Барқытшөп

Барқытшөп , барқытгүл (лат. Tagetes) – астралылар тұқымдасына жататын көп жылдық өсімдік. Оның 35 түрі белгілі. Барқытшөп табиғи жағдайда тек Мексикада өседі. Қазақстанда ұсақ барқытшөп, тік барқытшөп, ауытқы барқытшөп деген түрлері қолдан өсіріледі. Биіктігі 10 – 150 см-дей. Сабағы тік, оған қауырсынды, тілімденген жапырақтары қарама-қарсы орналасады. Сары, қызғылт сары, қоңыр түсті гүлдері себет гүлшоғырына топтасқан. Қорғаныш қызметін атқаратын 5 орамжапырағы жұмыр білікше тәрізді бірігіп өседі. Оның сыртында майлы зат (эфир майы) бөлетін бездері болады. Қос жынысты, тұқымынан көбейеді. Шілдеден қазан айына дейін гүлдеп тұрады. Жемісі – қара түсті, ұзынша келген тұқымша. Барқытшөп жарық сүйгіш, шөл мен суыққа төзімді өсімдік болғандықтан алаңдарды, гүлзарларды, саябақтарды, көшелерді көгалдандыру мақсатында өсіріледі.

Барқытшөп
Tropical Whiteweed (Ageratum conyzoides)
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер Бөлімі: Гүлді өсімдіктер Табы: Қос жарнақтылар (unranked) Asterids Сабы: Asterales Тұқымдасы: Asteraceae Кіші тұқымдасы: Asteroideae Тайпасы: Tageteae Тегі: Tagetes
түрлері
50 түрі белгілі

Барқытшөп шоғыры

Өсімдік туралы

Барқытгүл – қашқаргүлдер тұқымдасына жатады. Отаны – Орталық Америка. Табиғатта оның 30-ға жуық біржылдық түрлері бар. Американың тропикалық аймақтарында көп таралған. Гүлінің әдемілігі мен хош иісі үшін голландық гүл жинақтаушылар аз уақыт ішінде барқытгүлінің 100 сұрыпын өсіріп шығарды. Олардың ішінде гүлі аппақ «Ванилла» гүлін ерекше атап айтуға болады. Барқытгүлдің көп сұрпы тік және жайыла өсетін түрлерінен таралған. Қазақстанда екі түрі де қолданыста. Биіктігі сұрпына қарай 15-см ден 90 см-ге дейін жетеді. Барқытгүл жай күлтелі және гүлпарлы болып екіге бөлінеді. Гүлінің пішіні шар тәріздес, диаметрі 5-12 см аралығында болады. Барқытгүлдің сары, қызғылт сары, лимон түстес сары, ақ және қызыл-қоңыр аралас түстері бар. Сабағының биіктігі 10 см-ге жеткен сәттен бастап гүл түйін салады. Гүлдеген сәті тіпті керемет. Оның гүлпарлы түрі бір түптен 100 гүлге дейін шығарса, жәй күлтелі түрлері бір түптен 200-ге дейін гүл жарады.

Қолданылуы

Біржылдық гүлдердің ішіндегі ең ұзақ, көктемнен алғашқы суыққа дейін гүлдейтін өсімдік. Ою-өрнек, кескіндер, гүлмен көмкерілген сөздер жазуға, гүлзардың жиектеріне, гүлді кілем жасауға көп қолданылады. Жалпы гүлінің молдығына, әдемілігіне және төзімділігіне байланысты қала көгалдандыруында көп қолданыста. Көшеттерді еккенде, арақашықтығы биіктігінің жартысындай болуы керек.

Күтімі

Барқытгүлдің кез келген түрі тіке түскен күн көзін ұнатады. Суға өте шыдамды, дегенмен, жақсы гүлдеу үшін аптасына 2-3 дүркін суғарған дұрыс. Егер топырағы өте қатты болса, сабағы қатайып, гүлдеуі нашарлайды. Жаз айында бірнеше дүркін түбін қопсытып тұрған дұрыс. Өсімдікке көңді гүл түйін салғанға дейін қосу керек, ал одан әрі қарай өте көп қолдануға болмайды, себебі көңде азот көп болғандықтан, жапырақтары мол болып өсуіне пайдалы, ал біз жапырағы емес, гүлі үшін өсіретіндіктен, гүлдейтін гүлдерге арналған тыңайтқыштармен қоректендіріп тұрған абзал. Ұзақ, әрі мол гүлдеуі үшін, гүлшоғыры тұқымданып кетпей тұрып, гүл күлтелері қоңырқай тарта бастағанда, жұлып тұрған дұрыс. Тұқымын тамыз айынан бастап жинауға болады.

Көбейтілуі

Біржылдық гүлдерді жыл сайын тұқымнан көбейтіп өсіріп отырады. Мамыр айында гүлдету үшін, ақпан айының соңы, наурыз айының басында жылыжайда немесе үйде 20-22ºС жылылықта тұқым арқылы көбейтеді. Тұқым 7-10 күнде өніп, өскін шығарады. Өскінде бір-екі жапырақ пайда болғанда, көшеттеп, әрқайсысын жеке отырғызады. Сәуірдің соңында немесе мамыр айының басында, көктемнің ызғарлы суығы өткеннен кейін, көшеттерді далаға егеді. Өскін өніп шыққан уақытынан бастап, 40-50 күннен кейін гүлдей бастайды. Бақшаға сәуірдің аяғы, мамырдың басында тұқымынан егетін болсаңыз, жаздың ортасында гүлдейді.

Барқытгүл туралы тақпақ

Оттай жанған Барқытгүл,

Ажарымен тартып тұр.

Өзі әдемі, төзімді,

Жаулап алар көзіңді.

Көрік берген көшеге,

Болар сұлу десе де.

Сілтемелер

• Гүлстан, өсімдіктер туралы сайт Мұрағатталған 20 ақпанның 2012 жылы.

Дереккөздер

Қ 74 Құлжабаева Г.Ә.;«Өсімдіктер әлемі» оқу-әдістемелік кешені, Біржылдық гүлдер: Дидактикалық материал. - Алматы, 2011. - 16 б; ISBN 978-601-7237-49-3