Конго (халық)
Конго (баконго) — Банту тобының халқы. Олар Конго Демократиялық Республикасының оңтүстік-батысында, Конго Республикасының оңтүстігінде және Анголаның солтүстігінде тұрады. Ең үлкен топтарға конго, конго Сан-Сальвадор, йомбе, сунди, бембе, лари жатады. Жалпы саны 9,2 млн.адам. Конго Демократиялық Республикасындағы жалпы саны 3,9 млн адам, Анголада – 2,2 млн адам, Конго Республикасы – 990 мың адам. (2009, бағалау). Угандада 40 000, Габонда 15 000, Сан-Томе және Принсипи 2 000-нан астам.[1]
| Конго | |
| баконго | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
9,2 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Конго Демократиялық Республикасы |
3,6 млн. |
 Ангола |
2,2 млн. |
 Конго Республикасы |
990 000 |
 Уганда |
40 000 |
 Габон |
15 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
|
христиандық, дәстүрлі діндер | |
Тілі
өңдеуТілі - киконго тілі (банту тілдер тобы).[2]
Діні
өңдеуКөпшілігі христиандар (католиктер мен протестанттар), кейбір топтарда 40%-ға дейін дәстүрлі діндерді ұстанады, аз мөлшерде сүнниттік мұсылмандар бар.[3]
Тарихы
өңдеуКонго халқының шығу тегі туралы әлі де пікірталастар бар. Кейбір тарихшылар бұл "заманның басында" пайда болды деп санайды, ал басқалары этнос пен оның жеке басының қалыптасуы мемлекеттің пайда болуымен болды деп санайды. Қалай болғанда да, Конгоға осы аттас өзен аңғарында тұратын ежелгі халықтар әсер етті. Қазіргі Конго аумағында байырғы тайпалар көп болды. Сонымен қатар, көрші ұлттардың көші-қоны жаңа этностардың қалыптасуына мүмкіндік берді, мысалы, Пигмейлердің келуі Конго өзенінің төменгі ағысындағы халықтың мәдениетіне әсер етті. Біздің дәуірімізге дейінгі II-I мыңжылдықтарда бұл жерлерге банту тайпалары келе бастады. Олардың арқасында Орталық Африкада өркениеттің бастаулары пайда болды. Металлургия аймақта бантудың арқасында пайда болғаны белгілі. Қазіргі конго ата-бабалары жаңа іс-әрекеттерді сәтті игерді, басқа халықтардан кейбір әдет-ғұрыптарды қабылдады.[4]
ХIII-ғасырға дейін тайпалар болып өмір сүріп, аймақта дәстүрлі өмір сүрді. Конго халқының атауын сөзбе-сөз аударғанда „аңшы“ деп айтуға болады. ХIII ғасырдан бастап, 5 ғасыр бойы халық жаңа мемлекеттің қалыптасуының этникалық орталығы болды. Жаңа саяси формацияның орталығы Мбанза-Конго болды, ол ХVI ғасырда Сан-Сальвадор деп өзгертілді.
Португалдықтар, XV ғасырдың аяғында бұл мемлекетке христиан дінін әкелді. Осы уақытқа дейін бұл халық негізінен христиан, аздаған пұтқа табынушылық топтары бар деп саналады. Көп ұзамай жергілікті яга халқы мемлекет аумағына шабуыл жасады. Қарсыласу үшін португалдықтардың көмегі қабылданды, нәтижесінде олар конго халқы мен оның жерлерін бағындырды. 19 ғасырдың аяғында халық қайта христиандандырудан өтіп, өз мемлекетін қалпына келтіруді талап ететін жергілікті халықтардың мүдделерін білдіретін АБАКО Одағының этникалық өзегіне айналды.[5]
Кәсібі
өңдеуДәстүрлі кәсіптері – қолмен атқарылатын егіншілік (сорго, бұршақ, бұршақ, тәтті картоп, ямс, жержаңғақ, темекі, пальмалар – майлы дақылдар, кокос жаңғағы, XVII ғасырдың басынан – жүгері және маниок), аңшылық, теңіз және өзеннен балық аулау. Мал шаруашылығы (ешкі, шошқа) және құс шаруашылығы нашар дамыған. Дәстүрлі қолөнерден – тоқымашылық, ұсталық пен металлургия, тоқыма және қыш өнері, ағаш ою, 100 адам сыятын қайық жасау дамыған.[6]
Өмір салты
өңдеуХІХ ғасырдың соңына дейін ата-баба есімімен аталатын қауымдық (канда) сақталды. Дәстүрлі отбасы — үлкен, бірнеше отбасы ауылды мекендеген қауымдастықты құрады. Жоғарғы құдайлар - жер құдайы Нзамбидің ұрпағы, аспан құдайы - Нзамби-Мпунгу. "Қасиетті патшаға", зұлым рухтарға (банкита мен мамба) — қайтыс болған қылмыскерлер мен сиқыршыларға табынумен байланысты ата-баба культі (бакула) кең таралған. Анимизм тән, Конгоның солтүстік-шығысында – жартастардың, ағаштардың, тастардың (нкиси-нси), оның ішінде кемпірқосақ жылан Мбумбаның рухтары.
Халық ауыз әдебиеті сақталған - әндер, мәтелдер, нақыл сөздер, ертегілер. Кәсіби жазушылар (көбінесе француз тілді), мүсіншілер, суретшілер пайда болды, XX-ғасырдың 30-шы жылдардан бастап Браззавиль қаласында Пото-Пото стиліндегі кескіндеме пайда болды. Музыкалық аспаптар – барабандар, ксилофон (маримба), флейта.
XV—XVIII ғасырларда қалалар да болды (мбанза), олардың ішіндегі ең үлкені — XVI ғасырда 70 000-нан астам халқы бар Мбанза-Конго (Сан-Сальвадор). Дәстүрлі қоныстары - ауыл (либатта), шатыры бар тікбұрышты бір бөлмелі үйлер.
Дәстүрлі киімдері — тізеге дейінгі туникалар және ерлерде иық жамылғы шапаны, әйелдерде әртүрлі ұзындықтағы үш белдемше және белдік жамылғы. Аяқ киімді (сандал, етік) және бас киімді (үшкір қалпақ) тек беделділер киген. Зергерлік бұйымдар - білезіктер, моншақтар, шаш үлгісіндегі түйреуіштер. Қатардағы конго киімдері - белдік (саронг сияқты), белдік таңғыштар. Қазіргі конго еуропалық киім киеді.
Тағамның негізін дәмдеуіштер мен тұздықтар (көкөніс, балық, ет) қосылған қою ботқа құрайды. Шарап пен сыра пальма шырынынан жасалады.[6]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2088681
- ↑ Конго https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/253522
- ↑ Главная / Буква "К" / http://knowledge.su/k/kongo-narod
- ↑ Конго – африканцы с французским шиком Источник: https://musaget.ru/kongo-afrikantsy-s-frantsuzskim-shikom https://musaget.ru/kongo-afrikantsy-s-frantsuzskim-shikom/
- ↑ Конго https://www.istmira.com/drugoe-razlichnye-temy/14375-kongo-narod.html
- ↑ a b народы мира / Конго http://www.etnolog.ru/people.php?id=KONG