіптік-техникалық училище мұғалімдеріне арналған оқу құралы. – Алматы: Рауан, 1990. – 144 б.
25. Момынбаев Б.К. Учебное хозяйство – ПТУ хозрасчет. – Алма-Ата, 1990. – 16 с.
26. Момынбаев Б.К., Абдыкаримов Б.А., Рахымжанова Н.И. и др. Концепция профессионально-технической школы Казахстана. – Алма-Ата, 1991. – 29 с.
27. Момынбаев Б.К., Устемиров К.У. Учебный план для подготовки квалифицированных рабочих в ПТУ. – Алматы, 1992. – 16 с.
28. Момынбаев Б.К. Учебный план для подготовки рабочих ПТУ по профессии мастер с-х производства. – Алматы, 1992. – 16 с.
29. Момынбаев Б.К., Рахимжанов Н.И. Интеграция содержания общеобразовательных и специальных предметов в учебных заведениях профтехобразования Республики Казахстан. Научный сборник. – Алматы, 1992. – 16 с.
30. Момынбаев Б.К., Егоров В.В. Совершенствование подготовки инженерно-педагогических кадров профобразования Казахстана. – Алматы: Казахстан, 1992. – 112 с.
31. Момынбаев Б.К. О совершенствовании дидактической подготовки студентов ИПФ. – Алматы, 1993. – 48 с.
32. Момынбаев Б.К. Кәсіптік техникалық пәндер. – Алматы, 1993. – 128 б.
33. Момынбаев Б.К. Қолданбалы халық өнерінің оқу-тәрбие ісіндегі көрінісі мен маңызы. – Алматы, 1993.
34. Моминбаев Б.К. Совершенствование подготовки инженерно-педагогических кадров профтехобразования Казахстана. Учебник для студентов, научных и практических работников профтехобразвания. – Алматы: Республиканский издательский кабинет, 1993. – 288 с. 35. Момынбаев Б.К. Программа предмета «Технология» (5-9 класс). – Алматы, 1993. – 48 с.
36. Момынбаев Б.К., Өстеміров К. Техникалық оқыту құралдары пәнінен лабораториялық сабақтарды өткізудің әдістемелері. – Алматы, 1993. – 40 б.
37. Момынбаев Б.К., Өстеміров К. Техникалық оқыту құралдары пәнінен лабораториялық-практикалық сабақты өткізудің әдістемелері. – Алматы. 1993. – 8 б.
38. Момынбаев Б.К., Инкарбеков А.Б. Дипломдық жобалау пәнінен лабораториялық-практикалық сабақты өткізудің әдістемелері. – Алматы, 1994. – 8 б.
39. Момынбаев Б., Ұзақбаева С. Қазақ халық педагогикасының шетелдерде дамуы. Әдістемелік құрал. – Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1994. – 36 б.
40. Момынбаев Б.К. Методическое указание по дипломному проектированию. – Алматы, 1994. – 8 с.
41. Момынбаев Б.К. Орта және кәсіптік мектеп оқушыларына арналған лабораториялық -практикалық сабақтар. – Алматы, 1994. – 64 б.
42. Момынбаев Б.К., Өстеміров К. Орта және кәсіптік мектеп оқушыларына арналған лабораториялық-практикалық жұмыстар. Ауыл мектептері үшін орта және кәсіптік мектеп оқушыларына арналған оқулық.–Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1994. – 215 б. 43. Момынбаев Б.К., Құралов А., Өстеміров К. Орта мектеп оқушыларына арналған лабораториялық жұмыстар. Оқу құралы. – Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1994. – 124 б.
44. Момынбаев Б.К., Өстеміров К. Техникалық оқыту құралдары. – Алматы, 1994. – 8 б.
45. Момынбаев Б.К., Сейтешев А.П. Основы общей и профессиональной психологии: Типовая программа. – Алматы, 1995. – 8 с.
46. Момынбаев Б.К., Егоров В.В. Организационно-педагогические основы подготовки инженера-педагога профессионально-трудового обучения учащихся. – Алматы, 1995. – 32 с.
47. Момынбаев Б.К., Сейтешев А.П. Основы общей и профессиональной психологии: Типовая программа. – Алматы, 1995. – 8 с.
48. Момынбаев Б.К., Каненова К.Г. Организация социальной работы для молодежи. – Алматы, 1996. – 3 с.
49. Момынбаев Б.К., Устемиров К.У. Дидактические основы технического средства обучения: Типовая программа. – Алматы, 1996. – 8 с.
50. Момынбаев Б.К., Кунгуров А.Р. Дидактические преподавания общетехнических, специальных дисциплин и производственного обучения: Типовая программа. – Алматы, 1996. – 8 с.
51. Момынбаев Б.К., Абдраманов Ш. Жоғары техникалық оқу орындағы аға курс студенттеріне кәсіби-техникалық бағыттылықты қалыптастырудың педагогикалық негізі. – Алматы, 1996. – 32 б.
52. Момынбаев Б.К., Курбаналиев Б.Б. Методика воспитательной работы: Типовая программа. – Алматы, 1996. – 8 с.
53. Момынбаев Б.К. Техникалық оқыту құралдары пәнінен лабораториялық-практикалық сабақты өткізудің әдістемелері. – Алматы, 1996. – 32 б.
54. Момынбаев Б.К., Абдраманов Ш. Тау-кен техникалық пәндердің әдістемелік негізі және оны жасаудағы терминологиялық атаулар функциясы. – Алматы, 1996. – 48 б.
55. Момынбаев Б.К. Учебный план для подготовки квалифицированных рабочих в профтехучилище. – Алматы, 1996.- 16с.
56. Момынбаев Б.К. Учебный план и программы переподготовки водителей на право управления транспортным средством категории Е. – Талгар, 1997. – 32 с.
57. Момынбаев Б.К. Учебный план и программы переподготовки водителей на право управления транспортным средством категории Д.– Талгар, 1997. – 32 с.
58. Момынбаев Б.К. Учебный план и программы переподготовки водителей на право управления транспортным средством категории В и С.– Талгар, 1997. – 48 с.
59. Момынбаев Б.К. Учебный план и программы подготовки водителей индивидуальных транспортных средств категории В. – Талгар, 1997. – 32 с.
60. Момынбаев Б.К. Государственные стандарты среднего образования РК – Алматы, 1998. – 432 с.
61. Момынбаев Б.К., Өстеміров К. Машиналарға техникалық қызмет көрсету және жөндеу жүйесі. Кәсіптік-техникалық мектеп оқушыларына арналған оқулық. – Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1998. – 214 б.
62. Момынбаев Б.К. Методические указание к выполнению лабораторных работ по курсу «Технические средства обучения» для студентов инженерно-педагогического факультета. – Алматы, 1998. – 64 с.
63. Момынбаев Б.К. Разработка обучающих программ для работы с ЭВМ в учебном процессе СПТУ. – Алматы, 1998. – 16 с.
64. Момынбаев Б.К. Автомеханик. – Алматы, 1999.
65. Момынбаев Б.К. Коммерческая деятельность. – Алматы, 1999.
66. Момынбаев Б.К. Контролер сберегательного банка. – Алматы, 1999.
67. Момынбаев Б.К. Мастер животноводства широкого профиля. – Алматы, 1999.
68. Момынбаев Б.К. Мастер по техническому обслуживанию и ремонту МТП. – Алматы, 1999.
69. Момынбаев Б.К. Мастер растениеводства. – Алматы, 1999.
70. Момынбаев Б.К. Мастер сельскохозяйственного производства. – Алматы, 1999.
71. Момынбаев Б.К. Научно-методическое обеспечение профессиональных школ, профессиональных лицеев. Колледжи и экспериментальные площадки (опорное учебное заведение). – Алматы, 1999. – 6 с.
72. Момынбаев Б.К. Оператор на наборно-компьютерной технике. – Алматы, 1999.
73. Момынбаев Б.К. Печатник. – Алматы, 1999.
74. Момынбаев Б.К. Продавец, контролер, кассир. – Алматы, 1999.
75. Момынбаев Б.К. Секретарь – референт. – Алматы, 1999.
76. Момынбаев Б.К. Хозяйка усадьбы. – Алматы, 1999.
77. Момынбаев Б.К. Электромонтер. – Алматы, 1999.
78. Момынбаев Б.К. Оператор ЭВМ. – Алматы, 1999.
79. Момынбаев Б.К., Мүсілімов Ә. Орта және кәсіптік мектеп оқушыларына арналған лабораториялық-практикалық жұмыстар. Оқу құралы. –Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 2000. – 175 б.
80. Момынбаев Б.К. Психолого-педагогические и дидактические основы формирования личности будущего специалиста. – Алматы: Ғылым, 2000. – 272 с.
81. Момынбаев Б.К., Адамқұлов Н. т.б. Технология: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық. – Алматы: Рауан, 2000. – 200 б.
82. Момынбаев Б.К. Кәсіптік-техникалық пәндер. Жоғары оқу орындарының инженерлік-педагогикалық факультеттері студенттеріне арналған оқулық. – Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 2002. – 438 б.
83. Момынбаев Б.К., Жарменова Г.С. Технология формирования культуры профессионально-педагогического общения будущего специалиста. Учебно-методическое пособие. – Алматы: КазГЮУ, 2002. – 42 с.
84. Момынбаев Б.К. Адамқұлов Н., Құтпанбаев Ә. Технология: Умумий билим беридиған мәктәпләрниң 9-синиплириға беғишланған дәрислик. – Алмута: Мектеп, 2005. – 216 б.
85. Момынбаев Б.К., Адамкулов Н., Кутпанбаев А., Асанова С., Алмагамбетова Д. Технология: Учебник для 9 классов общеобразовательных школ. – Алматы: Мектеп, 2005. – 183 с.
86. Момынбаев Б.К. Кәсіптік педагогика. Жоғары оқу орындарының педагогикалық мамандықтары студенттеріне арналған оқулық. – Алматы: Білім, 2006. – 552 б.
87. Момынбаев Б.К. Жас ұрпақты отбасылық өмірге дайындау: Ұлттық тәрбиеге арналған оқу құралы. – Алматы: Кітап, 2007. – 31 б.
88. Момынбаев Б.К., Алиев Б. Ауыл шаруашылығы техникалары. Тракторлар мен автомобильдер (құрылысы). Агроинженерлік мамандық алушы студенттерге арналған. – Алматы: «НАЗ-9», 2009. – Т.1. – 280 б.
89. Момынбаев Б.К., Алиев Б. Ауыл шаруашылығы техникалары. Тракторлар мен автомобильдер (теориясы) Агроинженерлік мамандық алушы студенттерге арналған. – Алматы: «НАЗ-9», 2009. – Т.2. – 288 б.
90. Момынбаев Б.К., Алиев Б. Ауыл шаруашылығы техникалары. Егін егетін және күтетін машиналар. Агроинженерлік мамандық алушы студенттерге арналған. – Алматы.: «НАЗ-9», 2009. – Т.3. – 288 б.
91. Момынбаев Б.К., Алиев Б. Ауыл шаруашылығы техникалары. Өнім жинайтын және өңдейтін техникалар. Агроинженерлік мамандық алушы студенттерге арналған. – Алматы: «НАЗ-9», 2009. – Т .4. – 304 б.
92. Момынбаев Б.К., Алиев Б. Мал шаруашылығының жабдықтары. Агроинженерлік мамандық алушы студенттерге арналған. – Алматы: «НАЗ-9», 2009. – Т.5. – 296 б.
Байзақ Көпірбайұлы Момынбаевтың инженерлік педагогика саласында артына қалдырған еңбектері ұшан-теңіз. Жаһандану үрдісінің үздіксіз, қарқынды дамуына байланысты мемлекет техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің дамуына, кәсіптік және техникалық мекемелерде оқытылатын кәсіптер мен мамандықтардың сапасына жаңа талаптар қойып отырған бүгінгі таңда көрнекті ғалымның ғылыми мұрасы, болашақ кәсіби құзыретті маман дайындау бағытында ұсынған тұжырымдамалары өте өзекті. Сондықтан Б.К.Момынбаевтың ғылыми еңбектерін зерделеп, бағасын беру – келешек ұрпақтың міндеті.
Ғылым жолындағы шәкірттері өңдеу
Б.Момынбаевтың ұзақ та жемісті ғылыми-педагогикалық қызметі нәтижесінде ғылым мен өндіріске қажет кадрлардың үлкен буыны даярланды. Олардың ішінде мемлекет және қоғам қайраткерлері – Қазақстан Республикасы Үкіметінің Премьер-министрі, министрлер, әкімдер, генералдар, ЖОО ректорлары және т.б. елімізге белгілі тұлғалар (А.С. Есімов, С.А.Терещенко, А.М.Абдыров, А.Муслимов, И.Ильин және т.б.) көптеп саналады.
Оның жетекшілігімен жалпы саны 14 ғылым докторы, 40 ғылым кандидаты дайындалды. Олар қазір білімнің барлық саласында жемісті еңбек етіп келеді.
Қоғамдық қызметі (басқа лауазымдары) өңдеу
Б.Момынбаевтың қоғамдық қызметтері Қазақстан Республикасы мен одан тыс жерлерде де кеңінен танымал. Ол ғылым кандидаты мен докторы ғылыми дәрежесін беру жөніндегі Докторлық диссертациялық кеңестің төрағасы, ұзақ жыл бойы Абай атындағы Алматы мемлекеттік университеті, кейіннен Еуразия гуманитарлық институты жанындағы Докторлық диссертациялық Кеңестердің мүшесі, үш ғылыми журналдың редакциялық алқасы құрамында болды. ҚР Жоғары аттестациялық комиссиясының педагогика және психология саласы бойынша сараптамалық Кеңес төрағасының орынбасары (1993-1996жж.) болып қызмет етті.
Мемлекеттік емтихан комиссиясының төрағасы ретінде бірнеше рет Мәскеу, Ленинград, Минск, Киев, Новосібір, Ташкент қалаларында болды.
Ол сондай-ақ 10 томдық «Қазақстан» ұлттық энциклопедиясының тұрақты ғылыми кеңесшісі болды.
2007 ж. «Нұр Отан» ХДП кезектен тыс ХІ съезінің делегаты.
2007 ж. «Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті Хабаршысы» журналының бас редакторы.
2007ж. «Оңтүстік Қазақстанның ғылымы мен білімі» республикалық ғылыми журналы редакция алқасының мүшесі.
2009ж. «Нұр Отан» ХДП кезектен тыс ХІІ съезінің делегаты.
2009ж. Корея Республикасындағы Каннам университетінің құрметті докторы болып сайланды.
2009ж. Қызылорда облысы Сырдария ауданының «Құрметті азаматы» атағы берілді.
2009ж. Қазақ Ұлттық аграрлық университетінің «Құрметті профессоры» атағы берілді.
2009ж. Қызылорда облыстық мәслихатының депутаты болып сайланды.
2011ж – «Нұр Отан» ХДП кезектен тыс ХІІІ съезінің делегаты.
Қоғамдық-саяси және әлеуметтік тақырыптағы мақалалары өңдеу
Көрнекті ғалым Б.К.Момынбаев ғылыммен терең айналысумен қатар қоғамдық-саяси және әлеуметтік маңызды мәселелерге үн қосып, бұқаралық ақпарат беттерінде мақалалар жариялап отырды. Бұл мақалалары әлі күнге дейін көзі қарақты оқырман көңілінен шығып, қажетіне жарап келеді.
БАҚ-та жарияланған мақалалары:
· Кәсіптік білім және уақыт талабы. «Егемен Қазақстан» газеті, 10.03.2005ж.
· Қазақы қалып. «Егемен Қазақстан» газеті, 24.01.2009ж.
· Камқорлыққа жақсы үлгеріммен жауап береміз. «Сыр бойы» газеті, 07.03.2009ж.
· Будущее за профессионалами. Газета «Кызылординские вести», 15.04.2009г.
· День начинается с газеты. Газета «Кызылординские вести», 09.06.2009г.
· Абыз жүректің шуағы. «Сыр бойы» газеті, 02.02.2010ж.
· Ақиқаттың алдаспаны. «Халық» газеті, 10.06.2010ж.
· Озық білім, озат ғылым-келешек кепілі. «Егемен Қазақстан» газеті, 23.06.2010ж.
· Казақстан ЕҚЫҰ мәртебесін жаңа деңгейге көтерді. «Сыр бойы» газеті, 03.11.2010ж.
· Казахстан вывел статус. Газета «Кызылординские вести», 30.10.2010г.
· Елбасымен-ертеңге. «Егемен Қазақстан» газеті, 01.02.2011ж.
· Индивидуальность учителя с позиций понятий «индивид», «личность», «субъект». Вестник КГУ им.Коркыт Ата, 2012г., №1 және тағы басқа мақалалары бар.
Он екі қасиет-ғалымның жастарға өсиеті өңдеу
Өзінің саналы ғұмырын білім саласына арнаған Байзақ Көпірбайұлы Момынбаев өскелең ұрпақты жан-жақты тәрбиелеу, адами асыл қасиеттердің тұлғаны дамытудағы орнына ерекше көңіл бөлді. Бұл тегін емес. Себебі жеке тұлға бойындағы үйлесімділікті қалыптастыратын адамдық жоғары қасиеттердің барлығы Байзақ Көпірбайұлының бойынан табылатын. Сондықтан болар, ұлағатты ұстаз осы қасиеттерді шәкірттерінен іздейтін, олардың рухани болмысын қалыптастыруға ұмтылатын, өз бойында жауапкершілік, еңбексүйгіштік, дербестілік, білімділік, отансүйгіштік, кәсібилік, жақсылық, әдептілік, мәдениет пен ізгілік, салауаттылық, белсенділік, қайырымдылықты жетілдіре білген жас маманның адамзат өркениетіндегі алар орны өзгеше болатындығын үнемі айтып отыратын.
Асыл қасиеттерді өз өміріне бағдар еткен Байзақ Көпірбайұлы әрқашан айналасына үлгі бола білді, замандастары мен әріптестері, шәкірттері мен балаларына рухани жағынан толысқан адамның қандай болатынын өнеге етті, осы жолда еселі еңбек етті, ғылыми жұмыстар қалдырды.
Б.Момынбаевтың жастарға өсиет еткен он екі қасиет туралы белгілі журналист Шермат Әшірбаевтың «Он екі қасиет - жастарға өсиет» мақаласынан үзінді ұсынып отырмыз («Академик» кітабы, 2014ж.)
1.Жауапкершілік
Жауапкершілік – адам болмысындағы аса маңызды қасиеттерінің бірі. Жауапкершілік – тұрақтылықтың, сенімділіктің, әділдіктің көрінісі, ол осы категорияларды бір-бірімен байланыстырады, жүйелендіреді, тұтастандырады. Осы себептен жауапкершілік жоғарылаған сайын жеке адамның да, жалпы қоғамның да сапалық көрсеткішері арта береді...
Жалпы, жауапкершілік - әр адамның мәдениетінің, дүниетанымының нәтижесі. Ол деген көру мен білумен, салыстырумен, тәжірибелердің сынағынан өтумен қалыптасады. Адам баласының дүниетаным өрісінің кеңіп, түсініктерінің ұлғая түсуі, оны жауапкершілік сезімін жоғарылатады. Яғни жауапкершілігі жоғары жанның пайым түсінігі де терең. Бұл жерде біз білімділік дегенде жеке-дара саланың білімін айтып тұрған жоқпыз. Білімділік – ол жан-жақтылық. Ең алдымен ол адамдық болмыс туралы, адамгершілік, сыпайылық, құрметтестік, жомарттық туралы білім болмағы керек. Осындай білімдер салалық, кәсіптік білімдермен толығып жатса, ол адамның тұлғалық болмысын одан әрі нығайта түседі. Сол себептен де білімді болу әр адамға жарасады. Байзақ Көпірбайұлының еңбектерінен, сөздерінен біз әр адамға қойылатын осындай талаптарды көреміз. Және көріп ана қоймаймыз, оған жетудің, оған қарай жетілудің жолдарын тағы көреміз.
2.Еңбексүйгіштік
Адамды адам ететін, тәндік және рухани тұрғыдан жетілдіре түсетін әрекет – еңбек болып табылады. Еңбек ету барысында адамның жасампаздық қабілеті оянады, мақсатқа жету, яғни өмірге қажет белгілі мұқтаждық пен құндылықты орнатуда жетілу сатыларынан өтеді. Сонымен қатар еңбек ету кезінде оның төменгі қасиеттерінің, атап айтқанда жалқаулық, немқұрайдылық, озбырлық, зұлымдық секілді келеңсіздік табиғатының тұншығып, жоғары қасиеттерінің, дәлірек айтқанда игілік, белсенділік, сыйластық, өзгеге көмекке келу, жомарттық секілді өзі үшін де, өзге үшін де жақсылық болып табылатын игі, ізгі тұстарының оянуына, олардың қуаттанып, адам мен қоғам өмірінде үстемдік етуіне ықпал етеді. Еңбекшіл адамның кез келген қоғамда және кез келген уақытта беделі болуы осы негіздермен байланысты деп ұққанымыз абзал.
Қазақ жастарын еңбексүйгіштікке тәрбиелеуде, оларды сапалы білім мен жоғары дүниетаным түсініктеріне баулуда Байзақ Көпірбайұлы көп еңбек етті. Сөз айтып, кітап жазды. Шәкірт тәрбиеледі.
3.Дербестілік
Әр адамның ақылы бар, ойы бар. Санасы мен сезімі бар. Дене мүше, бойы бар. Мұның барлығы да адам баласының өзіндік тіршілік етуі үшін қажет. Олай болмағанда, яғни «дайын асқа тік қасық болу» адам өміріндегі ең келеңсіз тұстармен тамырласып кетеді. Өйткені, адамның бойындағы қасиеттер жұмыс істемегенде өзінен өзі ыңғайсыздыққа тап болады, әр түрлі кесапат, зұлымдықтарға бой алдырады.
Яғни, адам деген өзіндік жұмысқа ұмтылғанда соқыр, кездейсоқ ұстанымдармен емес, саналы, өзіне де, өзгелерге де жақсылық, игілік әкелетіндей мақсатта болуы тиіс.
Қазіргі кезде дүниенің барлық дамыған, өркениетті елдері адамдық капиталдың, адамдық мүмкіндіктердің әлеуетіне зор мән беріп, соның көмегімен өркениет жетістіктерін жасап отыр. Ол мүмкіндікті әр адамның жеке белсенділігін, өзіндік жұмыс істеу қабілетін арттырудың арқасында ғана қол жеткізілуде. Сол себептен де әр адамның өз мүмкіндіктерімен толыққанды жұмыс істеуі қоғамдық дамудың басты шартына айналды.
Бұл қағидаларды ерте түсінген Байзақ ағамыз қазақ қоғамында әр азаматтың өзіндік ойлау, өзіндік жұмыс істеу мүмкіндіктеріне баса назар аударды. Оның педагогикалық зерттеулерінің мәнісі де сайып келгенде адам бойындағы асық қасиеттердің ашылып, қоғамға қызмет етуді қарастыру болды. Әсіресе, инженерлік салада мұндай белсенділіктің, яғни өзіндік жұмыс істеу белсенділігінің арта беруі қазақ қоғамының нығая түсуінің бір кепілі болып қала бермек.
4.Білімділік
Білімді жан кез келген жерде өзіне қажет нәрсені таба алады. Білімнің күшімен ол тек өзінің ғана емес, сонымен қатар көпшіліктің де мүддесін қорғайды, көпшіліктің де керегін тауып бере алады.
Қазақта «білекті бірді жығады, білімді мыңды жығады» дейді. Бұл деген адам баласына білектің керегі жоқ деген емес. Білектің күші - адам баласының бергі жақтағы мүмкіндіктерінің бір көрінісі ғана. Оның арғы жағында адамның айтып тауысып болмас жетістіктері мен мүмкіндіктері бар. Біздің бүгінгі күні көріп, күнделікті тіршілігімізде атқарып жүрген тұрмыстық, техникалық құралдарымыз, сонымен қатар рухани өмірімізде тұтынып жүрген өнер туындылары - бәрі білектің емес, сол білектің арғы жағындағы мүмкіндіктердің көрінісі.
Білім деген - таусылмайтын қазына. Ол көп еңбекті, көп және ұзақ уақыт ізденісті талап етеді. «Оқудың инемен құдық қазғандай» демегінің мәні де сонда. Яғни білім тез арада нәтиже бере қоймайды. Ол көп жылдық еңбекті керек етеді. Соның нәтижесінде адам өміріне қажет жақсы сапалы өнім береді. Сол себептен де өркениетті қоғамда білімді адамдар жоғары бағаланады. Және қоғамның барлық мүшелерін білімді болуға шақырады.
Б. Момынбаев өнерді қазақтың өмірінде кеңінен орын алуға еңбек етті, елімізде ұлттық инженерлік кадрларды даярлайтын саланы тұрғызды. Байзақ ағамыздың бұл әрекеті ұлттық болмыстағы уақыт ағамына бағынбайтын шын құрмет пен мадаққа лайық дей аламыз.
5.Отансүйгіштік
«Ер азамат елі үшін туады». Бұл нақылдың қашан пайда болғаны бізге белгісіз. Белгілісі сол – оның тым ерте уақыттарда пайда болғаны. Елдік намыс, елдік жетістік - осы елдегі ерлердің болмысымен жүзеге асырылатыны бұлжымайтын ақиқат. Бұл қашанда болған да және бола береді де.
Отансүйгіштік сезімі қайдан пайда болады және ол қалай дамиды? Оған біз жауапты алыстан емес, Байзақ ағамыздың өз сөздерінен табамыз. Ағамыз: «Біз отансүйгіштік, «патриотизм», «ұлтжандылық» деген сөздерді тәуелсіздік алғалы жиі қолданамыз. Мұндай асқақ та азаматтық сезімді жасқанбай емін-еркін сыртқа шығара алатын күнге жеткенімізге шүкіршілік етеміз. Осы орайда «отаншылдықтың» жөні бөлек екеніне мән бере бермейтініміз де рас. Байыптап, зейін қойып қарасақ, «отансүйгіштік», «патриотизм», «ұлтжандылық» сөздерінің өзіндік мән-мазмұны бір бөлек болса, «отаншылдық» сөзінің де өзіндік дербес мән-мағынасы бар екенін аңғару қиын емес. Отаншылдық, ең алдымен өз Отанының жан-тәнімен сүйіп, оған қалтықсыз қызмет ету ғана емес. Отаншылдық, ең алдымен өз Отаныңның тарихи тек тамырын, ғұмыр-жолын, қадір-қасиетін терең білу және өз Отаны үшін асқақ сезімдерге бөлену деген сөз. Тек білім – білік пен тәлім-тәрбие арқылы ғана отаншылдық сезіміне бөленуге болады. Отаныңды қандай қадір-қасиеті үшін кие тұтарыңды білмей тұрып, отаншыл болу мүмкін емес. Отаншылдық – ең алдымен білім мен тәрбиенің тұғыры болуыға тиіс деуіміздің сыр-себебі де осында. Ал біздің ұлы Отанымыз – Қазақстан өзінің терең тамырлы тарихымен де, соқтықпалы-соқпақты ғұмыр жолымен де, мейлінше толымды мәдени-рухани төлтума болмысымен де кез келген қазақстандықты мерейлендіруге тиіс», – дейді.
Отаншылдық сезімі біліммен, тәрбиемен келеді. Адам баласының білімі мен білігі артқан сайын, тәжірибесі молайған сайын оның отаншылдық сезімі де арта береді. Өйткені ол өзінің білім мен білімін өз отанына, оның игілігіне жаратады. Сол білім мен білік арқылы өз отанындағы кемшін тұстарды түзетеді, оларды жетілдіреді. Көпшіліктің алдына өз отанының беделін арттырады.
Байзақ Көпірбайұлы бүкіл саналы өмірін өзінің айналасындағы жандарға осынау ұлы сезімді сыйлауға, оны әр адамның бойына қондыруға әрекет етті. Ағамыздың бұл әрекеті өзінің бойындағы отансүйгіштік қасиетінің биік болғанын дәлелдейді.
6.Кәсібилік
«Кәсіп түбі – нәсіп» деп жатады халықта. Белгілі бір кәсіпті игеру әр адамның тіршілік ету әрекетіндегі ең маңызды тұс болып табылады. Өйткені кәсіп өмірге қажет бір мұқтаждықты қанағаттандырады. Кәсібилік бір салада ұзақ жылдар машықтануды талап етеді. Оған шыдаған адам өзі таңдап алған саланың биік шыңына қол жеткізеді.
Сонымен кәсібилік - әр еңбектің жетілген, биік тұсы. Ол дегеніміз өмірдің сапасының артуы да.
Кәсібилік барлық жерде жоғары бағалаланды. Дамыған мемлекеттер негізінен осындай кәсіби тіршілікті қолдау арқылы өсу мен өркендеудің сатысына шықты. Сол деңгейді сақтау және оны әрі қара жетілдіру мақсатында жан-жақты шаралар қолданып келе жатқаны әмбеге аян.
Өз кезегінде мұның барлығы да жеке адамның түсініктеріне, дүниетанымына, алған тәлім-тәрбиесіне қатысты. Адам баласының дүниетаным түсінігі кеңейген сайын оның атқаратын жұмысының да сапасы арта береді. Сол себептен де адамдық болмыста кез келген салада, бағытта жетілу үшін ең алдымен ішкі дүниенің жетістіктеріне басты назар аударылады.
Өзінің көп жылдық ұстаздық және инженерлік салаларда еткен еңбегінде Байзақ Көпірбайұлы өскелең ұрпақты осы біз әңгіме етіп отырған кәсібилікке баулуға тер төкті. Көптеген шәкірттерді көптеген салаларда білікті, кәсіпқой аман етуге көп күш жұмсады. Және бұл орайда ағамыздың еңбегі ақталды деп айта аламыз. Оған өмірдің жан-жақты салаларында табысты кәсіби еңбек етіп жүрген азаматтарымыз куә. Байзақ Көпірбайұлы осындай жоғары білікті кәсіби мамандарды даярлады, ол соған қарай ұмтылды, өйткені оның өзі де өз саласының биік деңгейдегі кәсіби маманы еді.
7.Қайырымдылық
Қайырымдылық бұл өмірдің ең таңғажайып құбылыстарының бірі. Қайырымдылық – адамдық жоғары қасиеттің жарыққа шығып паш етілуі. Кім көптің қамын ойлап, қайырымдылық көрсетсе, көпшілік те өз тарапынан сол адамды ерекше құрметтеп, беделін арттырады. Өйткені, қайырымдылық ізгі ой-тілектен шығады, шығын ізгі тілекке бағышталады. Ізгі тілектен ізгі жеміс, ізгі нәтиже алынады. Сондықтан да қайырымдылығы мол қоғамда береке-бірлік салтанат құрып, өсу мен өркендеу, өзара ықпалдасу әрекеттері нығая түседі...
Көп адамның түсінігінде қайырымдылық деген жетімдер немесе қарттар үйіне сыйлық берумен, немесе мешіт салумен, немесе әлдеқандай бір себепке орайластырып ас беру әрекеттермен байланыстырады. Ол әрине дұрыс. Сөйте тұра, ондай әрекет қайырымдылықтың толық табиғатын көрсете алмайды. Бірақ, «оның толық табиғаты қандай және оны білгеннен көпшілікке пайда бола ма деген?» сауал туындайды.
Негізі, шын қайырымдылық – рухани тұрғыдағы қайырымдылық. Өйткені, рухани саладағы қайырымдылық – адамға рухани күш беретін және ол бір немесе бірнеше адам пайдаланғаннан кейін ол көбеймесе, азаймайтын, таусылмайтын игілік болып қала береді.
Көпшіліктің мүддесіне қызмет ету Байзақ Көпірбайұлының да өмірінен, тіршілік іздерінен айқын көрінеді. Байзақ ағамыз өткені мен бүгінін және болашағын қатар қойып қарады. Елдің қамын, ұлттың мүддесін ойлады. Өзі туған халықтың жоғын іздеп, барын асқақтатты. Ағамыз өтпелі емес, шын қайырымдылыққа еңбек етті. Адам өміріне қажет деген мәселелерді өзіндік және заман ерекшелігі тұрғысынан көрсетуге, тіршілікке икемдеуге үлес қосты. Яғни Шәкірімнің айтқанындай «Бәрін, нәрін тірлігінде беріп, ғибратты із қалдыруға» ұмтылды. Бұдан артық бақыттың болуы да мүмкін емес.
8.Әдептілік
Әр адам - өзінің ойлары мен сезімдерінің жемісі. Өйткені, біз өмірде таңдау, талғау мүмкіндіктеріне иеміз. Не нәрсені таңдаймыз, соның жемісін, соның нәтижесін көреміз. Соған байланысты өзіміздің ұстанымдарымызды қалыптастырамыз. Соған байланысты өзге адамдардың іс-әрекеттеріне баға береміз, оған не тамсанамыз, не дұрыс емес екен деп, бас шайқаймыз.
Сөйтсе де, бұл өмірде біздің қалауымыздан, біздің еркімізден тыс заңдылықтардың бар екені рас. Сол заңдылықтарды білу, олардың талаптарымен санасу бізді көптеген жақсылықтармен, игіліктермен тоғыстырады. Керісінше, ол заңдылықты жоққа шығару, өзін ұлымын деп санап, өзінің субъективтік, яғни жекелеген көзқарасымен шектелу көптеген келеңсіздіктерге алып барады.
«Ол не заңдылық?» деген сауал тууы мүмкін. Ол – туралық, әдептілік.
Яғни арамдықпен тапқан табыс, зұлымдықпен, айлакерлікпен қол жеткізген жетістік – бәрі бәрі сайып келгенде түк емес, керісінше, өзіңе зиян. Сондықтан мүмкіндігің бар кезде адал тіршілік етіп, таза жүру - бұл өмірдің ең негізгі ұстанымы.
Байзақ Көпірбайұлының өмір сүрген уақытта көптеген қиындықтар болды, қоғамдық құндылықтардың бір жүйеден екінші жүйеге ауысуы орын алды. Көп маман пайда табудың мақсатында жан-жаққа, коммерциялық құрылымдарға бой ұрды. Бірақ Байзақ ағамыз өзінің педагогика саласында қала берді. Келген қиындықтарды өтпелі деп қабылдады. Ол шын байлық пен шын бақыттың алда келетініне сенді. Қандай кез болса да адамдық, әдептілік қағидаларын бұзбау керектігін өз өмірінде ұстана алды.
9.Мәдениет пен ізгілік
Әр адамның жүрісі мен тұрысы, ойы мен сөзі, қимылы мен әрекеті оның мәдениетінен хабар береді. Мәдениеті жоғарылаған сайын оның ойлары мен сөздері, әсері мен әрекеттері көркемдене, әдемілене, жетіле түседі. Өмірге ұлы шығарма, ұлы туынды әкелген тұлғалар жоғары мәдениеттен сусындаған жандар деп қабылдауымызға болады.
Мәдениет пен ізгіліктің тұтастығы олардың рухани негізден нәр алатынын көрсетеді. Ізгілік мәдениетті мәдениет ізгілікті көтереді. Ол екеуі адам өмірінде сырқы көзге байқала бермейтін құндылықтарды паш етеді.
Қазақ қоғамындағы дәстүрлік ұстанымдар, үлкенге құрмет, кішіге ізет, біреудің ала жібін аттамау, әділ сөзге тоқтау секілді асыл қасиеттер осындай жоғары мәдениеттің салдары болып табылады. Әрине, еліміздің ұзақ жылдар басқа халықтың отарында болуы көптеген ұлттық қазыналардан алыстатқаны рас, бірақ өзіміздің ұлттық қазынамыз қашанда бізге жақын, сол негізімізге қайта оралып келе жатқандығымызды тілге тиек етуге болады.
Білім – мәдениеттің жоғары сатысы болып табылады. Білімі жоғары жұрттың мәдениеті де жоғары. Өйткені, білім бізді лас нәрселерден тазартады, биік нәрселерге бастайды, жаңа құндылықтарды сыйлайды.
Ал Байзақ Момынбаев мәдениет пен ізгілікті өз өміріне өзек еткен асыл жандардың бірі.
10.Салауаттылық
Бұл өмірде адам баласының мұқтаждықтары өте көп. Тамаққа мұқтаж, киімге мұқтаж, баспанаға мұқтаж,ойын мен күлкіге мұқтаж. Сол мұқтаждықтардың ішінде өзіміз тікелей біле бермейтін, тани бермейтін мұқтаждықтар бар. Солардың бірі – денсаулыққа, оны қалыпты ұстауға және қорғау деген мұқтаждық. Денсаулық – зор байлық дегеннің де мәнісі сол. Денсаулық болмаса қалған әрекет қимылдардың мәні болмайды, өмірдің көп мүмкіндіктері шектеледі. Сол себепті де денсаулықты сақтау және оны шынықтыру – адам баласының қасиетті міндеттерінің бірі.
Денсаулық болмаса, адам баласы өзінің алдына қойған ешқандай да мақсаттарына ете алмайды. Оның көпшілік алдындағы беделі өспейді, қайта бұрынға беделі төмендеуі әбден мүмкін. Сол себептен де спорттық жаттығулармен айналысу әр саналы азаматтың мойнындағы борышы саналмақ.
Спорттық жаттығулар адамды тек сымбатты етіп қана қоймайды, сонымен қатар, ол қиындыққа төзуге, шыдамдалыққа, төзімділікке баулиды. Табандылыққа үйретеді. Ал өмірдегі көп жетістіктің табандылықтың, жүйеліліктің арқасында келетіні әмбеге аян, онсыз ешқандай игілік бой көрсете қоймайды. Адам баласы мақсатына жету жолында үлкенді-кішілі кедергілерден өтеді.
Байзақ ағамыздың спортқа деген қызығушылығы ерекше болған. Ағамыздың ол қасиеті оның өзі басқарған ұжымдарда, көпшілік орталарда спорттық шараларға деген айрықша ынтасы болуымен көрініс береді. Олай дейтініміз, Байзақ ағамыз Қызылорда мемлекеттік университетін басқарған кезде ол оқу ордасында спорттық нәтиежелер жоғары көрсеткіш берумен сипатталады. Университет қабырғасында спортпен айналысқан спортшы жастар мемлекеттік, әлемдік деңгейдегі жетістіктерге қол жеткізді. Солардың бірі және бірегейі – Илья Ильин. Әлемнің бір емес, екі дүркін чемпионы спортшы Илья Байзақ ағамызды спортқа жасаған қамқорлығын ерекше бағалайды. Байзақ ағаны өзінің ұстазы, кеңесшісі санайды. Жастар Байзақ Көпірбайұлын қастерлейді.
11.Белсенділік
Белсенділік – өмірге қажет категориялардың бірі. Әр адамның белсенділігіне, қимыл-әрекетіне қарай тыныс-тіршілігінің сапасы көрініс береді. Оның деңгейі артқан сайын өмірдің сапасы да жоғарылап, жақсара түседі, керісінше, белсенділіктің әрекеті төмендеген сайын әртүрлі келеңсіздік үстемдікке ие бола бастайды. Мысалы, жалқаулықтан, еріншектіктен әртүрлі жаман ойлар туады, ол кейіннен жағымсыз әрекеттердің жүзеге асуына ықпал етеді. Бұл жайтты тәптіштеп айтып жатудың қажеті шамалы.
Өкінішке қарай өмір ағымында көп адам белсенділік таныта алмайды. Барлық адам белсенді қарқында өмір сүргісі келеді, бірақ түрлі жағдайлар мен себептер көп жанның мүмкіндіктерін шектеп тастайды, сол себептен олар өмірдің минимумдық, бәлкім одан жоғарырақ болар, игіліктері деңгейінде қанағат тұтуға мәжбүр. Осының себебі неде? Оның себебін әркім әртүрлі негіздермен байланыстырады. Мысалы, біреулер оны тағдырдан дейді, біреулер адамның бойына біткен қабілет дарыннан дейді, ал енді біреуер оны кездейсоқтықтан дейді.
Демек, белсенділік-бізге керек. Бірақ ол соқыр емес, мақсатты, мақсатты болғанда да ізгі мақсатты болмағы керек. Өйткені залымның да белгілі деңгейде мақсаты бар, бірақ ол дұрыс емес. Негізі адамның мақсаты, соның жолындағы белсенділігі өзге адамдардың да мүддесіне сай келсе, ондай әрекетті шын бақытқа алып баратын әрекет деп айтуға болады.
Байзақ ағамыздың өмірі осы ізгі мақсатты белсенділіктің көрінісі деп айта аламыз. Ағамыздың жан жақты ізденімпаздығы, қол жеткізген жетістіктері оның жалғыз жеке басының емес, дүйім жұрттың, көпшіліктің мүддесіне арналған мақсат болатын. Оның ғылымдағы, педагогикадағы, инженерлік саладағы еңбектері осыны айғақтайды.
12.Жақсылық
Жақсылықтың көбі, жамандықтың азы болмайды. Ол екеуі де адам өмірінде әртүрлі деңгей мен ұзақтықта кездесіп жатады. Сол себептен де философтар жақсылықтың қасында үнемі жамандықтың жүретінін және керісінше, жамандықтың қасында жақсылықтың болатынын айтып жатады. Олай болудың реті де, жөні де бар секілді. Олай дейтініміз, кей жағдайларда, жақсылықтың белгілерін зұлымдар өз мақсатына ұтымды пайдалана алады. Өйткені олардың зұлым әрекеттерінің бетінде жақсылық бетпердесінің тұратынын көпшілік жақсы біледі.
Негізі, адам баласы - жақсылықтың жемісі. Оның болмысы, өмірі игі тілекпен, жақсы, ізгі ой-армандармен байланысты. Әрбір ата-ана өзінің перзентіне тек жақсылық, ізгілік тілейді, өз кезегінде бала да ата-анасына сонда ізгі ілтипатта болады. Егер қолдарынан келіп жатса, дүниедегі барша игілікті сыйлауға тырысып бағады.
Ал қоғамдық өмірде ше? Бейтаныс, бөгде жандармен қарым-қатынасқа түскен кезде ше? Бұл жерде әртүрлі деңгейдегі, әр алуан бағыттағы мүдделердің тоғысуы жүзеге асады. Әртүрлі себептер, сан алуан салдарлармен жалғасып жатады...
Жақсылық деген – белгілі деңгейдегі мұқтаждықты қамтамасыз ету. Өзінің де, өзгенің де керегіне жарай білу. Және ол белгілі бір іспен немесе саламен шектелмейді. Тіпті өзгеге жамандық жасамаудың өзі жақсылықтың бір белгісі, бір шарты. Ал енді Отанды, елді көркейтуге әрекет жасау – жақсылықтың негізгі нышаны.
Жақсылық жайында айтылған бұл мәселелер педагогика саласында ең өзекті қағидалар ретінде қарастырылады. Өзінің кәсіби педагогика саласында биік деңгейге қол жеткізген Байзақ ағамыздың өмірі, тіршілігі кейінгі ұрпаққа шын жақсылықтың үлгісі болып қала бермек.
Сегіз қырлы, бір сырлы жан өңдеу
Ұлағатты ұстаз, зерделі ғалым Б.К.Момынбаев өте өнерлі, «сегіз қырлы бір сырлы жан» болды. Ол нақышына келтіріп күй тартып, қоңыр даусымен ән шырқайтын. Әсіресе «Барып қайт, балам, ауылға», «Алтайдан ар жағынан келген ару», «Бір тойым бар», «Қыз ағасы» секілді лирикалық әндерді кәсіби шеберлікпен орындағанда тыңдаған жан таңданыс білдіретін. Ал қолына домбыра алып, Құрманғазының «Қайран шешем», «Сарыарқа», Ә.Желдібаевтың «Ерке сылқым» күйлерін тартқанда нағыз күйшілерді жолда қалдыратын. Жүрегі жырға толы Байзақ Көпірбайұлы сонымен бірге қазақтың дүлдүл ақындары Төлеген Айбергенов, Қадыр Мырзалиев, Мұхтар Шаханов, Мұқағали Мақатаевтың жырларымен бірге орыс, шетел ақындары, оның ішінде әсіресе Расул Гамзатовтың отты жырларын мәнерлеп оқуды ұнататын, өзі де арасында өлең шығаратын. Оның қазақтың белгілі ақыны, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Иран Ғайыппен (Иранбек Оразбаев) бала күннен адал достығы өз алдына бір тарих еді.
Байзақ Көпірбайұлы түрлі жиындарда, бас қосуларда шежірені, тарихты терең білуімен, өнегелі сөзімен, шешендігімен елдің есінде қалатын. Оның әңгімесінен қазақтың дархан даласының даналығы, ата-бабалардың рухты үні, тәлімді тәрбиенің тетігі сезілетін.
ҚР БҒМ ҒК Философия, саясаттану және дінтану институтының сектор меңгерушісі, белгілі ғалым Ә.Ұзақбайұлының: «Бәкеңнің дүниетанымы біртұтас келген көркем дүние еді. Ол ғылым мен білім беру саласына ғана шектелген жан емес. Ол кісінің өнерге, әсіресе поэзияға деген қатынасы, құрметі ерекше болатын. Әрбір көңілді жиындарда қазақтың ақиық ақындары Абайдың, Мұқағали Мақатаевтың, Мұхтар Шахановтың жырлары Бәкеңнің орындауында сырлы, ерекше нақышты сипатта өрнектелетін. Бәкең егер техника мен педагогика саласында өзін таныту жолында болмағанда мүмкін, өнердің шыңына шығуы да мүмкін еді. Өзінің көркем сөздерді мәнерлеп орындауында Бәкең талай жанды тебірентті, терең ойға шомдырды, кісілерді бір-біріне жақын етті, дүниені гүлдендіре, жасампаздандыра түсті» деген пікірі Байзақ Момынбаевтың сегіз қырлы бір сырлы жан екенін бір дәлелдей түссе керек («Академик» кітабы, 2014 жыл).
Байзақ Көпірбайұлы өмірінің соңына дейін салауатты өмір салтын ұстанып, спиртті ішімдік пен темекіге әуес болмады. Күрестен жарыстарға қатысып, жастық шағында талай жүлделер мен марапаттарға ие болды. Академиктің осындай тамаша қасиеттері оның қоршаған ортадағы абыройын асқақтатты, шәкірттері өнеге тұтты, талай жастар оған қарап бой түзеді.
Белгілі ғалым Б. Момынбаевтың сегіз қырлы, бір сырлы өнерлі, тілге жүйрік болуы - ең алдымен тума қасиеті мен ерекше қабілет-қарымына байланысты болғанымен, шыққан тегінің, өскен ортасының тағылымды тәрбиесі, өзінің алған білімі мен дүниетанымының тереңдігіне де қатысты екенін әріптестері мен замандастары үлкен құрметпен еске алып, айтып отырады.
Байзақ Момынбаевтың шығармашылығынан
(жақын досы, филология ғылымдарының докторы, профессор
Ақселеу Сейдімбектің қазасына арнап жазған өлеңі):
Жүрегімдесің, ағажан!
Шаңқай түс шақта
шарт сынғандайын шаңырақ,
Ақселеу аға,
Артыңда қалдық аңырап.
Жер-жерден саған
жетуші едік жамырап,
Қалғандай қазір
қара ормандарың қаңырап.
Өлара кезде өзгерді неге өрісің?
Қиямыз қалай қазақтың
сендей серісін?!
Еңіреп өткен ел үшін
және жер үшін,
Тұғырда тұрған тұлғалардың сен теңісің.
Өнерді сүйдің,
Ұлықтадың ұлттың өнерін,
Күмбірлеткенсің
қоңырауларын көненің.
Бергеніңнен де
көп еді сенің берерің...
Ағатайым-ай,
Ақырғы сәтте не дедің?!
Шежіре шертіп
айызын жұрттың қандырдың,
Ақтарып архив
шарасын көздің талдырдың...
Жетпіске жетпей
ажалға қалай алдырдың?..
Аға сұлтанның шақшасын
кімге қалдырдың?..
Даланың ұлы,
Іздеймін сені даладан!
Іздеймін сені
қара жамылған қаладан...
Өмірден мынау
өттіге сені санаман,
Жүрегімдесің, ағажан!..
Егемен Қазақстан, 18.09.2009
Достар мен әріптестер лебізі өңдеу
«Қазақта «Арыстандай күшің болса, құмырсқадай ісің болсын» деген ұлағатты сөзі бар. Бұл сөздің түп-төркіні - қанша мықты болсаң да тырбанып, тынымсыз еңбек ет дегенді білдірсе керек. Байзақ бауырымыздың да жоғары асуларды алуы өзінің біліктілігі мен ерінбей-жалықпай еңбектенуінің нәтижесі еді... Мен оны еліміздегі инженерлік педагогиканың бастаушысы деп есептеймін. Тіпті, педагогика ғылымдарынан докторлық диссертация қорғауы да Байзақтың биік дәрежедегі, биік деңгейдегі ғалым екендігін бұрынғыдан нақтылай түседі»
Камал Ормантаев, академик,
Қазақстан Республикасы
Мемлекеттік сыйлығының лауреаты
«Байзақ Көпірбайұлы бұл өмірден білгені, көргені, тергені көп, оқығаны, тоқығаны, жиғаны, түйгені мол азамат. Ол өмірдің, білімнің, ғылымның, өнердің, әдебиеттің, мәдениеттің, бүкіл он сегіз мың ғаламның қырлары мен сырларынан терең хабардар, жан-жақты энциклопедиялық білімі бар, зердесі мен жады керемет мықты азамат еді».
Сейілбек Шаухаманов,
қоғам қайраткері, Байзақтың дос ағасы
«Ақ жарқын, адал жүректі қасиетті Сыр елінен көптеген достар таптым, олармен қазірде араласып тұрамын... Қызылордалық достарымның ішінен Қорқыт ата университетінің ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, професссор, Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым Академиясының академигі Момынбаев Байзақ Көпірбайұлын ерекше атар едім».
Тоқтар Әубәкіров, ғарышкер,
Кеңес Одағының батыры,
Халық қаһарманы,
техника ғылымдарының докторы
«Байзақ Момынбаев - бұл есім тек ғана Сыр өңіріне емес, Алты алаш атырабына аян, белгілі тұлға десем қателесе қоймаспын. Оның білім саласындағы жеткен жетістігінен бөлек адамгершілік қасиеті, толымды тұлғалығы, шешендігі, күмбірлетіп күй тартатындығы, тамылжытып ән салатындығы, тебірентіп жыр оқитындығы, шешен сөзділігі көптен бөлек биік ететін. Үлкенмен де, кішімен де бірдей араласатын оның тағы бір қасиеті - адам алалап, қызмет бөліп жатпайтын. Бұл қасиет тектіліктен келген, әке көрген нән жігіттің ісі десең де, заман қиындығын көріп, ерте есейген жанның жан дүниесі десеңде болатындай.
Жоқтан бар пайда болмайды, тақыр жерге шөп те шықпайды. Байзақтың бар жақсы қасиеттері оның анасының ақ сүтінен, әкесінің ақ батасынан, тектілігінің терең тамырынан бастау алады».
Сәдібек Балтабайұлы,
Қызылорда облыстық телекоммуникация
дирекциясының Бас директоры
«Игі жақсы тұлғалар мен ағалар туралы қай кезде де кеңінен толғап, айта бергің келеді. Қазақстанда инженерлік – педагогикалық білімнің негізін қалаған, ғылымның осы бағытына өзіндік үлес қосқан ұстаз-ғалым Байзақ Көпірбайұлы Момынбаев, міне,осындай азаматтар санатында. Еңбек еткен саламыздың ортақтығы арқасында Байзақ Көпірбайұлымен жиырма жылдай аралас-құралас жүріп, кейінгі уақытта қызметтес те болдық. Байекеңнің өзім байқаған тұлғалық қасиеттері сан қырлы болатын. Соның бірі – алқалы топта көптің көңіліне қонар арқалы сөз айту қабілеті. Қайбір жиын болмасын, ақиық ақындарымыздың өлеңдерінен бір-екі шумақты жатқа айтып немесе домбыра тартып, жарасымды әзіл- қалжыңмен ортаның сәнін келтіріп отыратыны да бар еді.
...Еліміздің ертеңі жастардың алдыңғы толқын ағаларына қарап есейетіні заңдылық. Осы тұрғыдан өңіріміздің тұғырлы тұлғаларының бірі Байзақ Момынбаевтың еңбек жолы кейінгі буынға үлгі – өнеге».
Қылышбай Бисенов,
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда
мемлекеттік университетінің ректоры,
техника ғылымдарының докторы, профессор.
Марапаттары мен атақтары өңдеу
1972 ж. БЛКЖО Орталық Комитетінің Құрмет грамотасымен мадақталды.
1974 ж. БЛКЖО Орталық Комитетінің Құрмет грамотасымен мадақталды.
1987 ж. Қазақ КСР кәсіптік-техникалық білім саласының үздігі төс белгісімен марапатталды.
1991 ж. КСРО Жоғары білім министрлігі және Ауылшаруашылық министрлігінің Мақтау грамотасымен мадақталды.
2003 ж. Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері» құрметті атағы берілді.
2008 ж. Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен «Астанаға-10 жыл» мерейтой медалімен марапатталды.
2009 ж. Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен «Парасат» орденімен және Ресей Федерациясы Білім және ғылым министрлігінің «К.Д.Ушинский медалімен» марапатталды.
2011 ж. Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Алғыс хатымен» мадақталып, «Қазақстан Республикасы білім беру ісінің құрметті қызметкері» төс белгісімен марапатталды.
Ұрпағы өңдеу
Жұбайы – Құлахметова Дариға 1947 жылы дүниеге келген, мамандығы-педиатр, медицина ғылымдарының кандидаты, дәстүрлі емес қытай медицинасын алғашқы боп меңгергендердің бірі, қазіргі таңда зейнетте, нумерологиямен айналысады. Екі баласы бар. Үлкен ұлы-Марат 1970 жылы дүниеге келген, республикаға танымал кәсіпкер. Келіні Виктория- «Қазақстан ханымы-2012» конкурсының жеңімпазы. Олардан Игорь, Әмір, Жан, Арман, Әлем, Марсель - (Рабия) атты немерелері бар. Кенже ұлы – Жомарт 1972 жылы дүниеге келген, саяси ғылымдарының кандидаты, экономика ғылымдарының докторы, Назарбаев университетінде МВА дәрежесін қорғаған, жасыл энергетика саласының маманы, 2017 жылы құрылған «Академик Б.К.Момынбаев атындағы Қор» Жеке Қорының Президенті. Келіні Шынардың мамандығы – экономист, банк ісінің маманы. Екеуінен Әсемжан және Аружан атты немерелері өсіп келеді.
Есте қалдыру өңдеу
Қазақ халқының өміріне, тарихы мен мәдениетіне, ғылымы мен экономикасына қатысты әр саланы игеруге, ашуға, дамытуға тұңғыш із салған қазақтың тұлғалары туралы 2005 жылы жарық көрген «Жүз тұңғыш» атты жинаққа (құрастырушы-Б.Нұржекеұлы) қазақ ғалымдарының ішінде тұңғыш қазақ тілінде «Кәсіптік техникалық пәндер» атты оқулық авторы және инженерлік педагогика саласында тұңғыш доктор атағын алған ғалым Байзақ Көпірбайұлы Момынбаев енгізілген.
2014 жылы Б.К.Момынбаевтың өмірі мен қызметіне арналған «Академик» кітабы жарық көрді.
2016 жылы Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, Ресей білім академиясының академигі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор Байзақ Көпірбайұлы Момынбаевты еске алуға және 70 жылдығына арналған «Үздіксіз кәсіби білім берудің проблемалары мен келешегі» атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдарының жинағы жарық көрді, оның «Ұсыныстар» деген бөлімінде Қызылорда қаласындағы мектептердің бірін академик Б.К.Момынбаевтың есімімен атау туралы ұсыныс берілді.
2017 жылы «Академик Б.К.Момынбаев атындағы Қор» Жеке Қоры құрылды, ол Қызылорда қаласындағы №278 орта мектепте мамандандырылған білім жобаларын қаржыландырып келеді.
2018 жылы Қызылорда қаласындағы Қорқыт ата атындағы мемлекеттік университеті Қызылорда қаласы Әкімдігінің Ономастика бөліміне №278 орта мектепті академик Б.К.Момынбаевтың есімімен атауға рұқсат беру туралы хат жолдады.
Байзақ ағаның досы, сыныптасы, танымал қазақ ақыны Иран-Ғайып құлпы тасқа жазу үшін төмендегідей жыр жолдарын ұсынған еді:
Келдің. Көрдің. Кеттің.
Үшпағыңа – жеттің.
Фәниіңді - Бүтіндеп,
Бақиыңа - Өттің.
Өттің - Адам Қалпыңда,
Айналып - Саф-Алтынға.
Адал Жарсың, Әкесің,
Алаңы жоқ артыңда...
Видеоматериалдар өңдеу
- 1.Академик Байзақ Көпірбайұлы Момынбаев кенже ұлы Жомартпен
- 2.Ғибратқа толы ғұмыр. 1-бөлім.(Академик Байзақ Көпірбайұлы Момынбаевпен сырласу сәтінен)
- 3.Ғибратқа толы ғұмыр. Жалғасы. (Академик Байзақ Көпірбайұлы Момынбаевпен сырласу сәтінен)
- 4.Кешіккен хат... (Академик Байзақ Көпірбайұлы Момынбаевты еске алу)
Дереккөздер өңдеу
1.Қазақстан. Ұлттық энциклопедия. 6 том/ Бас ред. Б.Аяған.- Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы. 2004.- 696 бет.
2.Қазақстан. Ұлттық энциклопедия. 7 том/ Бас ред. Б.Аяған.- Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы. 2005.- 728 бет.
3.«Сыр елі». Қызылорда облысы: Энциклопедия. – Алматы, 2005. – 170 б.
4.«Жүз тұңғыш» жинағы. 2-кітап. Құрастырған Б.Нұржекеұлы.-Алматы, «Жалын» баспасы, ЖШС, 2005.-352 б.
5.Байзақ Көпірбайұлы Момынбаев: Биобиблиографиялық көрсеткіш/ Құраст.: Әбенова Ж.Ә., Түбекбаева Г.А.- Қызылорда, 2011.-95б. («Қазақстан ғалымдарының биобиблиографиясына мәліметтер» сериясы)
6.«Академик» жинағы. Құрастырушылар: Ж.Момынбаев, Ө.Момынбайұлы, К.Құдайбергенов.- Алматы, 2014.-348б.
7.Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор Байзақ Көпірбайұлы Момынбаевты еске алуға және 70 жылдығына арналған Үздіксіз кәсіби білім берудің проблемалары мен келешегі» атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдарының жинағы (30 қыркүйек, Қызылорда), -Алматы, «Волкова Н.А.» баспасы, 2016.- 316б.
Ғалым еңбектерінің хронологиялық көрсеткіштері өңдеу
1972
1. Экспериментальная электрическая тормозная установка для моделирования переменных нагрузок на валу тракторного дизеля. //Научные труды КазСХИ.– Алма-Ата, 1972. -Т. ІҮ. -Вып.1. – С.126-129.(Соавт.: Кошкин А.А.)
1976
2. Реверс. //Казахская Советская Энциклопедия. – 1976. – Т.9.
3. Релейная система. //Казахская Советская Энциклопедия. – 1976. – Т.9.
4. Релейная защита. //Казахская Советская Энциклопедия. – 1976. – Т.9.
1977
5. Методика исследования мощностных и технико-экономических показателей тракторного двигателя при неустановившемся характере нагрузки. //Актуальные вопросы механизации и электрификации сельскохозяйственного производства, КазНИИМЭСХ. – Алма-Ата: Кайнар, 1977. – С.203-208 (Соавт.: Кошкин А.А.).
6. Спидометр. //Казахская Советская Энциклопедия. – Алма-Ата, 1977. – Т. 10. - С. 387.
7. Стартер. //Казахская Советская Энциклопедия. – Алма-Ата, 1977. – Т. 10. – С.410-411.
8. Статор. //Казахская Советская Энциклопедия.– Алма-Ата, 1977. – Т. 10. – С.414.
9. Таксометр. //Казахская Советская Энциклопедия. – Алма-Ата, 1977. – Т. 10. – С.600.
10. Тахеометр. //Казахская Советская Энциклопедия. – Алма-Ата, 1977. – Т. 10. – С. 599.
11. Тензометр. //Казахская Советская Энциклопедия. – Алма-Ата, 1977. – Т. 11. – С.33.
1978
12. Некоторые результаты стендовых исследований дизеля СМД -14 при неустановившейся нагрузке. Механизация производственных процессов в с/х Казахстана. //Научные труды КазСХИ. – Алма-Ата, 1978. – Т. 21. – В. 3. – С.60-64.
1979
13. Повышение коэффициента использования мощности двигателя гусеничного трактора класса 30 КН путем демпфирования колебания момента сопротивления на входе в силовой агрегат: 05.20.01 – Механизация с/х производства. Диссертация на соискание ученой степени канд. тех. наук. – Алма-Ата, 1979.-152с.
1980
14. Моделирование регулирование скоростного режима двигателя на АВМ с целью улучшения его динамических качеств на тракторе. //Информационный листок КазНИИНТИ.– Алма-Ата, 1980. – №4(3801). – С.4.
1981
15. Организация СРС по предмету «Методика преподавания технических дисциплин» //Тезисы докладов СИПИ. - Свердловск, 1981.
16. Повышение коэффициента использования мощности двигателя гусеничного трактора класса 30 КН путем демпфирования колебания момента сопротивления на входе в силовой агрегат. В кн.: Рекомендаций по законченным работам за Х пятилетку. –Алма-Ата, 1981.-С.60.
17. Повышение эффективности машинно-тракторных агрегатов путем снижения колебаний момента сопротивления. Автореф. дисс. для соискание учен. степени канд. техн. наук (на примере работы гусеничнного трактора кл. 30кн в условиях 10 ж. Региона КазССР) (05.20.03; 05.05.03) – Ленинград: Пушкин, 1981. – 18с.
18. Устройство для повышения эффективности работы гусеничного трактора. //Информационный листок КазНИИНТИ. – Алма-Ата, 1981. – №17. – С. 6.
1982
19. Исследование надежности серийных тракторов Т-4АП2 по результатам наблюдений при рядовой эксплуатации в условиях Южного Казахстана. //Научный отчет с АТЗ им. М.И. Калинина. Госрегистрация №22.57.81-12.00.40 – Алма-Ата: КазСХИ, 1982. – 49с. (Соавт.: Джамбаев К.А.)
1983
20. Установка для тяговых испытаний трактора. – Алма-Ата: КазСХИ, 1983 – 16с. (Соавт.: Джамбаев К.А.)
1986
21. Зачетное задание как средство улучшения методической подготовленности студентов. //Проблемы профессиональной подготовки инженеров-педагогов. Межвузовский сборник. – Ростов на Дону: РИСХМ, 1986. – С.45-49.
1988
22. Научные аспекты организации учебного процесса на инженерно-педагогическом факультете. //Научно-методические основы подготовки инженеров-педагогов СПТУ. Труды КазСХИ – Алма-Ата, 1988. – С.88-95. (Соавт.: Сейтешев А.А., Инкарбеков А.Б.)
23. Проблемы методической основы подготовки студентов инженерно-педагогического факультета. //Научно-методические основы подготовки инженеров-педагогов СПТУ. Труды Каз.СХИ.– Алма-Ата, 1988. – С.9-15.
1989
24. Использование графов совершенствования учебного процесса. //Совершенствование системы непрерывного профессионально-экономического обучения рабочих кадров. – М., 1989.-4с.
25. К проблеме синтеза инженерно-педагогических дисциплин. //Тезисы докладов СИПИ. – Свердловск, 1989. (Соавт.: Гиззатова Л.Г.)
26. Организация СРС ИПФ на кафедре педагогики. //Тезисы докладов СИПИ. – Свердловск, 1989.
27. Системный подход к подготовке инженера-педагога на основе взаимосвязи общенаучных и специальных дисциплин. //Тезисы докладов Каз СХИ. – Алма-Ата, 1989.
28. Формы взаимосвязи общенаучных, общетехнических и специальных дисциплин. //Тезисы докладов СИПИ. – Свердловск, 1989.
1990
29. Взаимосвязь естественно-научных, общетехнических и специальных дисциплин. //Тезисы докладов ААСИ. – Алма-Ата, 1990.
30. Инженер-педагог, кто он? //Учитель Казахстана. – 1990.-№50.
31. Исследование взаимосвязи естественно-научной, общетехнической и специальной подготовки студентов ИПФ. /Тезисы докладов. – Алма-Ата, 1990.
32. Көсегеміз көгерсін десеңіз... (Қазақ ауыл шаруашылық институтында инженер-педагогтарды даярлау). //Қазақстан мұғалімі. – 1990. – 14 желтоқсан.
33. Межпредметные связи как фактор формирования диалектико-материалистического мировоззрения студентов инженерно-педагогического факультета. //Тезисы докладов. – Алма-Ата, 1990.
34. Методологические вопросы инженерно-педагогического образования. //Актуальные проблемы психологии и педагогики в Казахстане. Научный сборник КазГУ им. М. Кирова. – Алма-Ата, 1990. – С.206-208.
35. Совершенствование инженерно-педагогического образования – путь к решению проблемы подготовки рабочего класса. /Материалы Совещания Президиума АПН СССР с ведущими учеными и специалистами народного образования Казахстана и Средней Азии. //Труды КазГПУ им. Абая. – Алма-Ата, 1990.- С.33-36.
36. Совершенствование профессиональной подготовки студентов по специализации 03.01.-механизация с/х производства. //Тезисы докладов. – Свердловск, 1990.
37. Состояние и развитие проблемы подготовки инженерно-педагогических кадров для системы профтехобразования //История педагогического образования. Сб. научный трудов. Моск. ин-т с/х пр-ва им. В.П. Горячкина. – М., 1990.-С.69-73.
1991
38. К вопросу совершенствования методики преподавания общеинженерных дисциплин по инженерно-педагогической специальности. //Сборник научных трудов Московского авиационного института. – М., 1991.-С. 59-65.
39. Межпредметные связи как условие совершенствования политехнической подготовки будущего инженера-педагога. //Сборник начных трудов КазСХИ. – Алма-Ата, 1991. – С.17-21.
40. Опыт методической подготовки инженеров-педагогов. //Советская педагогика. – 1991. - №6. – С.70-74.
41. Подготовка инженеров-педагогов в условиях рыночных отношений. //Тезисы докладов СИПИ. – Свердловск, 1991. (Соавт.:Абдыкаримов Б.А.)
42. Подготовка специалистов в условиях рыночных отношений. //Тезисы докладов АИНХ. – Алма-Ата, 1991.
43. Проблемы подготовки будущих инженеров-педагогов к реализации дидактических возможностей ТСО в учебно-производственном процессе ПТУ. – Свердловск, 1991.
44. Система технических знаний инженеров-педагогов по механизации сельскохозяйственного производства. //Сборник научных трудов Моск. ин-т с/х пр-ва – М., 1991.- С.14-21.
45. Теоретические основы профессиональной подготовки инженера-педагога в сельхозвузе: Автореферат докторской диссертации. 13.00.01. – Екатеринбург: Свердловский инженер-педагог ин-т. - 1991. – 32с.
46. Техническая творческая самостоятельная работа как средство формирования профессиональных умений будущего инженера-педагога. //Сборник научных трудов Мозырьского пединститута. – Мозырь, 1991. – С.29-33.
1992
47. Готовит сельхозвуз. – Алматы, 1992.
48. К проблеме критериев оценки особенности профессионально-педагогической деятельности инженера-педагога. – Бухара, 1992 (Соавт.: ЖаксылыковаН.Е.)
49. О формировании речевых знаний, умений и навыков у студентов ИПФ. – Бухара, 1992. (Соавт.: Гиззатова Л.Г.)
50. Основы интеграции общенаучных, общетехническких и специальных дисциплин при подготовке инженеров-педагогов. – Алматы, 1992. (Соавт.: Кулахметов Б.У.)
51. Педагогические основы реализации дидактических принципов ТСО при профессиональной подготовке инженеров-педагогов.– Алматы, 1992. – 16с. (Соавт.: УстемировК.У..)
52. Проблемы профадаптации молодых мастеров производственного обучения СПТУ. – Алматы, 1992. (Соавт.: Кулахметов Б.У.)
1993
53. Проектирование процесса осуществления межпредметных связей. / Сб. статей научн. конф. проф.-препод. состава и аспирантов (17-19 февраля, 1993г). – Алматы: КазСХИ, 1993.- Ч.3. – С.99-101. (Соавт.: Самбаев М.М.)
54. Система непрерывного образования в сельхозвузах Республики Казахстан. – Стамбул, 1993.
55. Система непрерывного экологического образования в сельхозвузах Республики Казахстан. – Стамбул, 1993.
1994
56. Айтыс өнерін дамыту арқылы жастарға эстетикалық тәрбие беру жолдары. – Алматы, 1994. – 16б. (Соавт.: Асанова У.)
57. Организационно-педагогические проблемы профессиональной адаптации молодых мастеров. – Алматы, 1994. – 16с. (Соавт.: Кулахметов Б.У.)
1996
58. Инженер біліктілігін арттырудың педагогикалық негізі. – Алматы, 1996 – 3 б. (Соавт.: Абдраманов Ш.)
59. О проблемах подготовки экономистов педагогов для аграрного сектора – Алматы, 1996.
60. Организация социальной работы для молодежи. – Алматы, 1996. – 3с. (Соавт.: Каненова К.Г.)
61. Преемственность в системе многоуровневой подготовки инженерно-технических специалистов. / Рукопись отчета по госбюджетной теме. – Алматы, 1996.
62. Система технико-технологических знаний в процессе подготовки будущих учителей трудового обучения. // Доклады и тезисы выступлений на международной научно-практической конференции молодых ученых и аспирантов. – Алматы: КазГАУ, 1996. – С. 83-85. (Соавт.: Альназарова Г.Ш., Купербаева А.Ж.)
63. Социальная служба для молодежи в России и в Казахстане на современном этапе. – Алматы, 1996. (Соавт.: Каненова К.Г.)
64. Тау-кен мамандарын даярлаудың әлеуметтік мәні. – Алматы, 1996. (Соавт.: Абдраманов Ш.)
1998
65. Информатизация системы среднего образования: цель, проблемы, задачи. //Сборник научных трудов АГУ им. Абая. – 1998. (Соавт.: Кудайбергенов Н.)
66. Факторы интеграции содержания общего и профессионального образования в профтехшколах. //Сборник научных трудов АГУ им. Абая. – 1998. (Соавт.: Устемиров К.У.)
1999
67. Тәлімгер ғалым: этнопедагог ғалым С. Қалиұлы – 70 жаста. //Қазақстан мұғалімі. –1999. –15 қыркүйек.
2000
68. Концепция содержания технологической подготовки школьников общеобразовательной школы. //Ізденіс. Поиск. Сер. естетственн. наук. – 2000. - №6. – С.106.
69. Опыт зарубежных стран в развитии профессионального образования, профессиональной подготовки. //Білім-Образование. – 2000. - №1. – 3с. (Соавт.: Рыкова Е.)
70. О преемственности трудовой и профессиональной подготовки учащихся общеобразовательных и профессиональных школ. //Актуальные вопросы профессионального воспитания молодежи: Сб. материалов научн-практич. конф., посвящ. 70-летию академика А.П. Сейтешева. – Алматы, 2000. – С.230-233. (Соавт.: Кисамединов М.М., Устемиров К.У.)
71. Формы проявления индивидуального обучения информатике в Вузе. //Высшая школа Казахстана. -2000. -№4-5. -С.61-65. (Соавт.: Кубентаева С.)
2001
72. Бастауыш мектеп мұғалімінің инновациялық іс-әрекеті. //Бастауыш мектеп. – 2001. - №7. – 3-7б. (Соавт.: Нағымжанова Қ.)
73. Гуманизация отношений командира и подчиненного. //Калкан. – 2001. - №49. – 3с. (Соавт.: Туленгутов К.)
74. Гуманитаризация как ведущее направление гуманизации профессионального образования. //Исследовании, результаты (КазНАУ). - 2001. - №6. – С. 7-12.
75. Методы оценки качества сформированности методической подготовки инженера-педагога. //Ізденіс-Поиск. – 2001. - №1. – С.150-154. (Соавт.: КупербаеваА.)
76. Основные положения стандарта среднего профессионального образования. //Қазақстан жоғары мектебі. – 2001. - №1. – С.123-133. (Соавт.: Бақтыбаев К.)
77. Педагог-ғалым мерейі: ҚБА вице-президенті, кәсіптік білім институтының директоры, профессор Б.Б.Баймаханов 70 жаста. //Қазақстан жоғары мектебі. – 2001. - №1. – 209-210б.
78. Сущность патриотического воспитания воинов ВВ МВД РК. //Калкан. – 2001.- №44. – 3с. (Соавт.: Санабаев У.)
2002
79. Адамның әлеуметтік дамуына түрлі экологиялық факторлардың әсері //Ізденіс. Поиск. – 2002. - №2. – 111-114 б.
80. Салауатты өмір салтын қалыптастырудың ғылыми теориялық жүйесі. //Ұлт тағылымы.-2002.-№3.-177-181б. (Соавт.: Махамедова Б.Я.)
81. Состояние и перспективы экологического образования в Республике Казахстан. //Педагогика. – 2002. - №1. -С.94-97.
82. Студенттердің техникалық шығармашылығын қалыптастырудың және дамытудың дидактикалық мәселелері. //Қазақстан жоғары мектебі. – 2002. - №1. – 88-91б. (Соавт.: Сыздықов О.)
2003
83. Құндылықтар деген не? //Ақ жол Қазақстан.-2003. – 25 сәуір. (Соавт.: Нұрмұратов С.)
84. Методика исследования процесса воспитания патриотизма у военнослужащих внутренних войск и динамика опытно-экспериментальной работы. – Алматы, 2003. (Соавт.: Санабаев У.К.)
85. Обоснование критериев и их показателей для оценки изменения в уровнях развития патриотических качеств у военнослужащих. – Алматы, 2003. (Соавт.: Санабаев У.К.)
2005
86. Ауыл мектебі оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие берудің ұлттық өлкелік ерекшеліктері. //Ізденіс. – 2005. (Соавт.: Абеуова Ш.М.)
87. Ауыл оқушыларын фермерлік шаруашылыққа дайындау. //Бастауыш мектеп. – 2005. - №4. – 41-42б.
88. Кәсіптік білім және уақыт талабы: Елбасы Н. Назарбаевтың Жолдауына байланысты техникалық және кәсіптік білім беру туралы. //Егемен Қазақстан.- 2005.-10 наурыз.
89. Организационно-педагогические проблемы профессиональной адаптации молодых мастеров производственного обучения. //Вестн. Академии пед. наук Казахстана. -2005.-№4/5.-С.55. (Соавт.: Кулахметов Б.У.)
90. Применение знаний о человеческом факторе в формировании значимых качеств у авиационных специалистов в процессе обучения. //Вестник серия «Педагогические науки». - 2005. (Соавт.:Несипбаева О.Д.)
91. Проблемы формирования экономических знаний учащихся. //Поиск. Сер. гуманит. наук. – 2005. -№1. – С.244-248. (Соавт.: Даулеткулова А.)
92. Теоретические основы формирования значимых качеств у авиационных специалистов через профессиональное общение. //Вестник серия «Педагогические науки». - 2005. (Соавт.: Несипбаева О.Д.)
2006
93. Ауыл мектебі оқушыларының экологиялық мәдениетін қалыптастырудағы технология пәнінің мүмкіншілігі. – ҚарМУ Хабаршысы, 2006. (Соавт.: Абеуова Ш.М.)
94. Отаншылдық білім мен тәрбиенің тұғыры болуға тиіс. //Егемен Қазақстан. – 2006. – 27 қаңтар.
95. Отбасы неке тәрбиесін жақсартудың өзекті мәселелері. – //Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік ун-нің Хабаршысы. – 2006. - №1. – 216-220б. (Соавт.:Жумадуллаева А.А.)
96. Психолого-педагогические условия преемственности управления подготовкой учителя в системе непрерывного профессионально-педагогического образования. //ҚМУ Хабаршысы. – 2006. - №2(22). – 141б. (Соавт.: Сайлыбаев Б.А.)
97. Развитие идеи социально-эстетического воспитания молодежи средствами искусства в истории педагогики. //Ұлт тағылымы. – 2006. - №3. – С.133-136.
98. Ұлттың ортақ ұраны: Отан, Тәуелсіздік, тұрақты даму. //Егемен Қазақстан. - 2006. - 30 мамыр.
2007
99. Бәсекеге қабілетті маман - ел болашағы. //Сыр бойы.- 2007.-11 желтоқсан.
100. Генезис понятия «патриотическое воспитание» в педагогической науке. //Матер. респ. научн.-практич. конф. «Непрерывное профессиональное образование: проблемы и перспективы». – Кызылорда, 2007. –С. 226-229. (Соавт.: Мощеев В.В., Махамедова Б.Я., Рахметулин Б.Ж., Ердигаликов Б.Е.)
101. Сәдуақасқызы К. Оқу үрдісін нәтижеге бағыттау жағдайында оқушыларды өзіндік бақылауға бейімдеу: Монография. /Пікір білдірген Б.К.Момынбаев. – Астана, 2007.-118б.
102. Современные подходы к технологиям патриотического воспитания школьников. //Мат. респ. научн.-практич. конф. «Непрерывное профессиональное образование: проблемы и перспективы». – Кызылорда, 2007.-С.230-234. (Соавт.: Мощеев В.В., Махамедова Б.Я., Рахметулин Б.Ж., Ердигаликов Б.Е.)
103. Үздіксіз педагогикалық білім беру жүйесінде мұғалімдер даярлауды басқару сабақтастығының моделі жөнінде. //Қ.А. Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университетінің Хабаршысы. Қоғамдық ғылымдар сериясы. – 2007. - №1. -162-168 бб. (Соавт.: Сайлыбаев Б.А.)
104. Үздіксіз кәсіби білім берудің Қазақстандық моделі, оның құқықтық базасы мен даму перспективалары жайлы. //Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің Хабаршысы. – 2007. - №2. – 100-102 бб.
105. Үздіксіз білім беру жүйесіндегі сабақтастықтың рөлі. //Қазақстан жоғары мектебі. Высшая школа Казахстана. – 2007. - №1. – 5-7 бб. (Соавт.: Жаңаберген Ә.)
2008
106. Алматов А.Н., Тоқжан Т.Т. Көрұғлы (музыкалық эпос): Оқу құралы. 1 том. /Пікір жазғандар: Б.К. Момынбаев т.б. – Алматы: Дайк-Пресс, 2008.-292б.
107. Даму белесіндегі жаңа кезең. //Сыр бойы. – 2008. – 12 ақпан. – 2б.
108. Качественное образование – залог конкурентоспособности. //Современное образование. – 2008. - №1. – С.16-18.
109. Кіріспе сөз. Көпсалалық университет: патриоттық тәрбиенің маңызы, мәдени үйлесімділік пен бәсекеге қабілеттілікке бейімделу» атты облыстық ғылыми-практикалық конференция материалдары (17 мамыр 2008 ж.). – Қызылорда; Тұмар, 2008. – 5-6 бб.
110. Научно-методические проблемы развития системы непрерывного агроинженерного образования. //Материалы международной научно-практической конференции система непрерывного профессионального образования: проблемы и перспективы развития. (6-7 июня 2008г.) – Кызылорда, 2008.- С. 350-355. (Соавт.: Кубрушко П.Ф.)
111. Новые горизонты развития: За строкой послания.//Кызылординские вести.- 2008.-23 февраля.
112. Отанды сүю отбасынан басталады. //Егемен Қазақстан. – 2008. – 19 шілде. //Сырдария. – 2008. - №2. – 10-17 бб.
113. Педагог тұлғасының құрылымындағы әртістік. //Ұлағат. – 2008. - №3. – 23-32б. (Соавт.: Жұмаш А.)
114. Перспектива создания корпоративной информационно-образовательной сети. //Материалы международной научно-практической конференции система непрерывного профессионального образования: проблемы и перспективы развития. (6-7 июня 2008г.) – Кызылорда, 2008.- С.369-375. (Соавт.: Даужанов Н.Т.)
115. Тәжірибелік – эксперименталды жұмыс. //Ұлағат. – 2008. - №4. – 9-19 бб. (Соавт.: Оңалбек Ж., Жұмаш А.)
116. Тойда туған толғамдар. //Сыр бойы. – 2008. – 4 шілде.
117. Үздіксіз педагогикалық білім жүйесінің қалыптасуы мен дамуы. / Үздіксіз кәсіби білім беру жүйесі: даму проблемалары мен болашағы атты халықаралық ғылыми-тәжрибелік конференция материалдары (6-7 маусым). – Кызылорда: Тұмар, 2008. – 3-5 бб.
2009
118. Будущее за профессионалами: Отклик на Послание Президента. //Кызылординские вести. – 2009. – 15 апреля.
119. Ғылымға жасалған бүгінгі қамқорлық – болашағымыздың берік негізі. //Ғылым, білім және инновация: жастардың ғылыми шығармашылығы. Жас ғалымдардың ғылыми еңбектерінің жинағы. – Қызылорда: Тұмар, 2009.-3-10 бб.
120. День начинается с газеты: газета «Кызылординские вести». //Кызылординские вести. – 2009. – 9 июня.
121. Елбасының қамқорлығы студенттердің еңсесін көтерді. //Егемен Қазақстан. – 2009. – 31 наурыз.
122. Жаңа ақпараттық технологиялар негізінде білім сапасын жоғарылату. //Білім-Образование.-2009. - №4. – 3-4 бб. (Соавт.: Шермағамбет М.З., Асқаров С.Қ.)
123. Жастар саясатының жаңа бағыты. //Сыр бойы. – 2009. – 6 шілде.
124. Қазақы қалып: Ғалым Болат Әбдікәрімұлы. //Егемен Қазақстан. – 2009. – 24 қаңтар.
125. Қамқорлыққа жақсы үлгеріммен жауап береміз. //Сыр бойы. – 2009. – 7 наурыз.
126. Отанын сүйген ұланды елі алақанына салып аялайды. //Сыр бойы. – 2009. – 16 қазан.
127. Өркениетке жасалған қадам. //Сыр бойы. – 2009. – 16 мамыр.
128. Саяси тұрақтылық – қоғам дамуының факторы: Қазақстан Республикасы – унитарлы мемлекет. //Сыр бойы. – 2009. – 9 қаңтар.
129. Страна помогает отличникам. //Казахстанская правда. – 2009. – 3 марта.
130. Сыр бойы халқымыздың тарихи әрі мәдени мұралар кеніші. //«Еуразия тарихы мен мәдениетіндегі Арал – Сырдария өңірінің орны» Халықаралық ғылыми конференция материалдары (Қызылорда, 23 қазан). – Алматы, 2009. – 6-9 бб.
131. Сыр өңіріндегі рухани-мәдени зерттеулер нәтижесі: Қорқыт Ата атындағы ҚМУ туралы. //Мәдени мұра. – 2009. - №4.-42-47 бб.
132. Центр знаний и научного поиска. //Байтерек. – 2009. - №1. – С.86-91.
2010
133. Абыз жүректің шуағы. //Сыр бойы. – 2010. – 2 ақпан.
134. Актуальные проблемы военно-патриотического и физического воспитания учащейся молодежи. //Қазақстан кәсіпкері. Профессионал Казахстана. – 2010. - №5. – С.36-37. (Соавт.: Мощеев В.В.)
135. Ақиқаттың алдаспаны. //Халық. – 2010. – 10 маусым.
136. Алғы сөз. //Орта мектептегі жаратылыстану бағытындағы пәндердің оқытудың өзекті мәселелері. Облыстық ғылыми-әдістемелік семинар материалдар жинағы. – Қызылорда: Қорқыт Ата атындағы ҚМУ, 2010. – 3-4 бб.
137. Әлеуметтік құнды қажеттіліктердің жіктелуі. //Қазақстанның ғылыми әлемі. – 2010.- №4(32). -147-152 бб. (Соавт.: Есіркепов Ж.М.)
138. Әлеуметтік құнды қажеттіліктердің мәні және оның сипаттамасы. //Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Шымкент, 2010. – Т. 3. – 225-232 бб. (Соавт.: Есіркепов Ж.М.)
139. Әлеуметтік құнды қажеттіліктерді педагогикалық талдау. /Республикалық конференция материалдары. – Алматы, 2010. – 109-114 бб. (Соавт.: Есіркепов Ж.М.)
140. Білікті маман даярлау – басты мақсат. / Сыр түлегі. – 2010. – № 4. - сәуір.
141. Білім көкжиегі кеңейе бермек. / Сыр түлегі. – 2010. – № 1. - қыркүйек.
142. Көпбалалы отбасы тәрбиесіндегі ұлттық қасиеттерді қалыптастыру үлгісі бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың нәтижелері. //«Қазақстан кәсіпкері – Профессионал Казахстана». – 2010. - №7. – 52-54 бб. (Соавт.: Сейлхан Г.И.)
143. Білім мен ғылымның дамуы – болашақ кепілі. //Сырдария.-2010.-№3. -3-13б.
144. Бітімгершіліктің биік белесінде. //Егемен Қазақстан. – 2010. – 7 желтоқсан.
145. Болашақ педагогтарды патриоттық-азаматтық рухында тәрбиелеудің шарттары. // Ғылым, білім және инновация: жастардың ғылыми шығармашылығы. Жас ғалымдар еңбектерінің жинағы. – Кызылорда: Тұмар, 2010. – Т. 2. – 229-234 бб.
146. Ел болашағын ертеден ойлаған: Н. Назарбаев туралы. //Егемен Қазақстан. – 2010.-10 сәуір.
147. Заманауи талаптарға сай іздену әрбір жастың көздеген мұратына жетуіне септігін тигізеді. //Әлімсақ. – 2010. – қазан. – 14-19 бб.
148. Индивидуальный подход к процессу тренировочных занятий. – Тараз, 2010. (Соавт.: Ильин И.)
149. Инновациялық индустрияландыру - мемлекет дамуының алтын арқауы. // «Қазақстан Республикасы өнеркәсібі мен аграрлық секторының даму перспективасы: ғылым, инновация, әлеметтік-экономикалық аспектілер» атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Кызылорда, 2010. – 3-6 бб.
150. Казахстан вывел статус ОБСЕ на новый уровень. //Кызылординские вести.-2010.-30 октября.
151. Қазақстан ЕҚЫҰ мәртебесін жаңа деңгейге көтерді. //Сыр бойы. – 2010. – 3 қараша.
152. Қазақстан және Президент институтының қалыптасуы. // «Қазақстан және Президент институтының қалыптасуы» атты республикалық ғылыми конференцияның материалдары. – Қызылорда, 2010. – 3-4 бб.
153. Құрметті қызылордалықтар және қала қонақтары! //Ақмешіт ақшамы. – 2010. – 3 қыркүйек.
154. Озық білім, озат ғылым – келешек кепілі. //Егемен Қазақстан. – 2010. – 23 маусым.
155. Озық ғылым, озат білім – инновациялық индустрияландырудың басты кілті. //Ғылым, білім және инновация: жастардың ғылыми шығармашылығы Жас ғалымдар еңбектерінің жинағы.– Қызылорда: Тұмар, 2010. – Т. 1. - 296 б.
156. Оқушылардың ғылыми жұмыстарын жүйелі түрде ұйымдастыру. //Орта мектептегі жаратылыстану бағытындағы пәндерді оқытудың өзекті мәселелері атты облыстық ғылыми-әдістемелік семинар материалдары. – Кызылорда, 2010. – 3-5 бб.
157. Отан, тәуелсіздік, тұрақты даму. //Қазақ.-2010.-7-14 мамыр.
158. Сындарлы саясат салтанаты. / Сыр түлегі. – 2010. –№ 4. - желтоқсан.
159. Сыр елінің діни-ағартушылық мектептерінің бай рухани мұрасы. // Марал Ишан Құрманұлының 230 жылдығына арналған республикалық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары. – Қызылорда, 2010. -5-7 бб.
160. Үздіксіз кәсіби білім беру: жаңа міндеттер мен мүмкіндіктер. / Үздіксіз кәсіби білім беру: проблемалары мен болашағы атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. (Қызылорда, 4 маусым). – Алматы: Інжу-Маржан, 2010. – 3-8 бб.
2011
161. Бүгінгі идея – ертеңгі нәтиже: Жолдау – 2011. //Сыр бойы. – 2011.-29 қаңтар.
162. Елбасымен – ертеңге. //Егемен Қазақстан.-2011.-1 ақпан.
163. Мемлекеттік бағдарлама - өрелі істер өрісі. / Сыр түлегі. – 2011. – № 8. - сәуір.
164. На благо Приаралья. // Наука и образование Казахстана. – 2011. - № 3. – С. 16-19.
165. Ұлыстың ұлы күні құтты болсын! / Сыр түлегі. – 2011. – № 7. -наурыз.
2012
166. Индивидуальность учителя с позиций понятий «индивид», «личность», «субъект». // Вестник КГУ им Коркыт Ата – 2012 №1 – С. 71-74.
Сілтемелер өңдеу
Дереккөздер
- ↑ Алтын баба ұрпақтары (орыс.).
Cілтемелер
- [https://web.archive.org/web/20160305072804/http://www.inform.kz/kaz/article/1191796 Мұрағатталған 5 наурыздың 2016 жылы. Қызылорда университетіне жаңа ректор тағайындалды]
- Қазақ мемлекеттік ауыл шаруашылығы институты
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
| Бұл мақалада еш сурет жоқ.
Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |